Gağan

Gağan

Gağan; Kirmancki / Zazaca’da Aralık ayına verilen isimdir. Khal Gağan, Dersim bölgesinde (Tunceli, Erzincan, Bingöl, Muş, Sivas, Varto, Elazığ) Alevi - Kirmanclar tarafından kutlanan ve günümüze kadar gelebilmiş çok eski bir gelenektir. Gağan Dersim mitolojisinde yeni yıla giriş demektir.

Khal Gağan, Aralık ayının üçüncü haftasında başlar ve Ocak ayının ilk haftasına kadar sürebilir. Salı gününden başlayıp üç günlük oruç tutulur. Orucun amacı; çetin geçecek kış aylarının can ve mal kaybına sebep olmaması için yapılan niyaz anlamındadır. Pir, Mürşit ve Dedelerin olduğu yerlerde Cemler bağlanır. Bu süre içinde insanlar mümkün olduğunca gönül kırmamaya gayret ederler. Yoksul komşuların ihtiyaçları el birliği ile karşılanır. Khal oyunu oynanır.

Khal oyununun aktörleri; yaşlı adam kılığına giren Khal, bayan elbiseleri giydirilmiş gençlerden biri eşi Fadike bir de onları korumakla yükümlü olan Arap’tır.

Khal Khek’in; koyun ya da keçi kılından yapılan ak ve uzun sakalı, eski elbiselerden oluşan kostümü, omzunda heybesi, elinde asası ve tespihiyle kendisini tanınmayacak şekilde kamufle eder.

Khal Khek’in eşi rolündeki Fadike; gözleri dışında her yeri kapatılır, etek ve eşarp giydirilerek tanınması önlenir.

Arap; Arap da yüzünü soba kurumu ile siyaha boyar ve elinde değneği bulunur. Görevi ise; uğradıkları evlerde Fadike’ye musallat olan gençleri kovalayıp Fadike’nin kaçırılmasını önlemek ve sonrasında kaçırılan Fadike’nin bulunmasına ve Khalo Khek’in yanına getirilmesine yardımcı olmaktır.

Khal, gittiği her evde sevinçle karşılanır. Oyunlar oynanır, oyun bitince evden hediyelerini alıp ayrılırlar ve sırasıyla diğer evleri ziyaret ederek aynı oyunu tekrar oynarlar.

Khal, topladığı hediyeleri (buğday, un, arpa, kuru üzüm, şeker, çökelek vs.) türkü ve maniler söyleyerek birlikte dolaştıkları gençlere ve çocuklara verir. Gençler de topladıkları yiyecek malzemeleriyle yemekler pişirip, hep birlikte yerler. Gağan etkinliği özellikle çocuklar üzerinde paylaşmayı ve dayanışmayı öğreten sosyal bir misyona da sahiptir.

Zeyi Ziyareti; ‘’Zeyi’’ Zazaca dilinde, evlenerek evden ayrılan bayanlar için kullanılan bir kavramdır. Bunlar; kız kardeş, hala ve teyzelerdir.

“Bara Zeyi” Baba evinden miras hakkı talep etmeden ayrılan Zeyi’lere, vefa borcu olarak mutlaka ziyarete gidilir, hatırları sorulur ve mümkün mertebe ihtiyaçları karşılanır. ‘Gağane sıma xerli bo’ Gağanınız hayırlı olsun denerek, Gağan’ları kutlanır.