Saz şairlerinin koruyucusu bir Kürt Beyi: Alişan Bey

Saz şairlerinin koruyucusu bir Kürt Beyi: Alişan Bey
Mehmet Bayrak
Rohat Alakom, Ankara Kürtleri üzerine bir yazısında (1), " Mehmed Kemal anılarında Alişan Bey adlı bir Kürt beyi konusunda ilginç bir öykü anlatır. Alişan Bey belki de Ankara şehir merkezine ilk yerleşen Kürtlerden birisidir ve adı Ankara Kürtlerinin tarihi yazıldığında önem kazanabilir“ dedikten sonra, aynı zamanda köken olarak da Ankara yöresi Kürtlerinden olan gazeteci- yazar Mehmed Kemal’den şu aktarmayı yapar: "Ben ilkokulu İstiklal’de okudum. Yahudi mahallesinin üstünde, Samanpa- zarı’nın altında. Alişan Bey’in eski konağı derlerdi. Alişan Bey’in gerçekten konağı mıydı, değil miydi iyi bilmiyorum. Alişan Bey bir Kürt beyi... Oldukça da zengin... Eski salnamelerde adı var mıdır, yok mudur, eskilerin bilenlerine sormalı. Şair Dertli’ yi korumuş. Dertli de, tutmuş beyin bacısına aşık olmuş. Sen bir garip çingenesin, nene gerek gümüşlü zurna… Yani Beyin bacısını sevme… Duyulunca bir temiz dövmüşler. Sonra da Ankara’dan sürmüşler…“l970’li yılların başlarında İstanbul’da tanıştığımız değerli dost ve ağabey Mehmed Kemal, Şair Dertli ve Alişan Bey’e ilişkin bu anısının içinde yer aldığı Acılı Kuşak adlı anı kitabının l967’de yapılan ilk basımı (2) ile Politika ve Ötesi adlı yazılar toplamı kitabını imzalayıp verme, daha sonra Cumhuriyet gazetesindeki köşesinde benim Halk Hareketleri ve Çağdaş Destanlar ve Eşkıyalık ve Eşkıya Türküleri konulu çalışmalarıma ilişkin tanıtım yazıları yazma duyarlığını göstermişti. (3)Mehmed Kemal’in bu kısa tesbitinin arkasında anlamlı, anlamlı olduğu kadar da ilginç bir tarihsel ve toplumsal gerçeklik vardı. Onun, okuduğu ilkokul gerçekten de l9. yüzyılda yaşamış Kürt Alişan Bey’in bir zamanlar sazlısözlü muhabbetlere ve meşklere sahne olan konağıydı. Dahası, oradan yalnız halk şiirinin en büyük isimlerinden Dertli değil, Erzurumlu Emrah gibi isimler de gelip geçmişti. Gerçekten de aşıklık geleneğinde bu tür karuyuculuk ilişkileri her dönem yaşanagelmekteydi. 19. Yüzyılın ünlü Avşar ozanı Dadaloğlu nasıl Kozanoğulları’ndan himaye gördüyse, ünlü Kürt dengbeji Abdale Zeynike de Muş- Eleşkirtli Sürmeli Mehmet Paşa’nın koruması altındadır. (4)Sazşairi Dertli’nin , Ankaralı Kürt Beyi Alişan Bey’le ilişkilerini ilk bilince çıkaran aynı dönemlerde yaşayan Ankaralı şair Sadullah İzzet Efendi’ dir. (5) Bu konuda ilk esaslı incelemeyi yapan ise, yazar ve Çankırı eski milletvekili Ahmet Talat Onay’ dır. (6) Daha sonra Prof. M. Fuad Köprülü, bu konudaki bilgileri daha da geliştirerek sergiler. Sonraki çalışmalar daha çok bunların tekrarı niteliğindedir. Aşık Dertli'nin kısa hayat hikayesi:Asıl amacımız, Dertli’nin ve Emrah’ın Alişan Bey’le ilişkilerini sergilemek olduğu için , Dertli’nin kısa özgeçmişini başta Fuad Köprülü ve Cahit Öztelli olmak üzere bu konuda monografi yazanlardan özetleyerek aktarmak istiyoruz.19. Yüzyılın büyük halk şairlerinden Dertli’nin asıl adı İbrahim’dir. 1772 yılında Bolu’nun Gerede kazasına bağlı yeni adı Reşadiye olan Çağa bucağının Şahnalar köyünde doğar. Ali Ağa adında bir çiftçinin oğludur. Anası ayne köyden Ayşe Kadındır. Şirin bir köy olan Şahnalar’da İbrahim, çocukluğunu sığır otlatmakla geçirir. Babası ölünce bucak ayanı olan Hendekçioğlu Halil Ağa, küçük İbrahim’in tarlalarını zorla elinden alır. Artık köyünde barınamayan küçük İbrahim, Deveciler köyünde eski bir baba dostunun yanına sığınır ve onun hizmetinde bir süre çalışır. Burada uğradığı bir hakarete üzülerek ayrılır. Baba diyarını bırakarak genç yaşta kısmetini aramak üzere İstanbul’a gider. İstanbul’da elinden tutacak kimsesi olmadığı için iş bulamaz ve geri döner. Kasaba kasaba gezmeye ve hayatını ne yolda kazanacağını bilmeden dolaşmaya başlar. Bu arada Konya’ya da uğrar ve bir kahvecinin yanında üç yıl çıraklık yapar. Daha sonra bilinmeyen nedenlerle Mısır’a gider, orada on yıl kaldıktan sonra köyüne geri döner. Daha çocukluğunda saza, söze meraklı olan İbrahim, bu uzun yolculuğu sırasında İstanbul, Konya, Kahire gibi dönemin ünlü şehirlerinde, aşık kahvelerinde, tekkelerde bilgisini-görgüsünü artırır ve o zaman için bir saz şairine gerekli kültürle donanır. Bu donanımdan sonra yepyeni bir dünya görüşüyle köyüne döner. Artık oniki telli saz çalmakta ve şiirler söylemektedir. Köyüne dönünce evlenir, iki oğlu olur. Ekecek toprağı olmadığıve gezgin hayata alıştığı için köyde daha fazla duramaz, sazını sırtlayıp yeniden köyden çıkar. Artık o, usta bir aşıktır. Son derece güzel çaldığı sazıyla geniş bir hayran topluluğu edinmeye başlar. Aşık toplantılarına katılmakta ve zengin konaklarında kabul görmektedir. Bu yüzden yollara düşen Dertli, Anadolu’yu dolaşmaya koyulmuştur. O dönem için birer sanat merkezi kabul edilen Sıvas, Zile, Amasya, Çankırı, Ankara gibi yerlerde sıksık görülmeye başlar. Bu aşamada Bektaşı tekkelerinde içki ve sefahata alışarak büsbütün derbeder bir yaşam sürdürmektedir. Köydeki eşi ve çocukları perişan bir durumdadır. Dertli, çocuklarının sefaletine bir çüzüm bulmak için 1826’da yeniden İstanbul’un yolunu tutar. Daha önce iki kez Bolu mutasarrıflığı yapmış olan Hüsrev Paşa’ya sığınır. Paşa’nın yardımıyla, daha önce toprağını zorla elinden alan Hendekçioğlu Halil Ağa’nın yerine Çağa ayanlığına atanır (l827). Dertli, bu işte de uzun süre kalamaz ve görevden alınır. Artık epeyce yaşlanan şair, görevden alınma olayından sonra yeniden sefil ve serseri hayata döner. Atılmanın verdiği üzüntüyle boğazını keserek kendini öldürmek ister. Ancak bu eylemi Muharrem ayında gerçekleştiren Dertli, olayı Kerbela katliamından duyduğu acıya bağlar. Bu intihar girişiminden sonra, kendisini eskiden tanıyan Bolu Defterdarı Hüsnü Efendi, onu Gerede’ye yakın Beşçam Derbendi’ne muhafız olarak atarsa da, Dertli burada ancak birkaç ay kalıp ayrılır. Bu iş kabına sığmayan Dertli’yi tatmin etmemektedir. Üstelik o, Ankara’da saz şairlerini koruyan, konağını onlara açan şiir ve şair dostu Alişan Bey’ ın sanını duymuş ve ona sığınmayı tek kurtuluş olarak görmektedir.(7) Aşık Dertli - Alişan Bey ilişkisi:19. Yüzyılın ünlü saz şairi Dertli ile Kürt aşiret reisi Alişan Bey’in ilişkilerini ilk bilince çıkaran, yukarda da vurgulandığı üzere onun çağdaşı Ankaralı şair Sadullah İzzet Efendi’dir. Şairin, Alişan Bey’le ilişkilerini içeren ve literatürde Dertliname olarak adlandırılan Mesnevinin doğrudan konumuzla ilgili beyitlerini birlikte izliyoruz:Bin iki yüz altmış bir idi sâlAnkara’da oldu bu surette hâlAnkara sükkânı gani ve fakirGördüler ol hâli sağir ü kebir Var idi şâir-i şûride- hâlTuti-i hoş-gû gibi şirin- makalSöyler idi nazm-ı bedihi hemanŞi’rde çekmez idi emek bî- güman Ağzını açtıkta ol şîrin-kelâmNazm ile eyler idi arz-ı meramSözlerinin cümlesi mevzun idiHerkes anın nazmına meftun idi "Dertli“ idi mahlası biçâreninDerdini verdi dil-i avareninBulmuş idi şi’r ile ol yadigâr"Geredeli Dertli“ diye iştihar Derdi anın aşk-ı civanan idiPîr iken de aşk ile sûzan idiGörse ne dem bir sanem-i hûb-rûOluridi aşk ile eş’âr- gû Medh-i civânân idi hem pîşesi Mey idi, mahbûb idi endişesiOlmuş anın âşık-ı aşuftesiMusikide de görülmüş bestesi Gördüğü amma ki bülend-iştihar Alişan denilmek ile nâmdârHüsn ile ol bir şeh-i hûbân idiMîr değil, doğrusu bir sultan idi Biz dahi gördük ol Beyi hayli dem Doğrusu bir mîr-i mehasin-şiyemNâzik ü nermin sühan ü dil-nüvaz,Dertlere lutfu ile çare-saz Celb-i kulûb ile ol âli-makam Oldu kapıcıbaşılıkla bekâmÇünkü kerim idi ol mîr…şiarEyler idi Dertli’ye çok itibar Her nereye gitse ol mîr-i kerim Dertli’yi yanında eylerdi nedimDertli dahi ana gazel-han idiHer sözünün başı "Alişan !..“ idi Çektiği dem badeyi can aşkına Derdi: "bu sagar Alişan aşkına!..“Her ne zaman sazına verse düzenOldu idi Alişan’ a mıdrıban Meykedeye her ne zaman girse der: "Verir isen badeyi Dertli’ye ver.“Parasını mîr verirdi bâdenin Kaydı değil âlem ol üftadenin Bâdeyi çektikçe ol pîr-i dûta Mîr Alişan’a eyler idi duaBade idi, aşk idi her sohbeti Leyl ü nehar mestlik idi âdeti Bir gece âdetçe mest idi giran Girdi Alişan huzuruna hemanÇok idi göçmek için çün niyyetiAhirete vermiş idi rihleti Etti Alişan Bey’ e vâfir dua Dedi:“Veda etmeğe geldim sana!Lik sen idin bana mani olan Aşıkı maşukudur ancak tutan İşte bu mansıba getirdim seni Sen dehi yâd eyle, unutma beniPerçemini eyleyeyim bûs u şemmVakt-i vedadır ki bu demdir o dem.“ Çünkü eda etti meramın o pîrAçtı başın perçemin gösterdi mîrPir heman perçemi etti şemm ü busAhirete rihlet için çaldı kûs Çıktı huzurundan ederek semâCümle tevâbi ile etti vedaEyledi tevhid ile hatm-ı kelamDertli de dermanını buldu temam Buldu aralıkta bir eski hasırYattı anın üstüne, can verdi pîrVasıl-ı Hak oldu, verdi canınıDertli de buldu hele dermanını (8) Prof. M. Fuad Köprülü, bu mesneviden, çeşitli halk söylencelerinden ve nihayet Dertli’nin şiirlerinden giderek Dertli - Alişan Bey ilişkilerini şöyle özetler:"Sazı elinde tekrar seyahatlere başlayan ihtiyar şair, bu aralık Ankara eşrafından Alişan Bey’in himayesine sığındı. Bir rivayete göre Cihanbeyli kazasının Uzunlu köyüne mensup olan, hatta bir zaman Diyarbekir Voyvodalığı’nda da bulunan bu zat, saz şairlerini ve yoksulları himaye eden oldukça münevver ve edebiyat meraklısı bir adamdı. Erzurumlu Emrah da, bu Alişan Bey’ in lutuf ve himayesini görmüş, ona medhiye yazmıştı. Dertli’ nin şiirlerinde ise, Alişan Bey’den bahseden, onun büyüklüğünü, lutuflarını gösteren parçalar pek çoktur. Bazı halk rivayetleri, ihtiyar şairin onun kız kardeşi Bostan Hanım’ a aşık olup, hatta ona ait bazı şiirler yazdığını ve bu gibi münasebetsizliklerinden dolayı bir aralık konaktan kovulmuşsa da , sonra affedildiğini iddia eder; fakat bu hususta tarihi hiç bir delilimiz yoktur. Yalnız bir manzumesinde, galiba yaptığı delice kusurlardan dolayı, onun affını istirham etmektedir: Sana bu mesned-i vâlâ beyim zât-ı tecellidirVeliy zahirde derler gerçi insan-ı hümâyundurDua-gu bende-i naçizinim dergâh-ı lutfundaGedâya merhamet kılmak beyim beylerde kanundurKusurdan hâlî olmaz bir dakika âsitanındaEfendim Dertli’ yi bilmez misinsen eski mecnindir. Şairimizin ölümü hakkındaki bilgimiz de yine bir rivayete dayanmaktadır. Bu rivayete göre, Dertli (H. 1261- M.1845) yılında bir gece Ankara’da Alişan Bey’ in konağında misafir iken, hâmisine, artık göçmek zamanının geldiğini ve kendisinin saçlarından öpmek istediğini söyleyerek, saçlarından öpmüş ve orada bulunanlarla helallaşarak, sofadaki bir hasır üzerine uzanmış ve orada can vermiştir. Evvelce bir manzumesinde:Mevtimde Müneccim Tepesi mansıbım olsunTaşları cevahirdir anın toprağı zerdir diyen şair, galiba bu arzusu yerine getirilmek için, Alişan Bey tarafından Müneccim Tepesi civarındaki mezarlığa defnedilmiştir. Bu tepede o zamanlar Ankara’nın büyük meyhanelerinin bulunduğu rivayet ediliyor.“ (9) Ankaralı şair İzzet Sadullah Efendi’nin, Şair Dertli’nin meslek ve meşrebi, Alişan Bey’le ilişkileri ve ölümünü işleyen manzum destanından ve bizzat Dertli’nin şiirlerinden yola çıkarak bu bilgileri aktaran Köprülü, ayrıca Bereketzâde İsmail Hakkı adlı bir 19. yüzyıl Osmanlı yazarının "Yâd-ı Mâzi“ adlı eserindeki Dertli’nin sevgilisi Bostan Hanım’la ilişkilerini içeren şu bilgilere de yer vermektedir: "İsmini unuttuğum bu karye, Cihanbeyli aşiretinden ve Kürd eşraf ve rüesasından Hacı Bey’la zevcesi olup Konya havalisinde meşhur şair Dertli’ nin vaktiyle hüsnü cemalini muhrik edalarla vasf ü hikayeti mutazammın birçok gazeller söylemiş olduğu Bostan Hanım’ ın ikametgâhıdır. Ahiren mülhakatı devre çıktığım esnada, mezkur karyeye geleceğini haber almaları üzerine Hacı Bey’le Bostan Hanım atlara binerek ve Bostan Hanım silahların takınarak tevâbiiyle birlikte bir saatlik yerden karşılamaya çıkmışlardı. Konaklarına misafir ettiler ve aşiretlere mahsus debdebe ve tekellüflerle fevkaladeâsâr-ı ihtiram gösterdiler. Köyün delikanlılarıyla kızlar halay çektiler. Seyr ü temaşa ettik. Bizim gördüğümüz Bostan Hanım ihtiyarlamıştı.“ (l0)Yukardaki tanıklardan İzzet Sadullah Efendi, Dertli ile aynı dönemde yaşayarak ondan birkaç yıl sonra l264 (M. 1848) de vefat etmiş, doğrudan Dertli’nin Alişan Bey ve Bostan Hanım’ la ilişkilerine tanıklık etmiştir. Diğer kaynak Bereketzâde İsmail Hakkı’nın ise Dertli’nin ölümünden sonra Hacı Bey diye biriyle evlendikten sonraki yaşlılık döneminde Bostan Hanım’ la tanıştığı ve misafir edildiği anlaşılmaktadır. Buradaki ilginç anlatımlardan biri de, onun şair Dertli ile ilişkisinin hâlâ dillerde dolaşmasının yanısıra, at binerek silah kuşanmasıdır. Tam da geçmişteki Kürt kadınına uygun bir özellik. O tarihlerde Ankara, nüfusu elli bini bulmayan, mütevazi ve oldukça geri bir Orta Aradolu şehridir. Bu aşamada Dertli’ye korumalık yapan Alişan Bey, yazları Ankara ilçelerinde, özellikle Haymana’da, kışları ise çoğunlukla Ankara’da geçirmektedir. Öyle anlaşılıyor ki, Alişan Bey’in hem Cihanbeyli hem de Haymana ile ilişkisi vardır. Kendisinin Canbegan aşiretine mensup olduğu anlaşılmaktadır. 19. Yüzyılın çok ünlü Alevi/Bektaşi şairi Dertli’ ye ilişkin kapsamlı bir çalışma yapan Şemsettin Kutlu, sazşairi Dertli ile Alişan Bey arasındaki yakın diyaloğu ve dostluğu şöyle anlatıyor: " Dertli’nin Ankara’ya gittikten sonraki hayatı gerçek anlamı ile bir derbederlik, bir başıboşluk, bir çöküntüden ibarettir. Bereket versin ki – uzağında da yakınında da – arkasında daima Alişan Bey vardır. Bölgenin hemen her yöresinde sözü ve hatırı geçen Alişan Bey, meyhaneler başta olmak üzere Dertli’nin karşıla-yabileceği her yere:" Gelip de sizden ne isteyecek olsa, bunu istediği miktarda veriniz ve hesabını benim üzerime yazınız“ tembihimde bulunmuştur. Bunun sonucu olarak Dertli, istediği dükkandan istediği şeyi alabilmekte, istediği yerde içkisini içebilmektedir. Hiç olmazsa günlük maddi ihtiyaçları bakımından Alişan Bey’in sayesinde , bir ıztırabı yoktur…“(11)Şair Dertli’nin Orta Anadolulu Kürt aşiret reisi Alişan Bey’ le ilişkileri, kuşkusuz doğrudan şairin şiirlerine de yansır. Sözgelimi Aşık Dertli, şair-şiir dostu olarak adını-sanını-ününü uzaktan duyduğu Ankara’daki Kürt aşiret reisi Alişan Bey’ e sığınmasını şu halet-i ruhiyeyle anlatır:Şairlik davasın sürme ey gönülHuzur-u devlete âkılâne varBenlik kapısından girme ey gönülBûs eyle dâmânın dervişâne var Düş rahına göz yaşların silerekGâhi ağlayarak, gâhi gülerekMiktarın tanıyıp, haddin bilerekSerkeşlik eyleme kâmilâne var Ehl-i aşk olanın yüzü yerdedirBu benlik davası aşka perdedirDedim ki Dertli’ye derman nerdedirDediler devletli Alişan’ a var Bir başka şiirinde de Alişan Bey’e gidişini şöyle anlatır:Dedim ki bir pîre: ey pîr-i faniPîr dedi: Derdin ne, eyle beyanıDedim pîr’e nerde Dertli dermanıPîrim dedi: "Alişan’ a var yürü!..“ Dertli, Alişan Bey’e bağlılığını ve uzun süre yanında kalmasını şöyle dillandirir:Dertli her bir yerde eğlenmezdi amma, neylesinLütfü çok, ihsanı çok bir Alişan eğler beni Dertli, bir başka dörtlükte de Alişan Bey’e büyük bağlılığına vurgu yapar:Dertli –i efkendeleriz (düşkün, âciz MB)Vasfını gûyendeleriz (söyleyen, anlatan MB)Can- baş ile bendeleriz (kul, köle MB)Şimdi Alişan güzele Şair Dertli, Alişan Bey’in kız kardeşi Bostan Hanım’ a aşık olmuş ve bu durum Alişan Beyi kızdırmıştır. Buna karşın Dertli, Alişan Beye bağlılığını vurgulamaktan geri kalmaz:Dertli aşk yolunda olmuştur gulam (köle MB)Mestur cebîninde harf-i Eliflâm (alnında yazılı MB)Hâkimler hakkımda yazamaz ilam (mahkeme kararı MB)Yazarsa fermanım Alişan yazar (ferman: buyruk MB) Yıllarca koruması altına aldığı yaşlı Aşık Dertli’nin, genç kızkardeşini istemesine içerleyip onu konağından kovması Dertli’de büyük bir hüzün yaratır:Câme-i sabrımı odlara yaktı (sabır giyeceğimi ateşe yaktı?)Muhabbet kemendin boynuma taktıYalın ayak, keçe külah bıraktıGör ne etti âdil Alişan bize. Alişan Beyin, başlangıçta Dertli’ye kızmakla birlikte, şiirsel yakarışından sonra onu yeniden konağına aldığı ve ölünceye dek koruduğu anlaşılmaktadır.Hatta Alişan Beyin izniyle bu evliliğin gerçekleştiğine ilişkin rivayetler de vardır. Kesin olan şu ki, Dertli ömrünün sonuna kadar Alişan Beyin konağında ve himayesinde kalmış ve orada ölmüştür. Ölümünde henüz çok genç olan Bostan Hanım’ın ise sonradan Cihanbeyli (Canbeg) aşiretinden Hacı Bey ile evlendiği anlaşılmaktadır… Erzurumlu Aşik Emraj ile Alişan BeyAlişan Bey’in yalnız l9. yüzyılın en büyük sazşairlerinden Dertli’ye değil, yine aynı yüzyılın en büyük âşıklarından Erzurumlu Emrah’ a da koruyuculuk yaptığını görüyoruz. Bir başka söyleyişle Emrah’ın diğer birçok ünlü âşık gibi kendi memleketinde kalmayıp Sivas’a Kastamonu’ya ve oradan Alişan Beyin diyarına gittiğini öğreniyoruz. İkisi arasındaki önemli benzerlik-lerden biri, Dertli’nin başlangıçta Halve-tiye tarikatına, Erzurumlu Emrah’ın da Nakşibendi tarikatının Halidiye koluna bağlı iken Aleviliğe/ Bektaşiliğe intisap etmeleridir. Aralarındaki başka bir ortak özellik ikisinin de, sazşairlerinin dostu Kürt aşiret reisi Alişan Bey’e sığınmalarıdır. Yine ikisinin bir ortak özelliği de, gittikleri bu mekanda yeniden aşık olmalarıdır. Fuad Köprülü, şiirlerinden yola çıkarak haklı olarak şu belirlemelerde bulunur:" Emrah’ın gazel tarzındaki bir medhiyesinin Alişan Bey isminde birine takdim edildiği ve şairin ona intisap etmek istediği anlaşılıyor. Bir başka medhiyesi de gene bu Alişan Bey’e takdim edilmiştir. (…) Şairin onu İran Şahı’ndan daha yüksek gördüğü, kerem ve sehavetini medhettiği, fakat bu kerim, sahi ve nüfuzlu zatın birtakım düşmanları da olduğu anlaşılıyor. Herhalde bu medhiye, Emrah’ın Alişan Bey’ e intisab ettiğini, onun lutuf ve inayetini gördüğünü kat’i surette anlatmaktadır. Bunu kanıtlayan bir gazelin de, Alişan Beyin ölümünden sonra söylendiği anlaşılmaktadır. Koruyucusunun ölümünden şairin bu kadar derin bir keder duyması, onun çok lutuflarını gördüğüne açık bir delildir. Acaba Emrah’ı bu kadar himaye eden bu Alişan Bey kimdir? Biz bunun, Emrah’ın çağdaşı meşhur Dertli’nin de başlıca koruyucusu olan Alişan Bey olduğunu kuvvetle söyleyebiliriz. Onun lutufkârlığı, nüfuzu, sazşairlerine karşı olan alakası, Dertli’ye karşı gösterdiği lutuflarla da sabittir. Herhalde Emrah Kastamonu havalisinde bulunduğu sıralarda, Alişan Bey’ e intisap etmiş olmalıdır.“(12)Tıpkı Dertli gibi Emrah da, Alişan Bey’ e gitmesini ve onunla ilişkilerini şiirlerine dökmüştür. Bir dörtlüğünde Alişan Bey’e yönelmesini şöyle dile getirir:Eğerçi Emrah’ ı istersenhimmetMürşid-i kâmile gel eyle hizmetHer hâna sultana eyleme minnetŞahlar şahı Alişan’ a var yürü (Ş. Kutlu: age, s.240) Şu dörtlükte de, tıpkı Dertli gibi:Alişan Bey’ e bağlılığını dile getirir:Emrah dilde gevher kânımız vardırBir muazzam âdil hânımız vardırDehr içre adımız, şanımız vardırZümre-i uşşakın Alişan’ ıyız (Köprülü: age, s. 599) Erzurumlu Emrah üstüne kapsamlı bir çalışma yapan Orhan Ural, onun Alişan Bey’ le ilişkilerini hikaye üslubuyla ayrıntılı biçimde anlatır (!3). Ancak biz bunun ayrıntısına girmeden, şairin, koruyucusu Alişan Bey’in ölümü üzerine mezarının başında yaktığı ağıtla sözlerimizi noktalamak istiyoruz:Bir zaman bu bezmde çok Alişan’lar var idiÇok şecaat sahibi sahip- kıranlar var idi Böyle virane değildi gördüğüm gülzarlar Bunda tezyin- hâneler, âli- mekânlar var idi Kande kalmış bilmezem bu gülşenin rânâlarıNice servi kadliler, nevres civanlar var idi K a y n a k l a rl- Rohat Alakom: Anadolu Kürtleri Üzerine Bazı Notlar, Bîrnebûn, Sayı: 23/ 2004 2- Mehmed Kemal: Acılı Kuşak, Toplum yay. Ank.l967 3- Mehmed Kemal: Hep Böyle Olur (Halk Hareketleri ve Çağdaş Destanlar üstüne),Cumhuriyet,ll. ll.l984 ; Eşkıya Türküleri, Cumhuriyet, 20.3.l985 4- Bu konuda bkz. Yaşar Kemal: Ağıtlar, YKY, İst.2004, s.22-52 5- Ankaralı Sadullah İzzet: "Dertlinâme“, A. Talat Onay: Aşık Dertli’ye Dair Yeni İki Vesika, Halk Bilgisi Haberleri, Sayı:l07-l08/ l940.Aynı belgeler daha sonra şu eserde de yayımlanmıştır: Doç. Dr. Cemal Kurnaz: Ahmet Talat Onay, Kültür Bak. yay. Ank.l990 6- A. Talat (Onay): Aşık Dertli/ Hayatı- Divanı, Bolu, l928 7- Cahit Öztelli: Dertli ve Seyrani, Varlık yay. İst.l964 8- Şemsettin Kutlu: Şair Dertli, Tercüman yay. İst.l979,s.58-63 9- Prof. Dr. M. Fuad Köprülü: Türk Sazşairleri- İİİ, İst.l940, s.647-648 l0- Age, s.956- 957 ll- Ş. Kutlu: Age, s. 25-26 l2- Prf. Dr. M. Fuad Köprülü: Türk Sazşairleri- İİİ, İst.l940, s.582 l3- Orhan Ural: Dost Elinden Gelen Turna/ Erzurumlu Emrah, Hür yay. İst.l976, s.21-31.