TOKLUCAK KÖYÜ.SİVAS. İMRANLI

18 Şubat 2021 Perşembe

SEYYİD BATTAL GAZİ

Mustafa ÖZÇELİK

Editör

Murat Küçük

Kapak Tasarım

Turgay Yılmaz

Tashih

Bilal Akan

Kapak Minyatürü

Matrakçı Nasuh, Seyitgazi, 1533-1536

Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han

Baskı

Sistem Ofset Matbaacılık, Ankara

1.Basım, 2009

ISBN

978-605-378-090-8

www.eskisehir.gov.tr

(222) 221 90 00

T.C.

ESKİŞEHİR VALİLİĞİ

İçindekiler

Sunuş / Vali Mehmet KILIÇLAR. .................................................................................................6

Önsöz / Mustafa ÖZÇELİK ..........................................................................................................7

1. Bölüm

HAYATI

Battal Gazi’nin Kimliği ..................................................................................................................8

Yaşadığı Çağ ............................................................................................................................... 10

Yaşadığı Coğrafya ........................................................................................................................ 15

Soyu, Kökeni ............................................................................................................................... 16

Doğum Tarihi ve Yeri .................................................................................................................. 21

Adı ve Unvanları .......................................................................................................................... 23

Şeceresi ....................................................................................................................................... 27

Ailesi .......................................................................................................................................... 30

Eğitimi........................................................................................................................................ 31

Eşleri ve Çocukları ....................................................................................................................... 32

Mücadele Arkadaşları ................................................................................................................... 35

Battal Gazi’nin Atı: Aşkar ............................................................................................................ 38

Vefatı .......................................................................................................................................... 42

2.Bölüm

ŞAHSİYETİ

Erdemli kişiliği ............................................................................................................................ 46

Fiziki özellikleri ........................................................................................................................... 48

Aklı ve zekâsı ............................................................................................................................... 49

Cesareti ve hüneri ........................................................................................................................ 50

Âlim kişiliği ................................................................................................................................. 52

Yardımseverliği ............................................................................................................................ 53

Dindar kişiliği .............................................................................................................................. 54

İdeali ........................................................................................................................................... 56

Vasiyeti ....................................................................................................................................... 58

3. Bölüm

MÜCADELESİ

Cenkleri ...................................................................................................................................... 60

İlk cengi ve babasının intikamını alması......................................................................................... 61

Kayser’in ordusuyla savaşması ....................................................................................................... 62

Serasker olması ............................................................................................................................ 63

Ahmer ile cengi ........................................................................................................................... 64

Şemun’la savaşı ............................................................................................................................ 65

Karısını saraydan kurtarması ......................................................................................................... 65

Abdüsselam’ı kurtarması ............................................................................................................... 66

Mihran’ı öldürmesi ...................................................................................................................... 67

Aliyun ve Dehran’la mücadelesi .................................................................................................... 68

Hapse düşmesi ............................................................................................................................. 69

Firdevs’i katletmesi ...................................................................................................................... 70

Calut ve Harut’la mücadelesi ........................................................................................................ 70

Bahtiyar’ı öldürmesi ..................................................................................................................... 71

Malatya savunması ....................................................................................................................... 72

Rum’a gitmesi ve esir olması ......................................................................................................... 73

Zindandan kurtulması .................................................................................................................. 74

Saka suretine girmesi .................................................................................................................... 76

Malatya’ya dönüşü ....................................................................................................................... 77

Zehirlenmesi ............................................................................................................................... 78

Ukbe’nin yalanını ortaya çıkarması ................................................................................................ 79

Ukbe’yi öldürmesi ........................................................................................................................ 80

Hindistan yolculuğu ..................................................................................................................... 81

Ketayun ile macerası..................................................................................................................... 83

Esatur’la mücadelesi ..................................................................................................................... 84

Abdülvehhâb Gazi’yi kurtarması ................................................................................................... 84

Kaf Dağı’na gitmesi ..................................................................................................................... 87

Babek’le mücadelesi ..................................................................................................................... 88

Rad Cadı İle Macerası .................................................................................................................. 89

Hakem’i Katletmesi ..................................................................................................................... 90

Son gazası ................................................................................................................................... 91

4. Bölüm

KÜLLİYESİ

Kabrinin bulunuşu ....................................................................................................................... 92

Türbesinin yapılması .................................................................................................................... 93

Makamları ................................................................................................................................... 96

Battal Gazi Külliyesi .................................................................................................................... 97

Bektaşilik ve Battal Gazi ............................................................................................................ 103

5. Bölüm

EDEBİYATTA BATTAL GAZİ

Battalnâme ................................................................................................................................ 107

Battalnâme’den bölümler ............................................................................................................ 111

Halk şiirinde Battal Gazi ............................................................................................................ 119

Battal Gazi’ye adanan şiirler ....................................................................................................... 120

Roman ve hikâyelerde Battal Gazi .............................................................................................. 133

Seyahatnamelerde Battal Gazi .................................................................................................... 140

Sinemada Battal Gazi ................................................................................................................. 147

Bilimsel toplantılar ..................................................................................................................... 148

Kitap çalışmaları ........................................................................................................................ 148

Kaynakça ................................................................................................................................... 150

SUNUŞ

Bir şehir iklimi, coğrafi şartları, ticareti ve ekonomisi gibi özellikleriyle bir

kimlik edinebilir. Fakat şehri asıl kimlik sahibi yapan özellikler tarih ve kültür

açısından taşıdığı değer ve önemde aranmalıdır. Zira şehrin ruhu tarihinde ve

kültüründe kendini gösterir. Bir şehrin bu anlamdaki zenginliklerinin başında ise

yetiştirdiği ve hatıralarını taşıdığı “büyük insanlar” gelir.

Kadim bir kent olan Eskişehir, bu anlamda Bursa, Konya, İstanbul gibi

şehirlerimiz arasında çok özel bir yerde durur. Zira Eskişehir’in tarihinde, çok

önemli misyonlar edinmiş olan isimler mevcuttur. Bu şehirde hâlâ evrensel sevgi ve

kardeşliğin Yunus Emre’nin mısralarında yükselen coşkulu sesini duyabilmek,

Nasreddin Hoca’nın mütebessim çehresiyle anlattığı lâtifelere gülebilmek, mümkün.

Türbesi Bilecik’te olsa bile Edebali de kadim bir devletin manevi mimarı olarak

burada kendisine atfedilen makamıyla bu şehre hâlâ ruh üflemektedir. Yine İslâm

kültürü içerisinde Hacı Bektaş, Hacı Bayram, Şeyh Şahabbetin ile birlikte adı anılan

Şeyh Şücaeddin Veli de bu şehrin başka bir zenginliği olarak hafızalardadır.

Eskişehir’in bir başka önemli zenginliği ise Seyyid Battal Gazi’dir. Bu büyük

gazi, adını verdiği Seyitgazi ilçesinde bulunan kabri ve külliyesi ile bu şehrin

tarihinde çok özel bir yer tutmaktadır. Battal Gazi, ister Emevi isterse Abbasi

çağında yaşamış olsun gazilerimize verdiği ruh ve motivasyonla Selçuklu ve

Osmanlı çağlarında “gazilerin piri” olarak mücadelesi ve hatırasıyla hep onlarla

birlikte olmuş bir isimdir. Üstelik büyüklüğü sadece savaşçı kimliğinden değil aynı

zamanda bilgili ve erdemli kişiliğinden gelmektedir. Dolayısıyla o, hepimiz için de

bir model şahsiyettir.

Seyyid Battal Gazi’nin hayatı, şahsiyeti ve mücadelesini bütün yönleriyle ele

alan bu kitabı kendisi de Eskişehirli olan araştırmacı yazar-şair Mustafa Özçelik

hazırladı. Kendisine teşekkür ediyor, kitabın kültür hayatımıza katkı sağlamasını

diliyorum.

Mehmet KILIÇLAR

Eskişehir Valisi

ÖNSÖZ

Müslüman Türkler arasında gazi-veli kimliğiyle ünlenen, hayatı menkıbelere, şiirlere,

romanlara, filmlere konu olan “Seyyid Battal Gazi”, bu konudaki farklı görüşler ne olursa olsun özel

anlamda, doğduğu yer itibariyle Malatyalı; mezarının bulunduğu yer itibariyle Eskişehirli bir isimdir.

Genel anlamda ise bütün Müslüman ve Türk coğrafyalarında kabul görmüş millî ve dinî bir destan

kahramanıdır. Bu yüzden onu yine misyonu itibariyle Eskişehirli diğer büyük isimlerle yani “Yunus

Emre” ve “Nasreddin Hoca” ile birlikte düşünmek doğru olacaktır. Çünkü yaşadığı asır onlardan daha

önceki bir zaman dilimi olmasına karşın Anadolu’nun Türk-İslâm kimliği kazanmasında ve bu

topraklarda yeni bir medeniyet yapısının kurulmasında bu üç ismin çok özel bir yeri ve önemi vardır.

Nasıl “Yunus Emre”, evrensel sevgi anlayışıyla bu coğrafyada birlik ve dirlik fikrinin kurucusu;

“Nasreddin Hoca” hikmetli nükteleriyle zor zamanların insanlarını hayata bağlayan bir fonksiyon

üstlenmişse “Battal Gazi” de sadece savaşçı kimliğiyle değil bilgin ve erdemli kişiliğiyle de benzer bir

fonksiyonu üstlenmiştir. Üstelik bu üç ismin tesiri Anadolu’yla da sınırlı kalmamış, Doğu ve Batıda,

Orta Asya’dan Endülüs’e çok geniş bir coğrafyada etkili olmuştur.

Bu isimlerin bir diğer önemli özellikleri ise halkla birlikte olmayı, onlarla bütünleşmeyi

başarmış olmalarıdır. Bu başarı Anadolu yurt edinilirken birlik ve dirliğin sağlanmasını, Selçukluluların

dağılmasından, beylikler halindeki parçalanmadan sonra Osmanlıların bayrağı altında yeniden

birleşmeyi temin etmiştir. Bu yüzden Anadolu’nun geçmişini inceleyenler, bu üç ismin tarihsel

kimliğini ve misyonunu ele alırken aynı zamanda bu birlik fikrinin hayat bulduğu Eskişehir’e de bu

anlamda bir pay ayırmak durumundadırlar.

Bu kitap, işte bu üç büyük isimden biri olan Seyyid Battal Gazi’yi konu alıyor. Konu hakkında

kaynaklara dayalı fazla bilgi olmadığı; fakat destanî bilginin fazlasıyla bulunduğu, bu meseleyle ilgili

herkesin, bildiği bir durumdur. Bu yüzden bu çalışmada onu anlatırken kısmi tarihi bilgilerin yanı sıra

menkıbevi bilgilerden de yararlandık. Böyle olması doğal karşılanmalıdır. Çünkü menkıbe, halkın

Battal Gazi’yi algılayış tarzını göstermektedir. Önemli olan da bizce budur. Battal Gazi Destanı

içindeki ruhtur. Bu ruhu bize menkıbeler göstermektedir.

Bu çalışmamızın okurla bulunmasına imkân sağlayan Eskişehir Valisi Sayın Mehmet Kılıçlar’a

teşekkürlerimi sunuyor, kitabımızın Seyyid Battal Gazi’nin bilhassa genç nesiller tarafından

tanınmasına katkı sağlamasını umut ediyoruz.

Mustafa ÖZÇELİK

2009, Eskişehir

1.Bölüm

BATTAL GAZİ’NİN HAYATI

“Türklerin Anadolu’ya yayılma ve genişleme devirlerinde sayısız nice halk kahramanları çıkmıştır. Türk

tarihi bunların pek çok örnekleri ile doludur. Bu kahramanların en önde gelenlerinden biri de Battal

Gazi’dir.”

ALİ RIZA ÖNDER

BATTAL GAZİ’NİN KİMLİĞİ

Türklerin tarihi, baştan sona bir kahramanlık, yiğitlik ve cesaret tarihidir. Bu yüzden bütün

büyük milletler gibi, tarih sahnesine çıktıkları ilk zamanlardan itibaren pek çok destana ve destan

kahramanına sahiptirler. Bu kahramanların her biri cesur, korkusuz, varlığını milletine adamış

insanlardır. İslâmlık öncesinde bu tür tipleri biz genellikle “alp” olarak isimlendiriyoruz.

Türklerin İslâmiyet’i bir din ve hayat görüşü olarak benimsemeleri, kendilerinde var olan bu

kahramanlık duygusunun daha yüce amaçlar için kullanılmasını sağladı. “Kızılelma” idealinin yerini bu

yeni dinin bütün bir dünyaya yayılması şeklinde bir amaç aldı ve onlar bu yeni değerler sistemi içinde

“alp” tipini, “gazi” tipine dönüştürerek yeni destan kahramanları yetiştirdiler. Hatta bu tipleri ifade

ederken onlara bir de “eren” sıfatını da eklemek gerekiyor. Zira, onların kavgası sadece dış düşmanlarla

değil aynı zamanda kendi nefisleriyle de oldu. Kimi zaman “gazi-eren”, kimi zaman “alp-eren” şeklinde

tanımladığımız bu kahramanlar, sadece fiziki güce dayanan kahramanlıklarıyla değil aynı zamanda

bilgili, erdemli kişilikleriyle de tanınıp sevildiler. Bu yüzden, hem kendi milletlerinin hem de başka

milletlerin tarihinde saygıyla, takdirle anılan isimlere dönüştüler.

İşte, bu kitaba konu olan Battal Gazi, bu isimlerin başında gelir. Hakkındaki malumat, bize,

onun az önce genel çerçevesini çizdiğimiz alp-gazi tipinin en önemli örneği olarak yiğitliği, cesareti,

bilgisi ve erdemiyle öne çıkan idealist bir şahsiyet olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla o, hem bir

“alp” hem bir “gazi” hem de bir “eren”dir. Yaşadığı ve soylu bir mücadele yürüttüğü coğrafya onu bu

sıfatlarıyla bağrına basmış, varlığıyla onur ve gurur duymuştur.

Böylesi şahsiyetler, işte bu benimseme sonucunda zaman içinde tarihin konusu olmanın yanı

sıra destanların, efsanelerin, menkıbelerin konusu haline de gelirler. Halk, onlara tarihi şahsiyeti

etrafında menkıbevi bir hayat da kurar. Dahası, bu destanî anlatım asırlar içinde yeni muhtevalar

kazanır. Öyle bir an gelir ki, verilen bilgilerin hangisi gerçek, hangisi efsanevidir, bilinmez hale gelir.

Zaten halk için bunun bir önemi de yoktur. Önemli olan efsaneleştirilen kişinin millet nezdinde

taşıdığı değer, onlara kazandırdığı maddi ve manevi motivasyon, bir model-şahsiyet olarak millet

hayatında yer almasıdır.

Bu durum Battal Gazi için de böyle olmuştur. Battal Gazi, gerek Arap-Bizans, gerekse

Selçuklu-Bizans, Osmanlı Bizans mücadelelerinde hem tarihi hem de efsanevi kişiliğiyle, gaza ruhuyla

hareket eden bu toplulukları motive etmiş, fetih hareketlerinde onlara iman, cesaret, umut ve güven

aşılamıştır. Böylesi bir isim olması dolayısıyla da hakkında çok sayıda menkıbeler oluşturulmuş, ortaya

“Battalnâme” adıyla anılan eserler çıkmış, edebiyatın ve sinemanın konusu olmuştur.

Bu sebeple bugün Battal Gazi denilince, tamamen tarihi malumata konu olan bir isim akla

gelmez. Onun “tarihi kişiliği ile menkıbevi kişiliği kaynaklarda ve hafızalarda birbirine karışmış

vaziyettedir.”1

Bu yüzden hangi bilgi tarihi, hangisi menkıbevi ayırt edilemez hale geldiğinden çoğu

kaynakta bile aslında anlatılan menkıbevi bilgi olmuştur. Ayrıca Bizanslıların da onu benimsediği ve

hakkında menkıbeler ürettiğini düşünecek olursak onu benimseyen her coğrafyanın, her milletin, ona

kendinden bir şey katmış ve kendi özelliklerine göre şekillendirmiş olduğunu söyleyebiliriz.

Bu durum, acaba Battal Gazi, tarihi değil tamamen destanî bir şahsiyet midir yahut herhangi

bir Arap yahut Bizans kahramanının Türk kültüründeki yansıması mıdır? gibi soruları bile akla

getirmiş, bu da onun tarihi şahsiyetiyle ilgili kuşkulara neden olmuştur.

Bütün bunlara rağmen, sözün başında şunu söylemeliyiz ki; menkıbelerin örtüsü aralandığında

Battal Gazi, tarihi bir şahsiyet olarak karşımıza çıkar. Şu doğrudur: Battal Gazi, daha çok bir destan

kahramanı olarak kabul görmüştür ama destanları tümüyle gerçek dışı da sayamayız. Çünkü destanlar,

tarihin bir şey söylemediği tarihsel dönemlerine ışık tutan yegâne kaynaklardır. Onlar, milletlerin adeta

“masallaştırdıkları tarihleri” olup, yaşanan sosyal olayların bıraktığı izlerin zaman içerisinde, halkın

muhayyilesi ile yoğrula yoğrula şekillendiği metinlerdir. Zaman ve mekân bakımından değişikliğe

uğrasalar da toplum hayatında yaşanan olaylara ait izleri hep muhafaza ederler. Bütün bunların ışığında

1 Ahmet Yaşar Ocak, İslâm Ansiklopedisi, C.5 S. 204-205

son söz olarak şunu söyleyebiliriz: Battal Gazi, belli bir çağda, belli bir coğrafyada yaşamış, doğum ve

ölüm tarihleri büyük ölçüde bilinen, mücadelesi ile tarihte yerini almış bir kahramanımızdır.

YAŞADIĞI ÇAĞ

Battal Gazi’nin, ortada her ne kadar farklı görüşler olsa da VIII. yüzyılda Emeviler devrinde

yaşamış olduğunu kabul etmek gerçeğe daha yakın görünmektedir.2 Yerli ve yabancı kaynakların pek

çoğunun görüşü bu şekildedir. Nitekim Battal Gazi’den bahseden Taberi, İbn-i Asakir, İbn-i Kesir,

İbn-i Esir, Bizanslı Theophanes ve Süryani müellif Tell Mahreli Denys gibi klasik Hristiyan yazarların

eserleri de bunu teyid etmektedir. Buna göre Battal Gazi “Ünlü bir Emevi komutanıdır.”3 Nitekim

Battal Gazi hakkında bilgi veren yerli kaynaklardan İslâm Ansiklopedisi”nde de böyle tanıtılır: “Battal

Gazi, Emevilerin VIII. Asırda Bizans(Rum)a karşı açtıkları seferlerde ün almış Arap kumandanıdır.”4

Bu durumda Battal Gazi’nin 717-740 yılları dolaylarında Emeviler’in Bizanslılara karşı

yürüttükleri mücadelelerde rol aldığını hem Müslüman hem Hıristiyan kaynaklara yansıyan efsanevi

şöhretini bu sırada kazandığını söylemek gerekmektedir. Biraz önce isimlerini zikrettiğimiz “Arap

kaynaklarında da Battal’ın Abdülmelik Bin Mervan’ın oğlu Mesleme’nin Bizans’ı kuşatması ve Rum

diyarındaki diğer seferlere katıldığı bildirilmektedir.5

Durum böyle olunca Battal Gazi’nin yaşadığı bu

devreyi anlayabilmek için İslâm tarihinin ilk devirlerine kadar uzanmak gerekiyor.

Bilindiği üzere İslâm’ın Anadolu’ya ilk girişi Hz. Peygamber’in hicretin 7. yılının başında

Bizans imparatoru Herakliyas’a gönderdiği İslâm’a davet mektupları ile başlamıştır.6

2 Ahmet Yaşar Ocak, İslâm Ansiklopedisi, C.5 S. 204-205

Hz. Ömer

devrinde ise Bizans devletinin nüfuzu altında bulunan Filistin ve Suriye bölgesindeki bazı yerler ele

geçirilmiş, ardından Anadolu’nun ve Doğu ve Güneydoğusu’nda bulunan Türkler İslâmiyet’i kabul

etmişlerdi. Dolayısıyla bu dönemde Müslüman Araplar ile Türkler arasında bir “din kardeşliği”

kurulmuş, böylece idealler ortak hale gelmişti.

3 Ali Rıza Önder, Battal Gazi Kayseri’de, 1. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu

Bildirileri, s. 20

4 Pertev Naili Boratav, İslâm Ansiklopedisi, c.2. s. 344

5 Hasan Köksal, Battalnâmelerde Tip ve Motif Yapısı, s.38

6 Abdurrahman Güzel/Kaya Ş. Seferoğlu, İslâmiyet’te Anadolu’ya İlk Giden Türkler, Millî Kültür Dergisi, Eylül

1986, s. 32

Hz. Osman döneminde de bu ilişkiler daha da artmış fakat akınlarda bir duraklama olmuştur.

Bunun tek istisnası Şam valisi Muaviye’nin teşkil ettirdiği bir deniz filosu ile 655 yılında II. Konstantin

yönetimindeki Bizans donanmasını Likya(Muğla) bölgesindeki Finike sahillerinde mağlup etmesiydi.

Bu, İslâm tarihinin ilk büyük deniz savaşı ve Bizanslılara karşı kazanılan büyük bir zaferdi.

Hz. Ali döneminden sonra ise siyasal iktidar H.41 (M. 661) yılından itibaren Emevilerin eline

geçti. Yönetimin başına ise Muaviye getirildi. Muaviye, içerde egemenliğini sağladıktan sonra, Hz.

Osman’ın son yıllarından itibaren durmuş olan fetihlere yeniden başladı. Bu dönemde yapılan fetihler

Doğu’da Horasan, Mavereünnehir ve Sistan (İran’ın güneydoğusu); Batı’da Kuzey Afrika ve Kuzey’de

Anadolu istikametlerinde gelişti. Dahası, bu devirde yapılan gazaların ağırlık merkezini Anadolu

oluşturdu. Emevi orduları, hemen her yıl yahut iki yılda bir bu coğrafya’ya akınlar düzenlediler.

Marmara denizinde ve İstanbul önlerinde Bizans donanmasıyla savaşlar yaptılar. Bu durumda

Emevilerle Bizanslılar komşu iki devlet haline gelerek sürekli savaştılar.

Muaviye ordusunun Anadolu akınlarında asıl hedef İstanbul’du. Hedefin İstanbul oluşunda ise

“İstanbul mutlaka feth olunacaktır. Onu fetheden komutan ne güzel emirdir ve onun askerleri ne güzel

askerdir.” Hadis-i şerifinin etkili olduğu aşikârdır. Bu yüzden İstanbul, Türkler tarafından

fethedilinceye kadar bütün İslâm milletlerinin fethetmeyi Hz. Peygamberin müjdesinin muhatabı

olmak adına fethedilmek istenen bir yer olmuştur. İşte Müslüman Araplar, bu gaye ile 668, 674

yıllarında Anadolu’daki pek çok şehre ve İstanbul’a akınlar düzenlediler. Fakat, İstanbul’a yönelik

akınlar bir muhasaradan öteye gidemedi.

Muaviye’nin ölümünden sonra yönetime oğlu Yezid geçti. Onun döneminde Kerbela gibi çok

trajik bir olay yaşandığı için içte meydana gelen karışıklıklar yüzünden dışarıya yönelik fazla akın

düzenlenemedi. Ondan sonra başa gelen Halifeler zamanında da durum aşağı yukarı aynı oldu.

Bu durum Abdülmelik zamanına kadar bu şekilde devam etti. Onun devrinde Rum (Anadolu)

coğrafyası yeniden İslâm ordularının ilgi alanına girdi. Sonraki hükümdarlar tarafından da zaman

zaman bu bölgeye akınlar düzenlendi. Bilhassa Halife Süleyman zamanında İstanbul karadan ve

denizden yeniden kuşatıldı.

Bu son kuşatmada ordunun başında Halife Süleyman’ın kardeşi Mesleme b. Abdülmelik

bulunmaktaydı. Abdülmelik, Hz. Peygamber’in hadisinde işaret ettiği İstanbul’u feth edecek

kumandanın kendisi olacağına inanmaktaydı. Fakat bu girişim de kuşatmadan öteye gidemedi. Bu

yüzden kuşatma tekrarlandı. 726 yılında Mesleme komutasındaki kuvvetler yeniden Anadolu’ya

yöneldiler. Hedef, yine İstanbul’du. Battal Gazi’nin tarihi bir şahsiyet olarak ortaya çıkışı işte bu

akınlar esnasında oldu.7

Mesleme ordusunun Anadolu illerine ve İstanbul’a karşı düzenlediği akınlar

esnasında kahramanlığı, cesareti ve bilgisiyle öne çıkan Battal, gerek asker gerekse halk arasında en çok

tanınan ve sevilen komutan haline geldi ve bir destan kahramanına dönüştü. Bu öylesine büyük bir

idealdir ki Türk halkı da Battal Gazi’yi bu ideal uğruna Anadolu’ya gelmiş bir kahraman olarak kabul

eder.

Bir Arap kumandanı iken Anadolu coğrafyasındaki kahramanlığı ile Türkler tarafından da çok

sevilip benimsendi ve böylece destanî halk hikâyelerinin kahramanı haline geldi. Ahmet Yaşar Ocak’ın

da dediği gibi Türkler “Bu müslüman Arap komutanını asıl hüviyetinden çıkarıp klasik bir Türk alp

şeklinde düşündüler.”8

Bununla da yetinmeyerek“Battal” adını “Battal Gazi”ye, daha sonra Hz.

Peygamber soyu ile bir münasebet kurmak için “Seyyid Battal Gazi”ye dönüştürdüler. Böylece askeri

bir şahsiyet, bir eren, veli kimliğine de büründürülmüş oldu. Bu benimseme o kadar yaygınlaştı ki

aradan geçen asırlara rağmen Battal Gazi unutulmadı. Hayatını ve mücadelesini anlatan Battalnâme

adını taşıyan eserler yazılarak hatırası nesilden nesile aktarıldı. Tanınma alanı Orta Asya’dan

Balkanlar’a kadar uzandı. Selçuklular döneminde şehit düştüğü Akrainos(Seyitgazi)da bulunan kabri,

bir külliye şeklinde inşa edildi ve ziyaretgâha dönüştü.

Battal Gazi’nin, bilhassa Selçuklu devrinde öne çıkan bir destanî kahraman olması elbetteki

Selçukluların Anadolu’yu yurt edinme politikalarıyla doğrudan ilgilidir. O dönemde Seyyid Battal

Gazi’nin kitlelere vereceği uğraş gücünün ve başarma istencinin elbette görmezden gelinemeyeceği

aşikârdır. Bunu iyi değerlendiren Anadolu Selçukluları, onun manevi gücünü harekete geçirmek

amacıyla külliyenin çekirdeğini oluşturan türbeyi ve mescidi yaptırmışlardır. Böylece Battal Gazi,

efsaneden abideleşme dönemine geçmiş, başka bir deyişle Türk kültüründe Battal Gazi süreci

başlamıştır.

Böylesi bir süreç Battal Gazi’nin yaşadığı çağla ilgili değerlendirmeleri de değiştirdi. Böylece

onun Abbasiler devrinde yaşadığı da söylenmeye başladı.9 Buna göre Battal Gazi Abbasiler döneminde

Mutasım ve Vasık Billâh zamanlarında yaşamış olup,10

7 Hakkı Dursun Yıldız, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, c.2. s.423

Harun Reşid’in çağdaşıdır. Mesela Kâtip

Çelebi ve Evliya Çelebi böyle düşünenler arasındadır. Onlara göre Battal Gazi, Harun Reşid

8 Ahmet Yaşar Ocak, İslâm Ansiklopedisi, c.5. s. 205

9 Nihat Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c.1, s. 301

10 M. Fuat Köprülü, Türk Edebiyatı Tarihi, s. 256

döneminde yaşamış, onun tarafından elçilikle görevlendirilmiş, ayrıca Antakya’nın kuşatılmasında ve

fethinde rol almış ve Harun Reşid’in İstanbul kuşatmasına da katılmış, kuşatmadan sonra Üsküdar

yakasında kalmış ve Anadolu yakasında çeşitli muharebelerde bulunmuştur. Onlara göre Battal, bu

ünlü hükümdar tarafından İstanbul’a gönderilmiştir.” 11

Taberi’nin Türkçe tercümesinde ve Fezail-ül Cihad isimli eserde benzer bilgiler yer alır:

“Harun Reşid zamanında tabiinden Abdullah adlı bir kimse vardı ki meşhur lakabı Seyyid Battal’dır.

Büyük bilginlerden ve meşayih-i kiramdan idi. İncil bilirdi. İncili boğazına asıp nice yıllar diyar-ı

Rum’u (Anadolu’yu) ruhban kıyafetinde seyahat eyledi. Diyar-ı Rum onun sesinden ve heybetinden

dolmuş idi. Ve ayyarlık (hilekârlık ve kurnazlık) ile nice kanlar döküp ve kiliseleri harap edip gazalar

eyledi. Harun Reşid zamanında diyar-ı islâm’a çıktı.”12

Bu yazarların böyle düşünmelerine sebep olan şey muhtemelen “Abbasi-Rum çarpışmalarının,

Emevi-Rum çarpışmalarının bir devamı olarak”13 görülmesindendir. Zira XII. Asırda Malatya

dolaylarında hüküm süren Danışmedliler, devamlı olarak Haçlılarla savaştıkları için kendi soylarını

Arap gazilerine bağlamak istemişler, bu durum karşısında halk inanışı da Danişmendlilerin soyunu

anne tarafından Seyyid Battal’a dolayısıyla Hz. Hüseyin’e bağlamışlar.14 Çünkü o soydan gelmiş

olmak, özel bir durum arz eder. Bu durum, aynı zamanda “Malatya ve Erzincan yörelerinin birer

Türklük cihad alanı ve mertlik meydanı olarak tarihe geçmesinin olaylarıyla da ilgilidir.”15 Öte yandan

Abbasiler devrinde de Bizans’a yönelik akınlar olmuştur. Çünkü “Abbasiler devrinde Halife tarafından

önemli sayıda Türk unsuru Tarsus, Misis, Adana, Maraş, Göynük, Diyarbakır, Ahlat, Malazgirt ve

Erzurum yörelerine yerleştirilmişti. Bu yerleşim bölgelerinden biri de Malatya’ydı.”16

Dolayısıyla

Battal’ın Abbasiler devrinde yaşamış gösterilmesi ve Malatya’da doğduğunun söylenmesi doğallık

kazanmaktadır. Nitekim Battalnâmeler’de anlatılan hikâyenin tamamı bu yüzden Abbasiler devrine ait

olaylardan müteşekkildir ve olayların merkezinde ise hep Malatya vardır.

Bu durum, onun yaşadığı asıl dönemin Emeviler zamanı olduğunu kabul etsek bile Battal

11 Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 325-327 c.1. 2. Taberi Türkçe Tercüme c.3. s.521

12 Müjgan Cunbur, Battal Gazi’yle İlgili İki Eski Kaynak ve Birkaç Beyit, 2. Malatya s.90

13 Nihat Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c.1 s.301

14 Ahmet Yaşar Ocak, İslâm Ansiklopedisi, C.5 s.204-205

15 Abdülkadir Karahan, Menkıbelerde ve Edebiyatta Seyyid Battal Gazi, Eskişehir II. Seyyid Battal Gazi

Bilimsel Semineri Bildirileri, s.21

16 Fügen Berkay, Anadolu’nun Türkleşme Sürecinde Malatya ve Yöresi, I. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk

Kültürü Sempozyumu-Tebliğler-s.121

Gazi’nin büyük ünü dolayısıyla sonraki asırların da kahramanına dönüştürülmesi anlamına da

gelmektedir. “Söylendiğine göre bir ara bazı Arap kabileleri önce Diyarbakır’a, daha sonra da ona yakın

bölgelere hâkim olunca başka türlü menkıbeler yayılıvermiş, daha sonra onların yerine başka kabileler

hegemonya kurunca isimleri aynı fakat yaşama yılları başka olan eski kahramanlar yeni menkıbelerle

canlandırılmıştır.17

Battal Gazi’nin yahut onun en yakınındaki isim olan Abdülvahab Gazi’nin farklı

dönem ve yerlerde yaşamış olduğu görüşü de buna dayalıdır.

Bu isimler, o bölgedeki insanlar için manevi bir dayanak noktası oluşturmuşlardır. Dolayısıyla

bunların menkıbelerden çıkarılan bilgiler olduğu ve tarihi bilgilerle çokça da örtüşmediği açıktır.18

Bütün bunlar bir yana bu durum bize, Battal Gazi kimliğinin efsaneleşerek, yaşadığı dönemden

sonraki yüzyıllarda ve olaylarda da gücünü koruduğunu gösterir ki, halk algısında kabul gören,

benimsenen, sevilip sayılan Battal Gazi, işte böylesi bir destan kahramanı olan kişidir. 19

Bundan dolayı Battal Gazi’yi sadece Emevi ve Abbasi dönemlerinde değil Selçuklular hatta

Osmanlılar devrinde bile yaşamış gösterenlere rastlanır. Alâeddin Keykubat döneminde yaşadığı bazı

menkıbelerde yer almaktadır. Anlatılanlara göre bir yargı sağlayacak olursak, onun da Alâeddin

Keykubat dönemlerinin sınır komutanlarından birisi olarak karşımıza çıkışıdır. Anadolu’ya yerleşim

sırasında ya da daha önceki dönemlerde Bizanslılarla çeşitli savalar yapmış ve adını duyurmuş, hatta

yiğitliğinin yanında bilim adamlığı da göz önüne alınırsa, sultanlarla da görüştüğü, en son Eskişehir

Seyidgazi’ye yerleştiği, burada bilimsel faaliyetlerini yürüttüğüdür.”20

Bunlar zorlama yorumlardır ama

bir gerçeği de ifade edici niteliktedirler. O da şudur. Battal Gazi, her çağın sembol kahramanıdır.

Şahsiyeti ve mücadelesiyle yaşayan bir isimdir. Bu bakımdan nasıl her bölge ona sahip çıkıyorsa, her

çağda da onu kendi dönemlerinde yaşamış görmek ve göstermek isteyen topluluklar olagelmiştir.

Bütün bu bilgilerden ortaya çıkan sonuç şudur. Battal Gazi, tarihi bir şahsiyettir. Yakup ve

Taberi’den başlayarak pek çok tarihi kaynak Battal Gazi’den söz eder. Bütün bu eserlerde yukarıda

özetlemeye çalıştığımız malumat çerçevesinde Battal Gazi’den söz edilmektedir. Fakat, zaman içinde

oluşan menkıbevi bilgi, tarihi bilginin önüne geçmiş, dolayısıyla tarihi bilgi ile menkıbevi bilgi iç içe

girip birbirinden ayrılmaz hale gelmiş, dolayısıyla hakkında yazılan bütün eserlerde Battal Gazi,

17 Abdülkadir Karahan, Menkıbelerde ve Edebiyatta Seyyid Battal Gazi, Eskişehir II. Seyyid Battal Gazi

Bilimsel Semineri Bildirileri, s.21

18 Hüseyin Arak, Alman Halk Kahramanı Kral Rother ile Türk Halk Kahramanı Seyyid Battal Gazi’nin Tarihsel

Gerçekliği, www.millîfolklor.com

19 Yağmur Say, Seyyid Battal Gazi ve Külliyesi, s.77

20 Gülağ Öz, Aleviliğin Tarihi Kökleri ve Anadolu Erenleri, s.54

Emeviler devrinde Anadolu’ya ve İstanbul’a yapılan akınlarda ün salan bir kahraman olmakla sınırlı

hayatı, menkıbelerle zenginleştirilmiş, böylece ortaya doğumundan vefatına kadar bütün hayatı en ince

detaylara kadar bilinen bir kahraman çıkmıştır. Bu durum karşısında verilen bilgilerin hangileri tarihi

hangileri efsanevidir, soyu Arap mıdır, Türk müdür, gerçekten yaşamış mıdır yoksa gaza ruhuna

ihtiyaç duyulan Anadolu’nun fethi yıllarında ortaya çıkmış destanî bir şahsiyet midir? Gibi soruların da

bir önemi kalmamıştır. Çünkü Battal Gazi, halka mal olmuş bir kahramandır. Hem halk edebiyatında

hem halk geleneğinde asırlardır yaşamış ve yaşamaya da devam eden bir isimdir.

Şimdi bu genel girişten sonra onun hayatını doğumundan vefatına kadarki süreç içerisinde

hem tarihi hem destanî bilgiler ışığında vermeye çalışalım:

YAŞADIĞI COĞRAFYA

Battal Gazi’nin yaşadığı coğrafya; onun hangi çağda, hangi millet döneminde yaşadığına dair

kabulümüze göre değişiklik gösterir. Fakat Battal Gazi muharebelerini anlatan kaynakların zikrettikleri

bölge, kasaba, şehir isimlerine bakıldığında onun en başta Kayseri, Afyon ve Eskişehir yöresi olmak

üzere El-Cezire(Güneydoğu Anadolu dâhil) ve Suriye bölgelerinde faaliyet gösterdiği görülür. Bu

coğrafya onun muharebelerinin vuku bulduğu coğrafyadır.

Bu coğrafyada ana merkez; bilhassa Battalnâme dikkate alındığında Malatya’dır. Malatya,

Battal Gazi’nin babasının serasker olarak görev yaptığı, kendisinin de doğup büyüdüğü yerdir. Gaza

niyetiyle nereye giderse gitsin, sonunda dönüp geleceği yer Malatya’dır.

Bir diğer önemli merkez ise Bağdat’ttır. Çünkü burası Halifenin bulunduğu yerdir. Malatya ile

Bağdat arasında sürekli bir iletişim vardır. Olup bitenler Bağdat’ta bulunan halifeye rapor edilmekte ve

gazalardan elde edilen ganimetin beşte biri buraya gönderilmektedir. Fakat Battal Gazi için burası

sıkça gittiği bir yer değildir.

Battal Gazi’nin gazalarının yapıldığı yerler ise Kayseri, Samsun, Ankara(Mamuriyye), Tarsus,

Antakya, İskenderun, Konstantin(İstanbul), Amasya, Afyon, Eskişehir gibi yerlerdir. Battal Gazi’nin

kısa süreli bulunduğu yerler ise Frengistan(Avrupa ülkeleri), İran, Irak, Gürcistan, Çin, Mısır,

Türkistan, Yemen, Maçin, Suriye, Bağdat, Hindistan, Şam, Mekke, Medine, Kudüs, Hicaz, Habeş,

Kıbrıs’a… kadar uzayan coğrafyadır.21

Battal Gazi Destanı, masal unsurlarıyla süslü bir eser olduğu için, bu yerler arasına masallarda

sıkça geçen Kaf Dağı yine masal şehirleri arasında adı geçen Hindistan’daki Seylan, Pakistan’daki

Sindebar, İran’daki Kirman Kalesi gibi yerlerin de adları geçer.

Bütün bu yerler, Battal Gazi’nin gitmiş olduğu yerler olmayabilir. Burada önemli olan halk

muhayyilesinin ona biçtiği kimliktir. Buna göre Battal Gazi, sadece bir Anadolu kahramanı değil,

gerektiğinde mücadelesi uğruna dünyanın pek çok yerine gidebilmeyi başaran hatta buralarda sadece

ordularla değil devlerle, cadılarla da savaşan bir kahramandır. Halk, onu bu nitelikte birisi olarak

gördüğü için yaşadığı coğrafyanın sınırlarını da ona göre çizmiştir.22

SOYU, KÖKENİ

Battal Gazi’yi kaynakların çoğu onu VIII. asırda başlayıp İstanbul’un Fatih Sultan Mehmet

tarafından fethine kadar beş asır devam etmiş, önce Arap-Bizans, sonra Türk-Bizans mücadelesinin

atmosferinde doğmuş ve yüzyıllar içinde gelişmiş” bir destanın kahramanı olarak görürler.23

Bu durum,

onun hem “Arap” hem de “Türk” kökenli olarak algılanmasına yol açmıştır. Dolayısıyla Battal Gazi

için iki etnik kimlikten söz edilebilir.

Bunlardan ilki onun bir “Arap” kahraman olduğu şeklindedir. Bu yüzden, hakkında bilgi veren

kaynakların bir kısmı onu Emeviler’in Bizans(Rum)’a karşı açtıkları savaşta ün salmış bir Arap

kahramanı olarak kabul ederler. Ebü’l Muhasin ve İbnü’l Esir’e göre Antakyalı, Sibt’e göre ise

Şamlı(Dımışk) bir Arap’tır. Ahmet Rıfat da onu Antakyalı bir Arap emiri olarak görür.

Nihat Sami Banarlı, Battal-Name’den bahsederken bu hususu şöyle belirtir: “Bu hikâyelerin

tarihi kahramanı Abdullah el-Battal, VIII. Asırdaki Emevi-Rum savaşlarında bulunmuş ve Bizanslıları

21 Necati Demir, Mehmet Dursun Erdem, Battalnâme, s.51

22 Doğan Kaya, Battal Gazi Destanındaki Beldeler ve Tabiat Parçaları, , II. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk

Kültürü Sempozyumu-Tebliğler-, s.160-161

23 Ahmet Kabaklı, Türk Edebiyatı, C.2, s.171

mağlup etmiş bir Arap kumandanıdır. Arapça’da kahraman demek olan Battal, bu zata Araplar

tarafından verilmiş bir unvandır.”24

Claude Cohen de onu “Bizans savaşlarının bir Arap komutanı olarak”25 görür. Gölpınarlı da

Battal Gazi’yi Emeviler devrinde Anadolu’ya savaşmak için gelen Arap kahramanı olarak görür.26

Ahmet Yaşar Ocak’a göre: “Battal Gazi, Emeviler devrinde Anadolu’da Bizans’a karşı yapılan

savaşlarda ünlenmiş, Müslümanlar ve özellikle Alevi-Bektaşi Türkler arasında büyük bir gazi/veli

kimliğiyle yüceltilip, destan kahramanı yapılmış bir Müslüman emirdir.”27

Battalnâme’deki olaylara baktığımızda bunların büyük bir kısmının VIII. asırda Bizanslılarla

savaşan ve bir yıl kadar da İstanbul’u muhasara eden Emevi Serdar Mesleme’nin silah arkadaşı

Sahsâh’ın başından geçen vakalar olduğunu görürüz. Bu durum, ilk yaklaşımı yani onun Emeviler

devrinde yaşamış bir Arap kumandanı olduğu görüşünü doğrular nitelikte olduğu görülür. Yine pek

çok kaynak onu Mesleme komutasında bulunan orduda Bizanslılara karşı savaşan ve İstanbul

kuşatmasına katılan başarılı bir kumandan olarak görür.

İkinci görüş ise onun bir “Türk” olduğu şeklindedir. Bu yüzden bazı kaynaklar, onu Arap asıllı

olarak görmezler. Onlara göre Battal Gazi, Emeviler’e intisap etmiş azatlı bir köle ailesinden

gelmektedir.28 Bu ailenin aslı ise Türk’tür. Arap soyundan değildir. Bu kaynaklardan biri olan İbn-i

Asakir de onun Emevilerin azatlı kölesi olup Arap asıllı olmadığını söylemektedir.29

Vehbi Cem Aşkun Türklerle Emeviler’in yaptıkları savaşların birinde Emeviler’e tutsak düşen

bir Horasanlı Türk olabileceğini ihtimali üzerinde durur. Mehmet Şimşir'le Yaşar Candemir’e göre ise

Battal Gazi soyca Türk’tür. Yalnız, "Araplaşmış Türklerden”dir. Yani "Müsta'rip"tir. Bu durumda

Battal Gazi’nin Türk olmasıyla Hz. Ali torunu olması arasındaki çelişkiyi de şöyle açıklar: “Hz.

Peygamber de Arab-ı müstarebe’dir.” 30

24 Nihat Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c.1 s. 301

Mehmet Önder de aynı kanaati paylaşır: “Battal Gazi,

Horasanlı bir Türk olup Emevi ordusunda görev almış, 717 yılında Bizans üzerine yapılan seferlere

25 Cladue Chan, Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi, s.50

26 Abdülbaki Gölpınarlı, Alevi Bektaşi Nefesleri, .381

27 Ahmet Yaşar Ocak, İslâm Ansiklopedisi, C.5 s.204-205

28 Ahmet Yaşar Ocak, İslâm Ansiklopedisi, C.5 s.204-205

29 Hasan Köksal, Hasan Köksal, Battalnâmelerde Tip ve Motif yapısı s. 37

30 Mehmet Şimşir, Yaşar Candemir, Seyyid Battal Gazi, s.6

katılmıştır.”31 Yine “Türk topraklarında, özellikle Malatya, Sivas, Kayseri ve Eskişehir çevresinde

bırakmış olduğu izlere dayanarak onun bir Türk kahramanı olduğu rahatlıkla söylenebilir.32

İrfan Ünver Nasrattınoğlu da “Tarihi kaynaklar, Battal Gazi’nin Arap asıllı olduğunu

yazıyorlar ise de biz o kanaatte değiliz.” dedikten sonra buna kanıt olarak Irak ve Libya seyahatlerinde

pek çok kişiye temas ettiğini fakat Battal Gazi ismini bilen birine rastlamadığın söylüyor. “Irak ve

Libya’da Battal Gazi isimli bir şahsiyeti tanıyan yoktur. Esasen ondan söz eden kaynaklar da çelişkili

bilgiler vermektedir. O halde Battal Gazi bizimdir ve onun adı Seyyid Battal Gazi’dir. 33

O dönemde Emevi ordusu içinde çok sayıda Türk bulunduğu tarihen de sabit olduğu için bu

görüşleri de yabana atmamak gerekir. Nitekim Metin Emiroğlu, onun Abbasi orduları içinde savaşan

bir Türk olduğunu söyleyerek böyle bir ihtimali şu şekilde dile getirir: “Türkler Emeviler döneminden

itibaren Müslümanlığın savunucusu ve yayıcısı rolünü üstlenmeye başladılar. Özellikle Abbasi orduları

içinde Bizans’a karşı yüksek kumandanlar olarak savaş vermişlerdir. Bu açıdan Battal Gazi, büyük

ihtimalle Orta Asya’dan köle olarak getirilip sonradan azat edilen bir Türk cengâveri veya Abbasi

orduları içinde her kademede varlığını duyuran binlerce Türk’ten biri idi.”34

Bu tür yaklaşıma başka kaynaklarda da rastlanır: “Emeviler devrinde “Mevali” denen ve Arap

olmayan kölelerden bir ordu teşkil ettirilir. Emevi devleti yıkıldıktan ve onların yerine kanlı bir ihtilalle

Abbasiler iktidara geldikten sonra durum süratle Türk’lerin lehine değişmeye başlar. (…) Abbasi

ordusunda Türk asıllı asker ve komutanların sayıları yükselirken, diğer taraftan da hükümet ve idare

kademelerinde, hatta edebî sahalarda boy gösteren Türkler kendilerini kısa zamanda kabul ettirerek

önemli bir askerî ve siyasî varlık haline gelmişlerdir.”35

31 Mehmet Önder, Şehirden Şehir’e Anadolu, s.185

Bu görüşlerin sahibi olan Mehmet Hakan Aşlan

bu yorumunu desteklemek için Mu’tasım zamanında 837 yılında Anadolu’nun önemli merkezlerine

büyük seferler düzenlendiğini, bu seferlerin birinde Bizans ordusunun yenilerek Ankara’nın işgal

edildiğini ve Battal Gazi’nin babasının Anakara kalesini ve şehrini işgal eden Arap ordusu içinde

savaşmış olabileceği bilgisini de verir. Buna göre Hüseyin Gazi, bu savaştan sonra Anadolu’ya

(Malatya’ya) yerleşmiş ve Malatya valisi Ömer’in şehit edilmesinden sonra halkın isteğiyle Hüseyin

Gazi burada vali yahut serasker olmuştur.

32 Hüseyin Arak, Alman Halk Kahramanı Kral Rother ile Türk Halk Kahramanı Seyyid Battal Gazi’nin Tarihsel

Gerçekliği, www.millifolklor.com

33 İrfan Ünver Nasrattınoğlu, Battal Gazi İçin Eskişehir’de Yapılan Çalışmalar, s.185

34 Metin Emiroğlu, I. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu-Tebliğler, s.11

35 Mehmet Hakan Alşan, Horasan Erenleri, s.484

Yazar, bu görüşlerin ardından sözü Battal Gazi’ye de getirerek şöyle der: “Daha önceki

Bizans’a yönelik Malatya merkezli saldırı hareketini Halife Mutasım adına Türk komutanı Afşin

yönetmiştir. Bizans İmparatoru Theophilos’un ordularını yenen Türk komutan Afşin’le birlikte Battal

Gazi ve babası ile amcasının da bu savaşta komutan olarak görev aldıkları kanaatindeyiz.”36

Yazarı

böyle düşündüren bir sebep de Battalnâme’deki bir olaydır. Battalnâme’ye göre yirmi yıl boyunca iki

Abbasi halifesinin ordularını yenen ve Bağdat’ı tehdit eden Babek’i Battal Gazi öldürmüştür. Bu da

onun yaşadığı yüzyılla birlikte, soyu hakkında da bilgi veren bir örnektir. Dolayısıyla Battal Gazi Türk

asıllıdır.

Bu görüşleri destekleyen bir yaklaşım da İrene Melikoff’a aittir. O da Arapların Bizans’a karşı

açtıkları seferlerde, özellikle Halife Mutasım zamanından beri, Rum(Anadolu) kâfirlerine karşı

Cihat’ta Türkler fiili askerlerin çoğunluğunu oluşturmaktaydı.” diyerek Battal Gazi’nin Türk

olabileceği şeklindeki görüşlere destek verir.37

Araştırmacı Gülağ Öz de “İmam Hüseyin soyundan ve “Seyyid” olan Battal Gazi’nin

düşmanlarının ordusunda yiğitçe çarpışan bir kahraman olmasını mantıksal bulmaz. Yani onu

Emeviler’in safında bir asker olarak düşünmez. Bu nedenle Emevi-Arap olma ihtimalini kabul etmez

ve varlığını Anadolu’da ortaya koymasını gerekçe göstererek, Onun Anadolulu ve Türk olduğu

görüşünü ileri sürer. “İstanbul’u kuşatan ordu Arap-Emevi ordusu olduğuna göre, Battal Gazi’nin adı

ve unvanında bulunan Seyyidlik mertebesi bu efsaneye ters düşmektedir. Çünkü Emeviler hem Hz.

Muhammed hem Hz. Ali, Hüseyin ve Ehl-i Beyt’e düşmandır. Battal Gazi’nin düşmanlarının

ordusunda yiğitçe savaşan bir kahraman olması hiç düşünülemez. O zaman Anadolu’daki eserleri ve

Seyyidlik makamı tamamen uydurmacadır. Buna katılmaksa gerçeğe tamamıyla ters düşmektedir.

Kanımca Emevi-Arap olma olasılığı hiç yoktur.”38

Üçüncü bir görüş ise onun aslen “Arap olduğu sonradan bir Türk kahramanına

dönüştürüldüğü” şeklindedir. Bu konuda en kapsamlı görüş M. Fuat Köprülü’ye aittir. Ona göre “

Seyyid Battal’ı peygamber sülalesinden gelen tarihi bir Arap cengâveri değil, ilkin Anadolu

serhatlerinde İslâmiyet mefkûresi için çarpışan Türk gazileri arasında doğmuş bir destanın menkıbevi

kahramanı saymak lazımdır.”39

36 Mehmet Hakan Alşan, Horasan Erenleri, s.485

Bu durumda Battal Gazi, bir Arap destan kahramanı değildir. Bir Türk

destanının “menkıbevi” kahramanıdır.

37 Mehmet Hakan Alşan, Horasan Erenleri, s.485

38 Gülağ Öz, Aleviliğin Tarihi Kökleri ve Anadolu Erenleri s. 55

39 Mehmet Fuat Köprülü, Türk Edebiyatı Tarihi, s.255

Buna göre; Türkler, Anadolu’ya geldiklerinde kahramanlık destanlarını dinleyerek kendisine

hayran kaldıkları Battal Gazi’nin bir Emevi komutanı, Arap asıllı bir savaşçı olduğunu unutarak onu

yeniden yorumlamış ve tanımlamışlar ve böylece onu Anadolu’yu fetheden bir Müslüman-Türk

kahramanına dönüştürmüşlerdir. Başka bir ifadeyle söyleyecek olursak “Rum’a savaş açmış Emevi

kumandanların hatıralarıyla, Rum’da fetihler yapan İlk Türk kahramanlarının ülküleri birleşmiş”40

böylece Battal Gazi, bir Arap komutanı iken bir Türk komutanına dönüştürülmüştür. Başka bir

ifadeyle “Türk milleti karakterini, Arap’ın İslâm aşkına aşılamış ve böylece Müslüman bir Arap

komutanını Türk milletinin göçebe bir kahramanı yapmıştır.41

Bu dönüştürmenin haklı sebepleri de yok değildir. Çünkü Battal Gazi’nin mücadelesinin

gerçekleştiği coğrafya Anadolu coğrafyasıdır. Diyar-ı Rum’u Anadolu’ya dönüştürüp Türk-İslâm yurdu

yapmak ve Hz. Peygamber’in bir ufuk olarak işaret ettiği İstanbul’u almak ve oradan Batı’ya bu inanışı

yaymak şeklindeki ideal, Türkler tarafından benimsenen ve bu uğurda asırlar boyunca mücadele edilen

bir idealdir. Bu bakımdan Arap asıllı da olsa onu Abbasi çağına getirerek Türkleştirmek ve Selçuklu

çağında etrafında böyle bir destan oluşturmak anlaşılır bir durumdur. Battal Gazi, bu yüzden daha çok

bir “Türk kahramanı” olarak kabul görmüş, bu kabulle birlikte Arap kültüründe “kahraman” manasına

gelen Battal kelimesiyle değil, Anadolu gazilerine uygun bir unvanla “Battal Gazi” olarak

isimlendirilmiştir.

Bu konudaki tartışmalar bugün de sürmektedir. Fakat biz şunu biliyoruz ki; Battal Gazi’nin

etnik kökeni çok da önemli görülmemiştir. Çünkü halk onu asırlar boyunca bir “alp-eren”, bir “gaziveli”

gibi görmüş, diğer yönüyle çok da ilgili olmamıştır. Halk algısına göre Battal Gazi, bu topraklar

için savaşmış, bu uğurda canını vermiş bir kahraman, Bizans’a ve Haçlı ordularına karşı sürdürülmek

zorunda kalınan çetin savaşların manevi öncüsüdür. Dolayısıyla önemli olan Battal Gazi’nin ırkı değil

Anadolu’daki misyonudur. Bu misyon çerçevesinde ele alınan bir ismin Arap asıllı olsa bile bu

durumun bir problem teşkil etmeyeceği ortadadır. Çünkü Araplar da Türkler de İslâmiyet’in yayılması

için gaza ruhuyla savaşmış topluluklardır. Aynı inanç topluluğunun iki önemli parçasıdırlar. “İslâm

dini, müslmanlığı kabul eden halklar arasında ayrılık tanımaz. Bu itibarla Seyyid Battal’ın en eski

tarihlerde Arap olarak gösterilmesi, onun Türk milletinin Anadolu hâkimiyetinde büyük bir simge

olmasına engel değildir.42

40 Nihat Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, c.1, s.301

“Sonuç olarak Türk milleti, bu hususu önemsemiş, Battal’ın kahramanlık

41 Abdülkadir Karahan, Menkıbelerde ve Edebiyatta Seyyid Battal Gazi, Eskişehir II. Seyyid Battal Gazi

Bilimsel Semineri Bildiriler, s.16

42 Abdülkadir Karahan, Menkıbelerde ve Edebiyatta Seyyid Battal Gazi, Eskişehir II. Seyyid Battal Gazi

Bilimsel Semineri Bildiriler, s.16

hikâyelerini zevkle ve gururla okuyarak, onlarda Millî birliğini tarih bilincini onun sayesinde

korumuştur.43

Yine Battal’ın gerçekleştirdiği başarılar, daha sonraki mücadeleler için bir örnek teşkil etmiş

mücadelecilere moral vermiştir. Anadolu Selçuklu devletinin kurulması, Anadolu Türk birliğinin

gerçekleştirilmesi ve bütün bir Hıristiyan Batı’ya karşı korunmasında Battal Gazi bir sembol olarak çok

önemli olmuştur.

DOĞUM TARİHİ VE YERİ

Battal Gazi’nin doğum tarihi muhtemelen 674/680’dir. Bu tarihi 832 olarak düşünenler de

vardır.44 Battal Gazi, İbn’ül Esir ve İbn-i Kesir’e göre Antakyalı İbn’ül Cevzi’ye göre Dimeşk(Şam) da

doğmuştur.45 Tarih-i Dımaşk da Antakya’da oturduğu ve Şam ve Cezire ehlinin reisliğiyle

görevlendirildiği bildirilir.46

Bu durum, onun Şam’da doğmuş olabileceğine bir delil olarak gösterilir.

Bu bilgi onun tarihi şahsiyetiyle alakalıdır. Battalnâme’ye ve diğer bazı kaynaklara göre ise

doğum yeri Malatya’dır.47 Battal Gazi, burada doğmuş, çocukluk ve gençlik yıllarını; hatta savaş ve

tutsaklık günleri hariç bütün ömrünü burada geçirmiştir.48

Battal Gazi’nin Malatya’da doğmuş olabileceği meselesi sadece Battalnâme’lerdeki bilgilerden

kaynaklanmaz. Burasının Horasan’dan nakledilen Türklerin önemli bir yerleşim yeri olması Battal

Gazi’ni burada doğmuş olabileceği tezini güçlendiren bir olay olarak da görülebilir. Bu durum aynı

zamanda Battal Gazi’nin Türk kökenli olduğu şeklindeki görüleri de güçlendirmektedir.

Malatya bölgesindeki yaygın inanışa göre Battal Gazinin doğduğu ev, Battalgazi ilçesinin

güney batısında bulunmakta ve ilçe sınırlarına giren Derme deresinin iki kol halinde ayrılarak devam

ettiği ara bölge yer almaktadır. İsmail Ali Sarar bu durumu “ Battal Gazi hicri 61 miladi 674-680

43 İrfan Ünver Nasrattınoğlu Eskişehir II. Seyyit Battal Gazi Semineri Bildirileri, s.38

44 Mustafa Karartürk, Seyyid Veli Baba Sultan ve Türbesi, s.17

45 Hasan Köksal, Battalnâmelerde Tip ve Motif Yapısı, s.37

46 Yağmur Say, Seyyid Battal Gazi ve Külliyesi s.77

47Mehmet Şimşir, Yaşar Candemir, Seyyid Battal Gazi, s.17

48 N. Demir, M. Dursun Erdem, Battalnâme, s.50

yılları arasında Malatya’nın Aspozan bağlarında bulunan küçük bir evde doğmuştur.”49

şeklinde

belirtmektedir.

Bu yer ile ilgili olarak Evliya Çelebi de şöyle demektedir: ”Aspuzu bağları içinde bulunan

Hane-i Seyyid Battal Gazi-i Horasani faydalı ve sade ev idi. Battal Gazi’nin ruhunun kudreti ile yedi

yüz yıldan beri buraya zerre kadar bir zarar gelmemiştir. Bu hanedana muhabbeti olan Melik Ahmet

Paşa, tekkeyi dört tarafından genişleterek yeniden bir büyük kubbe inşa ettirmiş, içine parmaklıklarla

çevrili yüksek yerler yaptırmış, ziyarete gelenler için mutfaklar inşa ettirerek yüzlerce bakır kap

vakfetmiştir. Türbedarına teslim ettiği tekkenin çalışma kontrolünü şehir halkına bırakarak sicile

kaydettirmiştir. Halen tekke ve ziyaretgâh olarak meşhurdur. Fukarası eksik değildir. İmardan sonra

birkaç defa uğrayıp ziyaret ettik. Sanki yeni mimar elinden çıkmış bir dua yeri idi. Bütün şehir halkı

yağmur duası için buraya toplanırlar. Duaların kabul olduğu eski bir ibadet yeridir.”

Buna göre bu yer, daha sonra bir “tekke” haline getirilmiş, daha sonra ilave yapılarla bir tür

külliye haline getirilmiştir.

Battalnâme, Battal Gazi’nin doğumuyla ilgili de bilgiler vermektedir: Buna göre onun doğumu

bizzat Cenab-ı Hak tarafından Cebrail aracılığıyla Hz. Peygamber’e vahyedilmiştir. Buna göre Hz.

Peygamber, bir gün oturmuş vahiy beklemektedir. Gelmeyince çok üzülür. Abdülvahab Gazi onun

üzüntüsünü gidermek için ona Anadolu’nun güzelliklerinden bahseder. O kadar güzel anlatır ki

peygamberin kalbi bu topraklara meyleder.

Hadisenin devamını Battalnâme’den okuyalım:

“O an Cebrail, âlemlerin yaratıcısından haber getirir. ‘Ya Resulallah” Hak celle ve âlâ hazretleri

sana selam etti ve şöyle buyurdu. Benim habibim Ahmed ve resulüm Muhammed Aleyhisselam’ın

mübarek hatırı Rum’a meyletti. Ben de o vilayeti ümmetine nasip ettim. Kiliselerini yıkacaklar,

yerlerine mescitler medreseler yapacaklar. Elçiliğin hükmü tamam olunca, iki yüz yıl sonra bir yiğit

dünyaya gelecek, uzun boylu, güzel yüzlü, buğday tenli olacak. Senin oğlanlarından, Malatya’da olacak.

Adı Cafer olacak Pehlivanlıkta Hamza’ya, heybette Ali’ye benzeyecek, zekilikte Emir ve Ümmiye’den

ziyade olacak. Yalnız yürüyecek, dört kitabı bilecek. Yüksek ses ile bir şey okuduğunda havadan kuşlar

aşağı dökülecek. O Cafer Anadolu’yu fethedecek. İstanbul’un kapısını da o açacak. Resul’ümün

mübarek hatırı güzel olsun, dedi.

49 İsmail Ali Sarar, Seyyid Battal Gazi ve Anadolu’da Yüzyıllardır Süregelen Battal Gazi Gelenekleri ve

Görenekleri, I. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu-Tebliğler s.114

Bu vahiyden sonra Hz. Peygamber, yanında bulunan Abdülvahab Gazi’ye bazı emanetler verir

ve Cafer’e(Battal Gazi’ye) ulaştırmasını ister. Abdülvahab Gazi, emanetleri alıp Cafer’in doğmasını

bekler.”50 Nitekim “Abdülvahab Gazi, kendisine verilen emanetleri, 200 yıl sonra Cafer’e iletecek ve

onun en yakın silah arkadaşı olacaktır.51

Aradan iki yüz yıl geçer ve beklenen zaman gelir. M.S. 8. yüzyıllardır. Yer ise Malatya’dır.

Dönemin Malatya emiri Numan’dır. Ömer adlı bir oğlu olur. Bu sıralarda Battal Gazi’nin babası

Hüseyin Gazi dağlarda avlanmaktadır. Şam dağlarında avlanırken bir geyiğin peşine takılır. Geyik

Hüseyin Gazi’yi bir mağaraya götürür ve gözden kaybolur. Mağarada Cafer’e yani Battal Gazi’ye

verilmek üzere Allah tarafından yerleştirilen çok iyi bir at, süngü, Âdem peygamberin iki bölük saçı,

Davud peygamberin zırhı, İshak peygamberin zırhlı örtüsü, Hz. Hamza’nın bütün silahları vardır.

Atın ismi Aşkar’dır ve bu isim de Allah tarafından verilmiştir. İlk önce Hüseyin Gazi ata sahip

olmak istemiş ancak gaipten gelen sesi duyana kadar Aşkar, Hüseyin Gazi’ye teslim olmamıştır.

Hüseyin Gazi, bu atın ve silahların kendisi için değil, Cafer için saklandığını anlar ve emanetleri alıp

geri döner. Yolda bir yerde uyuyup rüyasında Cafer’in kendi oğlu olacağı ve Rum diyarını fethedeceği

müjdelenir.

Bir süre sonra Emir Numan ölür ve yerine oğlu Ömer, Malatya emiri olur. Yine bu sırada

hizmetçisi Tavabil Rumi, Hüseyin Gazi’ye oğlu olduğunu müjdeler. Emir Ömer çocuğun talihine

bakar ve talihinin çok iyi olduğunu görünce “Ya Hüseyin, bu oğlan gerekdür ki gayet pehlivan ve katı

dindar ola. İşler ide kim, hiç kimse elinden gelmiş olmaya. Bunun adı Cafer olsun”der. Böylece

çocuğun ismini Cafer koyarlar. Bu doğum büyük bir sevinçle karşılanır. Babası, şehrin beylerine büyük

bir ziyafet vererek bu doğumu kutlar.

ADI VE UNVANLARI

Battal Gazi’nin asıl adı Taberi, Mes’udi, İbn’ül-Esir, İbn Kasir, Sibt bin el-Cevzi ve Ebu’l

Muhasin’e göre “Abdullah” yahut “Abdullah Cafer”dir.52

50 Necati Demir / Mehmet Dursun Erdem, Battalnâme, s.63

Bunların Arap kaynakları olduğunu

düşünecek olursak şunu söylemek gerekir. Battal Gazi’nin adı onu Arap asıllı olduğunu düşünenlere

göre “Abdullah”, Türk asıllı olduğunu düşünenlere göre ise “Cafer”dir. Adının Cafer olduğunu

51 Hasan Köksal, Battalnâmelerde Tip ve Motif Yapısı, s.88

52 İslâm Ansiklopedisi, Battal Gazi maddesi, c.2 s.344

benimseyenler ise onun peygamber soyundan geldiğine, atalarının İmam Cafer, İmam Zeynel Abidin

yoluyla İmam Hüseyin’e, dolayısıyla da Hz. Ali’ye ulaştığına inanırlar.

Asıl adının “Cafer” olduğunu düşünen M. Şimşir’e göre “Abdullah” onun takma adıdır. Tahsil

için Antakya’ya gittiğinde o günün şartları içinde isim değiştirmesinin doğru olacağı telkiniyle bu adı

almıştır. Ona göre Battal Gazi, burada kim olduğunu soranlara ‘Allah’ın kulu’ manasına gelen

‘Abdullah’ cevabını vermiştir. Yazar bu görüşüne kaynak olarak İskenderiye kütüphanesindeki 6990

numaralı bir el yazmasındaki Es-seyyid Cafer bölümünü göstermektedir.53

“Battal” kelimesi ise Şimşir’e göre daha çocukluğunda iri yapılı vücut görünüşüne istinaden

verilmiştir.54 Bu kelime onun kahramanlığını da ifade eder. Çünkü Battal kelimesi yiğitliğinin ve

cesaretinin ifadesidir. Ahmet Yaşar Ocak da mevcut kaynakların bilgisinden hareketle “Battal”

kelimesinin onun asıl adı değil kahramanlığını belirten bir lakap olduğunu belirtir.55

Battal kelimesinin Battal Gazi’ye neden bir lakap olarak verildiğini anlamak için şu yoruma da

bakmak gerekir: Ali Rıza Önder’in Ahter-i Cedid’den naklen yaptığı şu açıklamaya göre “Battal”

Arapça kaynaklarda şeddesiz olarak “batal” şeklindedir. Daha sonra halk dilinde Battal şekline

dönüşmüştür. Aslında Battal “hükümsüz, işe yaramaz” anlamına gelmektedir. Fakat Türkçe’de kelime

“Batal” şekliyle kullanılmakta ve genelde “yiğit, bahadır” manalarına gelmektedir.56 Özelde ise “Şüca-yı

Nebi(Peygamberin yiğidi) demektir.”57

Abdülkadir Karahan da onun “Battal” adını kazanmasını “cesaret ve mertliğine” bağlar. Ona

göre “Arap sözlükleri Battal’ı “bitele” sözcüğünden getirir. Bu da ‘bir savaşta yaralandıktan sonra

yarasına bakmadan savaşa devam eden ve bu azim ve cesareti kendinde bulan kahramana verilen bir

sıfat” olduğunu söyler. Nitekim Battal Gazi de defalarca esir düşmüş olmasına, yılanlarla, çıyanlarla

dolu hücrelere kapatılmasına, yaralandığı zamanda yiğitliğini yitirmemesine ve akla hayale gelmeyecek

53 Mehmet Şimşir-Yaşar Candemir, Seyyit Battal Gazi, s. 18

54 Mehmet Şimşir-Yaşar Candemir, Seyyit Battal Gazi, s. 19

55 Ahmet Yaşar Ocak, İslâm Ansiklopedisi, c.5, s. 204

56 Mehmet Erbil, Battal Gaziler ve Anadolu’muzun Müslüman ve Türk Kılınışı, Edebiyatta Seyyid Battal Gazi,

Eskişehir II. Seyyid Battal Gazi Bilimsel Semineri Bildiriler, s. 44

57 Ali Rıza Önder, 1. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk kültürü Sempozyumu Tebliğleri, s. 20

tertiplerle yok edilmek tehlikesiyle karşılaşmasına rağmen irade ve inancını kaybetmemiş, bütün

tuzaklardan kurtulmuştur. İşte bu meziyetler, ona “Battal” denilmesine yol açmıştır.”58

Bu konuda başka bir yorum da şöyledir: “Türkçe sözlükte Bat: Kurşun boruların ağzını

açmakta kullanılan şimşirden, ucu sivri bir çeşit takoz olarak belirlenmektedir. Bu halk kahramanının

kullandığı Bat’a benzeyen mızrak ya da bir çeşit silahtan dolayı da bat-al adı yakıştırılıp zaman içinde

Battal olarak halk ağzına yerleştiği de düşünülebilir.”59

Mehmet Önder’e göre ise Battal Gazi bu sıfatı, İslâm ordularının Anadolu’ya yaptıkları bir ilk

seferde yiğitliği ve cesareti dolayısıyla almıştır.”60

Battal-name’ye göre ise ona bu sıfatı kendisiyle yaptığı bir mücadelede ona yenilen ve sonradan

Müslüman olarak Ahmed-i Taran adını alan Ahmer vermiştir. Battalnâme’de bu olay şöyle anlatılır:

Battal Gazi ile Ahmer, zorlu bir mücadeleye tutuşurlar. Gün boyu yenişemezler. Ertesi gün

mücadeleye devam kararı alırlar. Mücadeleyi Battal kazanır. Ahmer’i Müslümanlığa davet eder.

Ahmer, Müslüman olur. Artık din kardeşidirler. Ahmer, Cafer’e “Ya Cafer! Sana bir lakap koymak

istiyorum, bende hatırın kalmasın” diyerek ona “Battal” adını verir.

Cafer, bu jesti karşılıksız bırakmak istemez. Ahmer’e “Ben de sana bir ad koyayım” diyerek ona

“Ahmet Turan” adını verir.

Yorumlar ne olursa olsun, hepsinin ortak noktası bu sıfatın ona kahramanlığı dolayısıyla

verildiğini gösterir ki bu da Battal Gazi’nin hayatı boyunca gösterdiği eşsiz kahramanlık

düşünüldüğünde ona yakışan bir sıfat olduğu görülür.

“Gazi” sıfatı gazalarda gösterdiği kahramanlığından dolayı Türkler tarafından verilmiştir.

“Gazilik unvanına muharebe meydanlarında gösterdiği emsalsiz şecaat ve kahramanlıklarla hak

58 Abdülkadir Karahan, Menkıbelerde ve Edebiyatta Seyyid Battal Gazi, Eskişehir II. Seyyid Battal Gazi

Bilimsel Semineri Bildiriler, s. 15-16

59 Mehmet Yardımcı, Korku Simgesi ve Battal Gazi’nin Adı Üzerinde Bir Düşünce, 1. Battal Gazi ve Malatya

Çevresi Halk kültürü Sempozyumu Tebliğleri, s. 28

60 Mehmet Önder, Şehirden Şehire Anadolu s. 185

kazanmış ve halkça verilmiş olduğundan şüphe yoktur.”61

Bu bakımdan “gazi” sıfatını Arapça’daki

“Battal” sıfatının Türkçe karşılığı olarak da düşünmek mümkündür.

Yine memleketi ile münasebetli olarak mesela İbn’ül Esir, Muhittin Aslanbay gibi kaynaklarda

“Ebul Hüseyin Abdullah El Battal el-Antakî” yahut “Abdullah Ebu Hüseyin El-Antakî Battal”,

“Hüseyin Abdullah el-Battal el-Antakî” biçiminde söyleyişler de görülür. Köprülü ise ondan “Ebu

Muhammad Cafer b. Sultan Hüseyin bin Rebi b. Abbas el-Haşimî” olarak söz eder.

Battal Gazi’ye Hz. Peygamber soyuna nispet için “Seyyid Battal Gazi” yahut “Cafer”,

“Muhammed Cafer”, “Cafer Gazi” gibi isimlendirmeler de yapılmıştır.62

Nezihe Araz, S. Arısoy gibi

yazarlarda “Ebu Muhammed Cafer” Cafer ve Cafer Gazi adlarıyla anılır. Yabancı kaynaklardan

George Jacop da 1912’de yayımladığı eserinde Battal Gazi’nin adını “Cafer bin Hüseyin Seyyid Gazi”

olarak verir

Bu ifadelerde geçen “Seyyid” ünvanı ona peygamber sülalesine mensubiyeti dolayısıyla

verilmiştir. Seyyidlik unvanı aynı zamanda onun soy geçmişinin kanıtı olarak gösterilir. Buna göre

“Battal Gazi’nin soyu İslâm peygamberi Hz. Muhammed’e dayandırılmaktadır. Dolayısıyla ehl-i beytin

devamından sayılmaktadır. Yani Hz. Ali’nin akrabalarındandır.63 Battal Gazi’nin Alevi-Bektaşi

muhitlerinde çok sayılıp sevilmesinin asıl sebebi de budur. Arapça “efendi”, “üstün kimse” anlamına

gelen bu sözcük Peygamberimizin Hz. Hüseyin’den olan torunlarına verilen bir sıfattır ve başkası için

kullanılmaz.64 Dolayısıyla “Battal Gazi Hazretlerine seyyid denmesinin sebebi Hazret-i Hüseyin-i

Kerbela-yı şühedanın nesli seyyidlerine dayanmasıdır.”65

Battalnâme’de onun “Abdülmesih”, “Akanuş”, “Akkuş”, “Kanatus Nerker”, “Mihruz”,

“Sercail”, “Şamil”, “Şemsuran”, “Yehuda”, “Zengbar” gibi gibi takma adlar da kullanıldığı

belirtilmektedir.66

61 Seyitgazi’nin Tarihçesi ve Seyyid Battal Gazi’nin Hayatı ve Bazı Menkıbeleri, s.41

Yine Battalnâme’de kendisine sıfat olarak “Seyyid Hazret”, “Sultan-ı âlem”, “Şah-ı

62 Ahmet Yaşar Ocak, Battal Gazi, İslâm Ansiklopedisi, c.5 s.204

63 Tahir Kutsi Makal, Battal Gazi Avanos’ta, I1. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk kültürü Sempozyumu

Tebliğleri, s.182

64 Mehmet Erbil, Battal Gaziler ve Anadolu’muzun Müslüman ve Türk Kılınışı, Edebiyatta Seyyid Battal Gazi,

Eskişehir II. Seyyid Battal Gazi Bilimsel Semineri Bildiriler, s.43

65 Mehmet Şimşir-Yaşar Candemir, Seyyit Battal Gazi s.6

66 Necati Demir, Mehmet Dursun Erdem, Battalnâme, s.65

evliya”, “Şah-ı cihan”, “ pehlivan-ı âlem”, “sultan-ı merdan-ı âlem”, “din ulusu”, “Battal-ı kattal”,

“Server Sultan-ı Seyyid-i Battal Gazi”, ”müminlerin serveri” gibi kullanımlara da rastlanır.

ŞECERESİ

Battal Gazi, ilgili bölümlerde söylediğimiz gibi kimilerince Arap, kimilerince Türk asıllı,

kimilerince ise Arap asıllı iken Türkleştirilmiş bir destan kahramanıdır. Bu konudaki bu farklı görüşler

ne olursa olsun, bir İslâm savaşçısı olarak görüldüğü için soyu Hz. Peygamber’e bağlanmaktadır.

Nitekim bu anlamda çeşitli kaynaklarda onun şeceresi hakkında da bilgiler verilmektedir.

Bunlardan Battalnâme’de yer alan şecere şöyledir:

1.Hz.Muhammed(s.a.v)

2 Hz. Ali

3. İmam Hüseyin

4.İmam Zeyne’l Abidin

5. Zeyd’ül Envar

6.Hüseyin’ül-Ekber

7.Yahya el-Erdeşir

8. Muhammed-ül Erdeşir

9. Ali’yyül Medeni

10. Seyyid Rebi

11. Seyyid Ali

12. Seyyid Hüseyin Gazi

13. Seyyid Battal Gazi. 67

Seyyid Battal Gazi ile ilgili başka menkıbe kitaplarında da bu tür nesepnameler bulunmaktadır.

Bunlardan biri Mükrimin Halil Yınanç’ta bulunduğunu Muhiddin Aslanbay bildirmektedir. Bu

nesepnamede de Battal Gazi dokuzuncu göbekte Hz. Aliye ulaştırmaktadır. Aslanbay’a göre bu

nesepname dikkate alınacak olursa Battal Gazi için Arap ırkından demek icap eder. 68

“

67 Necati Demir / Mehmet Dursun Erdem, Battalnâme, s.63-64

68 Muhiddin Aslanbay, Seyitgazi’nin Tarihçesi ve Seyyid Battal Gazi’nin Hayatı ve Bazı Menkıbeleri, s.43-44

Battal Gazi dergâhı şeyhlerinden Mustafa Şükrü tarafından tespit edilen silsilesi ise şöyledir:69

1-Hz. Ali

2-Hz. Hüseyin

3-Ali Zeynel Abidin

4-Seyyid Zeynel Envar

5-Seyyid Ali El-Medeni

6-Seyyid Zeyde(Zeid)

7-Seyyid Ali

8-Seyyid Hüseyin

9-Seyyid El-Battal veya Cafer b. Hüseyin

Battal Gazi, buna göre; İmam Hüseyin”in soyundan gelmektedir. Yani "Seyyid"dir. F.

Köprülü, Battal Gazi için "Ebu Muhammed Cafer bin Sultan Hüseyin bin Rebi bin Abbas El-

Haşimi" adını kullanarak onun Peygamber soyuyla ilişkisini de vurgulamış olur. Bu kanaat, başka bilim

adamlarınca da desteklenir. Mesela, Hasan Köksal onun tarihi bir şahsiyet, “ehlibeyt soylundan bir

şahsiyet, kahraman, Alperen, Gazi ve Seyyid olduğunu” söyler.70

Yine aynı kaynağa göre Battal Gazi’nin soyunun Malatya’ya gelişi de şöyle açıklanmaktadır:

“Osman'dan sonra halifelik görevini Ali yürüttü. Ondan sonra Yezidîler ayaklandılar ve Hasan

ile Hüseyin'i şehit ettiler. Ali evlâtları dağılınca hilâfet, Yezidîlerin eline kaldı. Yezidîler 74 yıl ihanet

ettiler. Ali hanedanına hutbe okunmak bir yana onun adı anılmaz oldu. Ali el Medenî adında bir yiğit

vardı. Bu yiğidin babası Ali Zeydî idi. Ali Zeydî'nin lâkabına Rabi denirdi ve Zeyd Muhammed el

Erdeşir oğlu idi. Muhammed el Erdeşir, Yahya el Idris oğlu idi. Yahya el İdris, Hüseyin el Ekber,

Zeyd el Enver oğlu idi. Zeyd el Enver, İmam Zeynel Abidin oğlu idi. İmam Zeynel Abidin Imam

Hüseyin oğlu idi. İmam Hüseyin, İmam Ali el Murtaza oğlu idi. Hüseyin'in annesi Fatimatü'z-Zehra

Hz. Muhammed Mustafa'nın kızıdır. (Allah'ın selâmı hepsinin üzerine olsun!)

Yezidîlerin bu tutumları karşısında o da Medine'de ikamet edemedi ve Bağdat'a geldi. Bir yıl

orada kaldıktan sonra Malatya'ya gitti. O sırada Malatya'nın beyi Ziyad idi. Bu şahıs Allah'ın birliğine

inananlardandı. Şah-ı merdan Ali'yi severdi. Ali el Medenî onun huzuruna vardı. Ziyad, Ali el

Medenî'yi çok iyi karşıladı ve şehrin hatipliği görevini ona verdi.

69 Yağmur Say, Anadolu Kültür, Edebiyat ve İnanç Tarihinde Önemli bir kaynak: Battalnâme,

www.aleviakademisi.de

70 Hasan Köksel, Battalnâmelerde Tip ve Motif Yapısı, s.47

Ali el Medenî 4 yıl bu görevi yürüttükten sonra vefat etti. Rabi adlı bir oğlu vardı. Âlim bir

kişiydi ve babasının görevini ona verdiler. Rabi bu görevi 30 yıl sürdürdükten sonra vefat etti ve görevi

oğlu Enihe Ali'ye verdiler. O da vefat edince geride Hasan ve Hüseyin adlı iki oğlu kaldı. Hasan son

derece güzel sesli ve âlimdi. Bunun için hatiplik görevi ona verildi.

Hüseyin, gayet güçlü bir pehlivan idi. Kayser'in(Bizans hükümdarı) 12 kalesini, 6 şehrini aldı

ve 7 defa haraç vermeye mecbur kıldı.

Malatya beyi Ziyad ölünce yerine oğlu Numan göreve getirildi. Numan, gönlü geniş, inançlı

biriydi. Şehrin seraskerlik görevini Hüseyin'e verdi.71

Battalnâme’nin farklı nüshalarından birinde Battal Gazi’nin nesepnamesi şöyle yer alır:

“O şerefli ve itibarlı insan, Sultan Seyyid Battal Gazi'nin nesebnamesi şöyledir: Efendiler

efendisi, saadetlerin kaynağı olarak bilinen Abdulmenaf’ın sülâlesindendir. Bu sülâle, iftihar duyulan,

şerefli ve itibarlı bir sülâledir. Taha ve Yasin'in gizli sırrıdır.

Cafer (Seyyid Battal Gazi), Allah'ın resulünün bahçesinin nuru, milletin ve dinin kemâli ve

efendisidir. O, kahramanlığı ve cesurluğu ile dillere destan olan bir şehittir. O, Seyyid Zeyd'in torunu,

Seyyid Ali'nin oğlu Hüseyin Gazi'nin oğludur. Künyesi ise şu şekildedir:

"Rabi bin Ali el Medeni'l-Ekber (en büyük Medineli Ali) bin el Hüseyin bin İmam Ali el

Murtaza bin Ebu Talib, (bin) Abdülmuttalip bin Haşim bin Abdulmenaf bin Kadı bin Kilab bin

Merre (bin) Kabe bin Livay bin Galib bin Malik bin Nasr bin Kiııane bin Huzeyme bin Müdrik bin

İlyas bin Muzar bin Terar bin Mad bin Eddah bin Adad bin Nasi bin Şeheb bin Hamsiya bin Nabad

bin Hami bin Haydar bin İsmail ibni İbrahim el Halil bin Ezer bin Nahur bin Esra bin Egva bin Falig

bin Hüvez bin Salih bin Erfehasd bin Sam bin Nuh bin Meşluşelh bin Uhnuh bin Berd bin Mihail bin

Kaynan bin Anuş bin Şit-i el Nebiyi Aleyhisselâm bin Âdem Safiyulllah u Aleyhisselatu vesselam"dır.

O aziz ve talip kişi olan ve şerefi ile bilinen Sultan Seyyid Gazi'nin nesebnamesi burada son

buldu.72

Görüldüğü gibi bu nesepnamede soyu Hz. Âdem’e kadar uzatılmaktadır.

71 Hasan Köksal, Battal Gazi Destanı, s.16

72 Hasan Köksal, Battal Gazi Destanı, s.12

AİLESİ

Battal Gazi’nin ailesi hakkında tarihi kaynaklarda fazla bilgi yoktur. Sadece Taberi’de

babasının adının “Ömer” yahut “Amr” olduğu belirtilmektedir.73 Künyesi ise “Ebu Hüseyin, “Ebu

Muhammed” , “Ebu Yahya” ve “Ebu Muhammed”. ‘Ebu Muhammed Cafer’ şeklinde yer alır.74

Battalnâme’ye göre ise Battal Gazi’nin babası, Hz. Ali soyundan gelen ve Malatya Serdarı

olarak bilinen “Hüseyin Gazi”dir.75 Onun için “Hüseyin Gazi”nin yanı sıra “Hüseyin”, “Ömer”,

“Amr”, Abdülmelik gibi söylenişlere rastlanmaktadır.76

Anadolu Bektaşi-Alevi geleneğinde Hüseyin

Gazi şeklinde yer alır. G. Jakop da bu adı verir.

Tıpkı oğlu “Cafer”de olduğu gibi ona da “gazi” sıfatı yiğitliğinin simgesi olarak verilmiştir.

Malatya Beyi Ömer’in seraskeri olarak uzun zaman görev yapmış, Rum’u haraca bağlamış, birçok

kaleyi fethetmiş yiğit bir komutandır.

Hüseyin Gazi’nin savaş olmadığı zamanlarda ise en büyük tutkusu ava çıkmaktır. Nitekim

oğlunun doğacağı müjdesini de bir av esnasında rüyasında almış, şahadeti de yine bir geyik avında iken

meydana gelmiştir.77

Evliya Çelebi “Bu zat, Malatyalı Seyyid Battal Gazi’nin pederi azizidir.(…) İmam Hüseyin

evladından ve sadakat-ı kiramdan olan bu Hüseyin Gazi, burada din uğrunda şehit düşmüştür.78

Diyerek mezarını ziyaret ettiğini ve burada fakirlere sadaka verdiğini belirtip sözünü “Gelip ettik dua

ile niyazı/Bize himmet ede Hüseyin Gazi” sözleriyle bitirir ki bu durum onun zaman içinde bir “eren

olarak” da görüldüğünü gösterir.

Nitekim yerel anlatımlara göre de Hüseyin Gazi, savaşçı biri olmanın yanında mensup olduğu

inanışı yaymak için Ankara’da tekke kurmuş ve burada pek çok derviş yetiştirmiş biridir. Nitekim

mezarının da bu yüzden burada olduğu söylenir. Buna göre Hüseyin Gazi’nin, bir saldırı esnasında başı

73 Hasan Köksal, Battalnâmelerde Tip ve Motif yapısı s.37

74 Türk Ansiklopedisi, c.5, s.410

75 Necati Demir/ Mehmet Dursun Erdem, Battalnâme, s.61

76 Türk Ansiklopedisi, c.5, s.410

77 Rasim Deniz, Kayseri’de Bulunan Manzum Battalnâme ve İçinde Geçen Bazı Destan Motifleri, 1. Battal Gazi

ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu Tebliğleri, s.80

78 Evliya Çelebi, Seyahatname, c.2 s.425

kesilmiş. Bu sırada Hüseyin Gazi, kesik başını alarak Ankara’ya 1,5 saat uzaklıktaki bu dağa kadar

taşımış ve orada ölmüştür. Daha sonra burada anısına bir tekke yapılmıştır.79

Bu durum, bir seraskerin

hayatı boyunca asıl görevi olan askerlik mesleğiyle meşgul olma meselesine ters düşse bile, onun bu

mücadelesini din için yapmasından dolayı halk algısında “manevi bir isim” olarak da görülmek

istenmesinin bir sonucu olarak değerlendirilebilir. Ya da bu uğurda savaşan biri olarak şahadetinden

dolayı kabri, türbeye dönüştürülmüş ve Hüseyin Gazi bir tarikat şeyhi gibi bir algıya konu olmuştur.

Hüseyin Gazi’nin Anka dışında Divriği ilçesindeki Iğımat dağının zirvesinde de kangren olup

bedeninden düşen kolunun gömülü olduğu bir kabri/makamı bulunmaktadır. Bu bölgede anlatılan

hikâye de biraz önce bahsedilen hikâyeye benzemektedir. Buna göre Hüseyin Gazi Savaşarak

Divriği’ye kadar gelir. Körküsü köyü civarındaki korulukta kolundan ok yarası alır ve bakımsızlıktan

kolu kangren olur, düşer ve Kömek köyü civarına gömülür. Hüseyin Gazi’ye atfedilen bir başka mezar

ise Çorum’un Alaca ilçesindedir. 80

Battal Gazi’nin annesi ise "Saide Hatun"dur. Battalnâme’de ve diğer kaynaklarda Saide

Hatun’un sadece adı geçmekte ve hakkında hiçbir malumat bulunmaktadır. Hakkında verilen tek bilgi,

babasının şahadetinden sonra oğlu Cafer’e çok düşkün olması ve onun bir silahşordan çok bir ilim ve

din adamı olarak görmek istemesidir. Nitekim bu yüzden Cafer’i medreseye göndermiş ve babasının

intikamlını almak üzere Mamuriye’ye gitmesine engel olmak istemiştir.

EĞİTİMİ

Battal Gazi, ilim tahsiline çok küçük yaşlarda başlar. Temel eğitimini doğduğu yer olan

Malatya’da tamamlar. Ardından Hıristiyanlığı ve İncil’i öğrenmek için Antakya’ya gider. Zira burası

bu ilimlerin merkezi, Hıristiyanların büyük ilim adamlarının bulundukları bir yerdir.81

Dört kutsal kitabı da okur. Tefsir ve hadis öğrenir. Büyük bilginler arasına katılır.

Battalnâme’de bu durum şöyle anlatılır: “ Çünkü Cafer, on üç yaşına girdi. Dört kitabı ezberlemişti.

İlm-i tefsir ve hadis içinde gayet ilim sahibi oldu. Vardılar hitabet görevini Cafer’e verdiler. Cafer,

79 Arzu Kahraman, Anadolu Erenleri ve Anma Törenleri s.97

80 Kutlu Özen, Sivas Yöresinde Battal Gazi ve Onun Silah Arkadaşlarıyla İlgili İnanışlar, I. Battal Gazi ve

Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu-Tebliğler- s.58

81 Mehmet Şimşir-Yaşar Candemir, Seyyid Battal Gazi, s.18

minbere çıktı. Hutbe okudu. Orada bulunanlardan büyük bir gürültü koptu. Sanki kıyamet peyda

oldu“

Battal Gazi, bir “gaza” toplumumun ferdidir. Dolayısıyla ilmi eğitiminden sonra silahşorluk

eğitimi de alır. Bu durum, Battalnâme’de şöyle anlatılır:

“Gazban adlı bir silahşordan çeşitli hünerler öğrendi. Cafer ona çok hizmet etti. Gazban da

onu bu konuda olgunluğa eriştirdi. Cafer silahşorlukta eşi bulunmaz hale geldi. At koşturmakta, süngü

kullanmakta bunun gibi hünerlerde bir benzeri yoktu. Boyu posu 20 arşına varmıştı.”

Battal Gazi’nin hem dini-ilmi hem de askeri eğitimi, yapacağı mücadele için gerekli olan bir

eğitimdir. Nitekim Battalnâme’de anlatılan olaylara bakıldığında bu eğitimin ne kadar önemli olduğu

ve ona neler kazandırdığı çok daha iyi anlaşılır. Her şeyden önce o yalnız bir savaşçıdır. Daha doğrusu

mücadeleye tek başına atılmak isteyen bir karaktere sahiptir. Böyle bir mücadelede başarılı olmak ise

güçlü bir savaşçılık eğitimiyle mümkündür.

Öte yandan, Battal Gazi’nin mücadele ettiği zaman diliminde Anadolu ve civarı

Hıristiyanların elindedir. Yine civarda putperestler ve başka inanışlara mensup insanlar da

yaşamaktadır. Zaten verilen mücadele siyasi bir mücadele olmayıp bir din mücadelesidir. Böyle bir

mücadeleyi verecek kişinin hem kendi dinine hem de diğer dinlere ait bilgileri çok mükemmel şekilde

öğrenmesi gerekir. İşte Battal Gazi, hem madde hem de mana planında kendini çok iyi yetiştirmiş bir

komutandır. Böylece onun Hıristiyan manastırlarına girip onlara kendini mesela bir rahip olarak kabul

ettirmesi hiç de zor olmamıştır.

EŞLERİ VE ÇOCUKLARI

Battalnâme, Battal Gazi’nin eşleri hakkında da bilgi vermektedir. Buna göre onun ilk eşi,

amcası Hasan’ın kızı "Zeynep Banu Hanım"dır. Onun doğumu gibi bu ilk evliliği de olağanüstülükler

taşır. Buna göre kazanılan bir zaferden sonra Malatya’ya dönülür. Mevsim bahardır. Battal, Emir

Ömer ile atlarına binip gezintiye çıkarlar. Büyük bir su kenarına gelirler. Seyyid Battal Gazi, suya girip

abdest alır. Sudan çıkıp biraz gidince bir bağ, biraz ilerde bir köşk görür. Burasının kime ait olduğunu

merak ederek gezintiye çıkar. O esnada köşkün penceresinden bir kız görünür:

“ Seyyid baktı ki ayın on dördü gibi güzel bir kız gördü. Onun boynu ve kulağı açık, üzeri

mücevherlerle doluydu. Battal, hemen ilk bakışta ona âşık oldu. Kız da Seyyid’i görüp deliye döndü.”

Kız, bu hadise üzerine dadısına bu yiğidin kim olduğunu sorar. O da onun amcasının oğlu

Battal olduğunu söyler. Bu defa Battal, bu köşkün kime ait olduğunu sorar, aslında asıl amacı kızın

kim olduğunu öğrenmektir yanındakiler: “ Bu köşk senin amcan Hasan’ındır. O kız da onun kızı

Zeynep’tir.” derler. Seyyid’in sevdası daha da artar. Aradan kırk gün geçer. Bir gece Emir Ömer, Hz.

Resul’ü düşünde görür. Peygamberimiz ona şöyle demektedir:

“Ya Emir Ömer! Duyuracak adam gönder ve Hasan’a haber et ki ben kızını Battal’a verdim.

Değil iki, bir demesin versin. Düğün yap ve kızı Battal’la evlendir.

Sabah olunca Emir Ömer, denilenleri yapar ve kızı Battal için Hasan’dan ister. Olay, mutlu

sonla biter: “Yedi gün toy kuruldu. Nikâh edip kızı Zeynep Hatun’u Battal’a verdi. İstekler yerine

geldi.”

Battal Gazi’nin ikinci evliliği de benzer bir rüya olayı ile ilgilidir. Buna göre bir gün,

düşmanları Battal’ın eşi Zeynep Hatun’u kaçırıp Kayser’in sarayına kapatırlar. Amaçları da Battal’ın

karısını kurtarmak için harekete geçip buraya geleceğidir. Onu bu şekilde yakalamayı

düşünmektedirler. Kayser, Zeynep Hatun’un yanına kızlarından Mahpiruz’u-ki o da Battal’ın yeni eşi

olacaktır- bırakır. Zeynep Hatun’la Mahpiruz, otururlarken Mahpiruz, cebinden bir kâğıt çıkarır. O

kâğıdın içinde Seyyid ve arkadaşlarının kimlikleri yazılıdır. Zeynep Hatun, bu isimleri nerden bilip

gördüğünü sorar. O da kırk gündür düşünde Hz. Resul’ü gördüğünü, ona bu kırk kişiden birine

kendisini nikâhlamasını istediğini, onun da kırk günden sonra sarayın penceresinde kimi görürse

kendisini ona verdiğini söyler.

Bu esnada Battal Gazi, karısını kurtarmak için sarayın camına tırmanır. Burası tam da Zeynep

Hatun’la Mahpiruz’un bulundukları odanın camıdır. Mahpiruz’un Zeynep Hatun’a söylediklerini

Battal duymuştur. Hemen seslenir ve Battal olduğunu söyler. Battal’la Mahpiruz’un karşılaşması

Battalnâme’de şöyle anlatılır:

“Mahpiruz, Seyyid’e baktı, olgunluğunu, güzelliğini, boyunu bosunu inceledi. Aşkı daha da

arttı.” Durum, Battal Gazi için de aynıdır. Battal, eşi Zeynep Hatun ve yeni eşi olacak olan Mahpiruz,

birlikte gizlice saraydan kaçıp Malatya’ya gelirler.

Battal’ın bir başka eşi Mahpiruz’un kardeşi Ketayun’dur. Battal Gazi, güzelliği anlatılınca ona

görmeden âşık olmuştur. Bu yüzden Ketayun’un bulunduğu yere gelir. Onu İslâm’a davet eder. Aynı

daveti Ketayun da yapar ve Battal’ın Hıristiyan olmasını ister. Bu yüzden anlaşamazlar. Daha sonra

Ketayun, şeklen İslâm’ı kabul eder. Battal ile halvet kılarlar. Fakat Ketayun, bu birliktelikte samimi

olmadığı için Battal’ı zehirler ve yakalanmasını sağlar. Battal’ı bir kuyuya atarlar. O esnada Ketayun’un

gönlüne “Onun güzelliği, boyu bosu, yiğitliği düşer ve yaptıklarına pişman olur. Battal’dan özür diler

ve Müslüman olur. Birlikte Malatya’ya dönerler.

Battal’ın bir diğer eşi Harcın kalesi komutanı Taryun’un kızı Gülendam’dır. Taryun, Battal’ın

arkadaşlarını esir eder. Battal, onları kurtarmak için Taryun’un sarayına gider fakat tutuklanıp esir

edilir ve yakılmasına karar verilir. Gülendam, bir gün sarayının damında gezinirken Battal’ın sesini

işitir ve hoşuna gider. Sesin sahibinin kim olduğun merak eder ve kapatıldığı hücreye gelir. Battal’ı

görür görmez de ona âşık olur. Böyle bir yiğidin öldürülmesine gönlü razı olmaz ve Battal’a dinini

değiştirse kendini kurtarabileceğini söyler. Battal, bu teklifi doğal olarak reddeder.

Bir gece Battal, bir fırsatını bularak, bir külünk ile yağındaki demir zinciri parçalar, sonra

zindanın duvarını kazarak hücresinden kurtulmayı başarır. Sarayın damına çıkarak Gülendam’ın

bulunduğu odaya gelir. Kız uyumaktadır. Battal, onun güzelliğine hayran kalır. O esnada ise

Gülendam, düşünde Hz. Peygamber’i görmektedir. Hz. Peygamber, ona: ”Ben seni Battal’a verdim.

Senden bir oğlu ola. Adı Beşir ola. Tez şimdi imana gel.” diye seslenir.

Kız, bu düşün tesiriyle uyanınca karşısında Battal’ı görür. Hemen iman ederek ellerine sarılır.

Gülendem, Battal’ı bir yıl boyunca sarayda saklamayı başarır. Daha sonra Battal, gizlice Malatya’ya

döner. Ardından Gülendam’ın babasına savaş açar ve kızını ister. Taryun, Battal Gazi korkusundan

kızını ona gönderir. Oalayın devamı Battalnâme’de şöyle anlatılır:

“Haber Malatya’ya ulaştı, karşıladılar. Gülendam’ı izzet ve ikramla getirdiler. Düğün yapıp

Seyyid’e verdiler. Günler sonra Seyyit’in Gülendam’dan bir oğlu oldu. Adını Beşir koydular.”

Battal’ın bir başka evliliği ise Kaf dağına giderken olur. Asced adlı bir padişahın kızı olan

Dilferuz, yakalanıp elleri bağlanır. Onu bu hale getirenler sarhoş olunca Battal, kızı kurtarır ve sarayına

götürür. Daha sonra babası, kızı Battal’a verir. Karşılığında da kaçırılan oğullarını bulup getirmelerini

ister.

Battal Gazi, Emir Ömer’in kızı Fatma ile de evlilik yapar. Ama bu olay da kolay gerçekleşmez.

Eşi Gülendam, çok yoksul olduklarını söyleyerek Emir Ömer’in zenginliğinden söz eder. Battal da

eşini teselli etmek için “Sen üzülme! Ben onun kızını isteyeyim, tüm malını birlikte verir. O zaman

malımız çok olur.” der. Sonuç’ta Emir Ömer’in kızına talip olur. Fakat Emir’in eşi, Battal’ın

yoksulluğunu ileri sürerek bu işe razı olmaz. Fakat Battal’dan çekindikleri için bu niyetlerini

söylemezler ve ona “Hindistan’da ak fil vardır. Onun üstünde kızıl altından cadır-ı humayun, ayağında

da altın halhal vardır. Onu getirsen kızımı veririm.” der. Seyyid, teklifi kabul ederek yeni bir maceraya

atılır ve çok zorlu bir mücadeleden sonra denilenleri yapar. Bu esnada Hem Emir Ömer hem de

Battal’ın eşi Dilfiruz vefat ederler. Seyyid yedi gün yas tuttuktan sonra bu defa da Halife’nin kızıyla

evlenir. Fakat bu evlilik uzun sürmez. Eşi bir yıl sonra vefat eder.

Çocuklarına gelince; Battalnâme’ye göre Battal Gazi’nin bu evliklerinden üç erkek çocuğu

olmuştur. İsimleri Ali, Beşir ve Nezir’dir. Onları da yer yer, savaşların birer kahramanı olarak

görmekteyiz.

MÜCADELE ARKADAŞLARI

Battal Gazi, mücadelesinde yalnız değildir. O, her ne kadar savaşlara yalnız başına girmek,

kimseyi kendi adına riske sokmak istemese bile bu mücadelede onun yanında yer alan arkadaşları da

vardır. Bunları bilmek, Battal Gazi’nin hayatına, şahsiyetine, mücadelesine ışık tutacağı için onlardan

da söz etmek gerekiyor.

Battalnâme’deki anlatıma göre Battal Gazi’nin çevresindeki en önemli isim “Adülvehhap

Gazi”dir. Taberi ve İbn-i Kesir’de adının geçmesi onun tarihi bir şahsiyet olduğunu göstermektedir.

Fakat, bu konuda elimizde yeterli bir bilgi yoktur. Onunla ilgili ayrıntılı bilgiye Battalnâme’de

rastlamaktayız. İlgili bölümde de söz ettiğimiz gibi, Abdülvahab Gazi, hadisenin içinde daha Battal

Gazi doğmadan önce vardır. Battal (Cafer)’in doğacağı haberini Hz. Peygamber’den ilk duyanlar

arasındadır. Daha önemli misyonu ise Hz. Peygamber tarafından kendisine verilen emanetleri zamanı

geldiğinde Cafer’e iletmesi ve Hz. Peygamber’in Cafer’le ilgili müjdesini Malatya beylerine açıklayarak

Battal’ın serasker olmasını sağlamasıdır.

Abdülvahab Gazi, yaşlı biri olmasına rağmen bir gaza arkadaşı olarak da pek çok savaşta Battal

Gazi’nin yanında yer almış, mücadelesinde ona destek olmuştur. O da Battal Gazi gibi pehlivandır.

Pek çok düşman pehlivanını yenerek İslâm ordusunun zafer kazanmasında etkili olmuştur. Fakat onu

daha da önemli kılan yönü Battal Gazi’ye manevi anlamda rehberlik yapmasıdır. Sabrı, ileri

görüşlülüğü, kararlılığı, cesareti ile Battal’ın en yakını, İslâm ordusunun en önemli ismidir.

Mahalli inanışlar, onu bize Peygamberimizin sancaktarı olarak tanıtır. Onun bu sancaktarlığı

kimi bölgelerde bir gelenek olarak uzun zaman yaşatılmıştır. Mesela Sivas’ta yapılan düğün

merasimlerinde oğlan tarafı gelin almak için başlarında bayraktarları bayrağını çekmiş bir halde kızın

bulunduğu köye veya mahalleye yaklaşırlar. Bunları kız tarafı karşılar. Kız tarafının bayraktarı oğlan

tarafının bayraktarına şöyle seslenir:

Kitap üstünde yazı

Okurlar bazı bazı

Pirimiz Abdülvahap Gazi

Verelim Muhammed’e salâvat

Sallü ala Muhammed

Olayın devamında bu seslenişe karşılık verilir. Burada önemli olan Abdülvahab’ın

“sancaktar(bayraktar)ların piri” olarak görülmesidir.

Abdülvehap Gazi de Battal Gazi gibi Anadolu’da çok benimsenmiş bir isim olduğu için Sivas,

İznik, Bolvadin gibi pek çok yerde türbesi/makamı bulunmaktadır.

Battalnâme’de söz edilen bir başka önemli isim Battal Gazi’nin lalası “Tevabil”dir. Tecrübeli,

akıllı ve ermiş bir kişi olarak bilinen Tevabil, Battal Gazi’nin akıl danıştığı, kendisiyle istişare ettiği bir

isimdir. Hata yapma ihtimaline karşı sürekli olarak Battal’ı uyarır. Fakat onun fonksiyonu bununla

sınırlı kalmaz, savaş esnasında da Battal’ın en yakınındaki gazilerden biri olur. Zor durumda kaldığında

yine onu Battal Gazi’nin en büyük yardımcılarından biri olarak görürüz.

Battal Gazi’yi savaş esnasında yalnız bırakmayan ve sürekli olarak onun yanında yer alan

gazilerden bir diğeri de “Cude”dir. Dört oğluyla birlikte sürekli olarak Cafer’in yanındadırlar. Battal

Gazi, tek başına mücadeleye giriştiğinde, çok geçmeden yardımına koşarlar. Bu isimlerin dışında

Hıristiyan iken Müslüman olan Ahmet Turan(eski adıyla Ahmet Tarran) da Battal Gazi’nin en yakın

silah arkadaşıdır. Bir cenk sırasında Battal Gazi’nin yiğitliğine hayran kalarak Müslüman olmuş, daha

sonra onun en yakın yardımcısı olarak birlikte cenklere katılmıştır. Sivas ve Afyonkarahisar’da

mezar/makamları bulunmaktadır.

Muhammed bin Fellah, Ali b. Mızrab, Yahya b. Mansur, Abdülmümin b. Ebubekir, Eflahun

gibi isimler de tıpkı Ahmet Turan gibi Hıristiyan iken müslüman olmuş ve Battal Gazi’ye gaza

arkadaşlığı yapmış diğer bazı isimlerdir.

Burada bir isme özel bir yer açmak gerekiyor. Bu isim Battalnâme’de Şemmas Pir olarak

tanıtılan kişidir. Şemmas Pir, elinde kılıç bir gaza adamı değildir. Aslında Müslüman olmasına rağmen

bir manastırda rahip olarak görev yapmaktadır. Görevi, Bizanslılara ait bilgileri toplamak ve bunları

başta Battal olmak üzere İslâm komutanlarına bildirmektir. Bir anlamda istihbarat görevlisi gibidir.

Ama görevi sadece bununla sınırlı değildir. Aynı zamanda bilge bir kişidir. Bu yüzden Battal Gazi’ye

mücadelesi esnasında bilgi ve tecrübesiyle de yol gösterir. Battalnâme’de onun bu yönü “…Battal’a

düşmanları(Bizanslılar) hakkında bilgi verir ve ona nasihatler ederdi…” şeklinde belirtilmektedir.

Şemmas, bu danışmanlık görevini Battal Gazi’den önce Babası Hüseyin Gazi’ye de yapmıştır. Divriği

ilçesine bağlı Duruköy’de Şemmas’a ait bir ziyaret yeri bulunmaktadır.

Bu bağlamda bahsedilmesi gereken iki isim daha vardır. Bunlardan ilki Abdüsselam’dır. O da

bir gazi olmasına rağmen kişilik olarak farklı bir tiptir. Babasının vefatından sonra seraskerliğe

getirildiği için bir gün bu görevi elinden alır korkusuyla Battal’dan hoşlanmamakta ve onu gözden

düşürmek için çaba harcamaktadır. Fakat bu durumuna rağmen Battal Gazi çevresinde bir isimdir.

Aslında böyle bir tipin yer alması Battalnâme’deki olayların gerçeklik duygusunu artırıcı bir nitelik

taşımaktadır. Çünkü hayatın ve olayların içinde sadece müsbet tipler yer almaz. Menfi tiplerin oluşu,

bir anlatımı daha gerçekçi yapar.

Bir diğeri sim ise Malatya Emiri Ömer’dir. Görevi gereği Malatya’daki Müslümanların

reisidir. Battal Gazi’nin mücadelesinde bir isim olarak anılması ise onun Battal Gazi ve arkadaşlarının

başlattığı savaşa sonradan ordusuyla yardıma gelmesinden dolayıdır. Aynı zamanda Battal Gazi’nin

kayınpederidir.

Battal Gazi’nin Kayser ordusuyla savaşı ömrünün sonuna kadar devam eder. Her seferinde

Battal Gazi ve onun ordusu savaştan zaferle çıkar. Yine her seferinde Kayser, daha büyük orduyla

tekrar saldırır. Bu mücadele böyle sürüp gider. Kimi zaman galibiyet Kayser ordusu lehine gerçekleşir.

Bu tür mücadele genellikle Battal Gazi’nin herhangi bir sebeple bulunamadığı muharebelerdir.

Durumu öğrenen Battal, çoğu zaman yine tek başına harekete geçerek Müslümanların öcünü alır.

Böylece Battal Gazi’nin bu mücadelesi sonunda Anadolu’nun pek çok bölgesi Müslüman Türklerin

eline geçer.

Battal Gazi’nin mücadelesi sadece Kayser ordularıyla değildir. Zalim beyler elinde ezilen,

hakları gasp edilenlerin mücadelesini de yine Battal verir. Bu anlamda kim kapısına gelip derdini

anlatırsa anlatsın onların yardımına koşar. Mallarına el konulanlar, çocukları kaçırılanlar, sevdiği kıza

kavuşmak isteyenler amaçlarına Battal sayesinde ulaşırlar.

Battal’ın mücadele ettiği düşmanlar arasında olağanüstü yaratıklar da vardır. Kara dev, cadılar,

insan dışı kimi varlıkların zararlarından halkın emin hale gelmesi de yine Battal sayesinde gerçekleşir.

Böylece haklının hakkı alınır, haksız cezalandırılır.

Bütün bunlardan yola çıkarak onu sadece elinde savaş gereçleriyle düşmanlarını öldüren bir

cengâver olarak görmek eksik bir yaklaşım olur. Onun mücadelesinde asıl amaç insan öldürmek

değildir. Bir misyonu vardır onun. Mücadelesi kutlu bir amaç içindir. Bunu Battalnâme’de sıkça

zikredilen şu cümlelerinden anlıyoruz. “Bütün Rum’u Müslüman edeyim. Kiliseleri yıkıp yerine mescit

ve medreseler yapayım.”

Battal Gazi’nin mücadelesinde bu cümleden de anlaşılacağı üzere asıl amaç dinidir. Bu yüzden

İslâm hukukunun bir gereği olarak öldürme noktasına geldiği düşmanlarını önce İslâm’a davet eder.

Kabul ederlerse mesele kalmaz. Onları öldürmez ve artık o noktadan sonra dindaşı bilir. Yahut karşı

taraf, dininden dönmek istemezse hayatına mukabil cizye teklif ederse, bu durumda da Battal, onu

öldürmez.

Bu noktada karşı tarafın neden savaştığının da bilinmesi gerekir. Aslında onların da savaşları

dini niteliktedir. Onlar da her vesile ile Kâbe kapısına kadar Müslümanların yaşadığı her yeri yakıp

yıkmak, Müslümanları öldürmek amacını taşırlar. Bütün bunlardan Anadolu’nun iki dinin

mücadelesine sahne olan bir coğrafya olduğu sonucu ortaya çıkar. İşte Battal Gazi, bu mücadelenin en

başta gelen tarihi ve menkıbevi kahramanıdır.

BATTAL GAZİ’NİN ATI: AŞKAR

Aşkar ata binsem gerek

Derya deniz sürsem gerek

Meydanda savaşsam gerek

Atamdan guvatım vardır.

Anonim

Destanlarda ve halk hikâyelerinde atın çok özel ve önemli bir yeri vardır. Bu yüzden

destanlarımızda, kahramanlar atlarıyla birlikte anılırlar. Hele bir yiğit kişi için at, onun yoldaşı,

arkadaşı, yaptığı kahramanlıkların ayrılmaz bir parçasıdır. Mesela Köroğlu’nun “Kır atı” böyle bir

örnektir. Bu durum Battal Gazi’de de öyle olmuştur. Onun atı da kendisinin en yakın yardımcısı, bir

manada mücadele arkadaşıdır.

Battal Gazi’nin atının adı ”Aşkar” ismini taşımaktadır. Halk inanışı nasıl Battal Gazi’ye

olağanüstü nitelikle yüklemişse atı için de aynısını yapmıştır. Buna göre Aşkar, Allah tarafından Battal

Gazi için gönderilmiş, Kâbe toprağından yaratılmış ve ab-ı hayattan içerek ölümsüzleşmiştir. Aşkar,

Hz. Âdem’den beri peygamberlerin, bon olarak Hz. Muhammed’in, Hz. Ali ve Hz. Hamza’nın, Battal

Gazi’den sonra da Sarı Saltuk’un atı olmuştur.

Böylesine önemli şahsiyetlere hizmet eden Aşkar öyle bir attır ki su üzerinde yürür,

gerektiğinde kanatlanıp uçar. Battal Gazi’yi nice felaket ve zorluklardan kurtarır. Kısacası Battal

Gazi’nin o olağanüstü maceralarında onunla birlikte hep Aşkar da vardır.82

Bu maceralardan biri

Battalnâme’de şöyle anlatılır: Battal Gazi, Hindistan’a ak fili getirmeye giderken, bir deniz kenarına

vardı. Çaresizlik içinde idi. Atından inip abdest aldı ve namaz kıldı. Sonra da uyudu. Biraz sonra at

sesine uyandı. Hızır Aleyhisselam beyaz atıyla çıkıp geldi ve Battal’a “Tiz Div-zâde Aşkar’a bin” dedi.

Battal, atına bindi. Hızır’ın dediğine uyarak gözlerini yumup Aşkar’a bir kamçı vurdu. Gözlerini

açtığında kendini denizin öbür yakasında buldu.” Yine Battal bir seferinde bir kaleye girmek ister fakat

yol bulamaz. Hızır nebi yine imdadına koşar ve atına binmesini ve yönünü kaleye çevirmesini söyler.

Battal denileni yapar. At, uçarak kaleye konar.

Battalnâme’ye göre Aşkar’ı ilk kez Battal Gazi’nin babası Hüseyin Gazi görmüştür. Olay,

kısaca şöyledir. Hüseyin Gazi, bir gün ava çıkar. Karşısına çıkan bir geyiği yakalamak için peşine düşer.

Geyik, bir mağaraya sığınır. Olayın gerisi Battalnâme’de şöyle anlatılır:

“…Geyik kaçtı, gidip bir mağaraya girdi, belirsiz oldu. Hüseyin atından inip mağaraya girdi.

Bir iki adım yürüdü. Karşısına bir sarı at çıktı. Gökkuşağına benzeyen eyeri, gemi üzerinde bir bohça

ağara bağlanmıştı. Ayrıca bir kılıç eğere tutturulmuştu. Bir büyük gürz de diğer tarafa tutturulmuştu.

Hüseyin onu gördü ve hayran kalarak:

-Bunun gibi bir at burada ne gezer? dedi.

82 Cahit Öztelli, Seyyid Battal Gazi’nin Atı Aşkar üzerine, Folklora Doğru Dergisi, Şubat 1970

İleri yürüdü ki atı tuta, at önüne geldi ve bir çifte salladı. Hüseyin geri kaçtı. Tutmak için bir

hayli uğraştı, ama başaramadı. Mağaranın içinden o yiğide hitaben bir ses geldi:

-Sakin ol! Henüz vakit olmadı ki ben çıkayım. Seni, Hak Teâlâ Cafer’e verdi. O gelecek.

Yeryüzünde gazalar kılacak. Âlemi kara kâfirlerin baskısından kurtaracak. O yiğide teslim ol ve bağlan,

dedi.

At, bu sesi işitti ve bir yerde durdu. Hüseyin Gazi, dört yana baktı ama hiç kimseyi göremedi.

İleri yürüyerek atın yularını tuttu. Kılıcı çekip çıkardı. “Bu süngü Keyyus’un süngüsüdür” diye

yazıyordu. Bohçayı açtı. Âdem peygamberin iki bölük saçı, Davut Peygamberin zırhı, Emir’ül

müminin ve Hamza’nın silahını gördü. Her bir aletin üzerinde onların adları yazılıydı. Hüseyin şad

oldu, sevindi. Kendi atına bindi, Aşkar’ı da yedeğine alıp gitti.”

Aşkar’ın bir mağarada bulunması ve Battal Gazi’nin doğumu şair Bakai tarafından manzum

Battalnâme’de şu şekilde nazmedilmiştir:

Hüseyin Gazi avı avlardı müdam

Atlanuben yine ol ava gider

Kûh-ı Şam'a togrı gitdi ol Gazi

Gördi anda bir açeb ahu gezer

Vardı ahu yanına atdı kemend

Gördi ahu durmaz öğünden kaçar

Düşdi anın ardına ol pehlüvan

Vardı gitdi bir mağaraya girer

Ol dahi girdi mağaraya heman

Gördi bir at durur anda sim - eyer

Öyle kim zagmala benzer ol feres

Çok taaccüb eyledi ol pür - hüner

Didi neyler bu mağarada bu at

Böyle deyüb hayli tefekkür ider

Gördi ol dem anı tutmak istedi

Vardı anın yanına gördi deper

Bir avaz geldi “Ya Aşkar sakin ol

Bu er ile git sana Cafer biner”

Hüseyin Gazi işitti ol üni

Dört yana bakdı göremedi bir er

Vardı Aşkar yanına dutdı anı

Gördi anda bir sunu var muteber

Gördi ki bir bohçası vardur anın

Muy-ı Âdem, zırh-ı Davud hoş -siper

Aldı Aşkar'ı hem andan pehlüvan

Malatiyya yoluna togrı gider

Didi ya Rab kimdür ol Cafer aceb

Zikr iderken bum ol sahib-hüner

Gözlerine uyku geldi uyudı

Geldi bir beşer düşe virdi haber

Didi kim olsun beşaretler sana

Senin oğlun olıserdür ol puser

Hem bu Aşkar zırhile sunu anın

Rum'ı feth ide tamamet payıser

Çün uyandı Şükr idüb kıldı sücûd

Aldı anları gelüb şehre girer

Giçdi bunun üzerine bir zeman

İrdi Numan'a dahi ölüm beşer

Çün kim oldı oğlu Emr Ömer şah

Giçdi tahta virdi halka sim ü zer

Ol Hüseyin'in bir gulamı var idi

Tevabil adlu dilâver hem dilir

Girdi Tevabil kapudan şâduman

Oğlun oldı dir Hüseyn'e muştular

Pes sevindi halkı davet eyledi

Oün derilüb geldiler ehl-i seher

Yidiler nimetleri ol has u âm

Ol Gâzi'ye çok dualar itdiler

Gördiler bir mahbub oğlandur anı

Bunun adı Cafer olsun didiler 83

VEFATI

Battal Gazi’nin ölüm tarihi konusunda da farklı yaklaşımlar bulunmaktadır. Fakat kaynaklara

bakıldığında en doğru tarihin 740 olduğu söylenebilir. Taberi, İbn-i Kesir, Teopahanes’teki bilgi bu

şekildedir.84

Bu konuda kaynaklarda yer alan bilgiler şöyledir:

“En son bulunduğu Emevi hükümdarı Hişam zamanında Emevi orduları ile Bizans

imparatoru III. Leon kumandasındaki Bizans orduları arasında yapılan savaşa kumandan olarak katılan

Battal Gazi, Afyonkarahisar (o zamanki adı Akronion idi) yakınındaki Seyitgazi kasabasının güney

83 Hasan Köksal, Anadolu Türklerinde Fütuhat Felsefesi ve Battal Gazi Destanı”, Fırat Havzası Folklor Ve

Etnografya Sempozyumu, s.217-218

84 İslâm Ansiklopedisi, Battal Gazi maddesi, s.344

batısındaki Türkmen dağlarının eteklerinde yapılan harpte ağır yaralar almış ve bu yaralar

iyileşmediğinden şehit düşmüştür. Ölmeden önce kendi vasiyeti üzerine cenazesi Müslümanlar

tarafından dinimizin icaplarına göre yıkanmış ve üzerinde bulunan bütün şahsi eşyalarıyla birlikte

bugün metfun bulunduğu mağaraya gömülmüştür.”85

Ölüm yeri ise Afyonkarahisar yakınlarındaki Akroinon(bugünkü Seyitgazi ilçesi) denilen

yerdir. Battal Gazi burada bir savaşta şehit düşmüş 86 ve oraya defnedilmiştir.87

Bütün bunlar tarihin söyledikleridir. Halk ise, onun bir düşman kılıcıyla yahut bir okla

öldürüldüğünü kabul etmez ve şöyle bir menkıbe ile bu ölüm olayını onun kişiliğine uygun bir

söylentiye dönüştürür. Battalnâme’de bu olay şöyle anlatılır: Battal, Kayser ordusuna karşı zorlu bir

savaş verir. Düşman askerlerini tarumar eder. Sonunda Kayser kale kapılarını sıkıca kapattırır. Kale çok

sarp bir yerdedir. Seyyid, üç gün kaleyi kuşatır. Bir gün büyük delikli bir taş bulur. Taşı kaleye fırlatır.

Taş kalenin içindeki evlere değer ve onları yıkar. Pek çok kişiyi öldürür. Seyyid taş atmaya devam eder.

Bir ara çok yorulur.

Olayın devamı Battalnâme’de şöyle anlatılır:

“Bu defa çaresiz kaldı. Seyyid, öğle namazını kıldı. Çok yorulmuştu. Biraz yatayım. Ondan

sonra kalkıp burcu yerle bir edeyim, dedi. Başının altına bir taş koydu, yattı, uyudu. Bu arada Kayser’in

kızı gezerken gözü Seyyid’e ilişti. Seyyid’in bir yerde yattığını gördü.

-Ey yiğit! Benim sultanım, maşukum yol üstünde yatmış uyuyor. Şimdi yedi bin kişi ile Sercail

gelecek. Onu yolda uyur bulup öldürürler. Eğer çağırırsam duyarlar, rüsvay olurum. Dedi. Eline bir taş

alıp üzerine şunları yazdı:

-Ey pehlivan! Çok uyuma. Kalk. Üstüne düşman geliyor. Kalk ve kalenin işini tamamla.

Ondan sonra beni iste ki senin aşığınım. Ben Kaysar’in kızıyım. Hem sana hem dinine aşığım, dedi.

Taşı attı. Taş, Seyyid’in kulağının tozuna dokundu. Seyyid, bir kere hareket etti ve sonra

canını teslim etti. Allah’ın takdiriyle bu taş Seyyid’in ölümüne sebep oldu.

85 Mehmet Şimşir-Yaşar Candemir, Seyyid Battal Gazi, s.20

86 Hasan Köksel, Battal-namelerde Tip ve Motif Yapısı, s.38

87 Ahmet Yaşar Ocak, TDV. İslâm Ansiklopedisi, c.5 s.204

Kız gördü ki, Seyyid artık kıpırdamıyor. Onun derin uykuda olduğunu sandı. Acele atasının

yanına geldi:

-Baba bana izin ver, dışarı çıkayım. Battal uyuyor, başını kesip sana getireyim, dedi. Ardından

kapıyı açtı, dışarı çıktı. Seyyid’in yanına geldi. Şirin canını Hakk’a teslim ettiğini gördü.

-Bu dünyada nasipsiz olduysam ahirette bari mutlu olayım. Onsuz bana dünya gerekmez, dedi.

Acele hançerini çekip şahadet kelimesini getirdi. Hançerin üzerine düşüp şirin canını Hakk’a teslim

etti.”

Mehmet Önder’e göre de Akrionon savaşında Battal Gazi çok zor bir durama düşer ve o

esnada bir el kendisine uzanarak “gel peşimden” der. Çemberi yararak önündeki süvarinin peşinden at

koşturur. Bu süvari Battal’a âşık, Bizans kralının kızıdır. Onu görmek ve ona yardım etmek için demir

zırhlar giyip gizlice savaşa katılmıştır Birlikte kalenin ötesindeki bir mağara gidip gizlenirler ama Battal

Gazi aldığı ağır yaralar yüzünden ölür, şehit olur. Kız da onun cesedi üzerine kapanarak can verir.

Biraz sonra Bizanslılar mağaraya girdiklerinde Battal Gazi’yi ve kral kızını bu halde görürler. Kral,

Battal’ın mertliğini bildiği ve cesaretini takdir ettiği için her ikisini de kalede bir mezara gömdürür.

Battal Gazi türbesinde bulunan iki mezardan biri Battal’a diğeri ise işte bu kral kızına aittir.

İbn-i Kesir’de ise bu hadise şöyle anlatılır:

“Rum kralı Leon, Konstantiniye’den çıktı. 100 bin kişilik bir orduyu, başında Battal’ın kızı ile

evli olduğu Patrik(kumandan) bulunduğu halde Battal’ın üzerine gönderdi. Bu durumu Battal, İslâm

kumandanına bildirdi. Kumandan Melik b. Şebib(Şubeyb)idi. O’na dedi ki: “Ümmetin kurtuluşu için

Harran şehrinde gizlenmeniz gerekmektedir. İslâm orduları kumandanı Süleyman b. Hişam gelinceye

kadar orada saklanınız.” Bunu kumandan reddetti. Rum muhasarası başladı. Şiddetli bir çatışma oldu.

Kahramanlar Battal’ın etrafını çevirmişlerdi.

Daha önceki konuşmalara göre harp esnasında Battal isminden söz etmeyeceklerdi. O arada

kahramanlardan bir tanesi Battal’ın ismini (unutkanlıkla) çağırdı. Bu ismi duyan Rumlar, onun üzerine

saldırıp yere düşürdüler. Battal, İslâm askerlerinin mağlubiyetini yattığı yerden üzüntü ile seyrediyordu.

Büyük komutan Malik b. Şubeyb katledildi. Müslüman askerleri kırıldı ve kalanlar harabe şehre girip

oraya sığındılar. Leon sabahladı ve savaş alanında durdu. Bir de baktı ki Battal can çekiştiriyor. Ona

yönelerek dedi ki: Bu ne hal ey Yahya?” O da “ Kahramanların sonu böyle olur…”dedi. Leon, onu

tedavi ettirmek üzere doktorlar çağırdı. Yarasının çok derin olduğunu görünce dedi ki: “İsteğin nedir?”

Battal da “ Yanımdaki Müslümanlara beni yıkamalarını, namazımı kılmalarını emrediniz.”dedi. Kral

bunları yerine getirdi ve İslâm askerlerini serbest bıraktı.”88

Battal’ın şahadeti şairleri de çok etkilemiş bir konudur. Behçet Kemal Çağlar, bu olayı şöyle

anlatılır:

Erler birbirine giredursunlar

Cennette olanı bana sorsunlar

İyiye, güzele, yüceye kurban

Kimler varsa veli, aziz, kahraman

Kimlerin yiğitlik varsa kanında

Cennet kapısının iki yanında

Hep divan durmuşlar sıra tutmuşlar

Kanat seslerine alkış katmışlar

Üzerinde Battal, terkisinde kız

Tıpkı dünyadaki savaştaki hız

Aşkar’ın cennete dönükken yüzü

Koca Battal hâlâ dünya öksüzü

Gözü arkasında, aşağı yerde

Bizans’ı gösterir gibi ilerde

Şahadet parmağı batıya doğru

Gül gül olmuş kızıl kanıyla bağrı

Melekler çiçekler serpmeye gelmiş

Muhammed alnından öpmeye gelmiş

88 Hasan Köksal, Battal Gazi Destanı s.41

Cennet-i Ala’nın yüce katından

O zaman atlamış Battal atından

Sarılmış boynuna murada ermiş

Cennet kapıları kapanıvermiş.

2. Bölüm

BATTAL GAZİ’NİN ŞAHSİYETİ

“Battal Gazi Türk-İslâm tarihinde ve özellikle Anadolu’nun fethi ve vatanlaştırılmasında

kahramanlıkları olan mümtaz bir “model şahsiyet”tir. O hem bir veli, hem bir lider hem de üstün zekâlı ve

güçlüklerden sıyrılmayı bilen dâhi bir şahsiyet olarak destanlaşmıştır.”

VEYSİ ERKEN

ERDEMLİ KİŞİLİĞİ

Seyyid Battal Gazi, bir Müslüman komutan olarak hem işinin gerekli kıldığı cesaret, mertlik,

yiğitlik gibi özellikleriyle hem de bu alp kişiliği daha da anlamlı hale getiren bilgi ve erdemliliğiyle

temayüz etmiş bir isimdir. O, bu anlamda her çağda olduğu gibi bugün için de tam bir model

şahsiyettir. Bu bakımdan onun bu yönü üzerinde de durmak gerekmektedir.

Battal Gazi’nin fiziken ve ruhen nasıl biri olacağı bizzat Hz. Peygamber’e şöyle vahyedilmiştir:

“İki yüz yıl sonra bir yiğit dünyaya gelecek, uzun boylu, güzel yüzlü, buğday tenli olacak. Pehlivanlıkta

Hamza’ya, heybette Ali’ye benzeyecek, zekilikte Emir ve Ümmiye’den ziyade olacak. Yalnız yürüyecek,

dört kitabı bilecek. Yüksek ses ile bir şey okuduğunda havadan kuşlar aşağı dökülecek. O Cafer

Anadolu’yu fethedecek. İstanbul’un kapısını da o açacak.”

Bu ifadeler, Battal Gazi’nin hem misyonunu hem de bütün karakteristik özelliklerini

belirtmektedir. Buna göre Battal Gazi, hem “alp”, hem “gazi” hem de “eren” tipinin özelliklerini

taşımaktadır. Alplik, İslâmlık öncesi Türk kültüründe de büyük bir meziyettir. Alpler, cesur, yiğit,

kendileriyle uğraşılması zor olan kişilerdir ve tarihimizde başta Oğuz Kağan olmak üzere pek çok

örneği vardır. Bunların en büyük amacı kahramanlık göstermek, bu yolda şan ve ün kazanmaktır. Yani

idealleri beşeridir.

Türkler, Müslüman olduktan sonra Alplik geleneği yine devam etmiş fakat bu kavrama bir de

gazilik eklenmiştir. Yeni girilen dinin inanışında Allah yolunda şehit yahut gazi olmak, bir yiğit için en

büyük ideal haline gelmiş, böylece işte bu gaza düşüncesi, karşımıza gazi daha doğrusu alp-gazi tipini

çıkarmıştır. Gaziler de yiğit ve korkusuz kişilerdir fakat alplerden farklı olarak onların dini bir ideali

vardır. O da cihat ehli olmak, İslâm dinini bütün dünyaya yaymaktır. Şan şöhret kazanmak, asıl

amaçları değildir.

“Eren ise kendisini dünya nimetlerine değil inandığı doğrulara adamış ve onun uğruna savaşan

kimselere denilmektedir.” Alp eren eli silahlı savaşlara katılan savaşlarda kendisi gibi inanmış insanlarla

birlikte büyük yararlılıklar gösteren kimsedir. Onların dünya nimetleriyle hiçbir ilgileri yoktur. Onları

ilgilendiren haksızlıklar ve adaletsizliklerdir. Kendilerini kötüleri cezalandırmak için tanrının kılıcı ve

ya kırbacı olarak görüler. Horasan erenleri ise anlamca daha farklıdır. Horasan erenleri de savaşa

katılırlar veya çoğunlukla onlardan önce giderler. Ellerinde ardıç ağacından yapılmış tahta kılıçlarlı

barış ve aydınlığı simgeler ve bütün insanlara düşüncelerini anlatarak gönülleri kazanmaya çalışırlar.

Yol gösterici ve öncü özelliğindedirler.89

Erenliğe gelince, bu kahramanlık çağlarında dini inanışlar çok kuvvetli olduğu için din

mensuplarıyla alp-gaziler arasında yakın bir ilişki söz konusudur. Tasavvuf düşüncesi Anadolu’da

yayılırken bu yolun mensupları, gayelerini gerçekleştirmek için büyük bir mücadeleye girmiş

insanlardır. Bu yüzden onlara eren adı verilir. Savaşçı derviş olarak da isimlendirebileceğimiz bu grup,

fikirlerini yayarken gerektiğinde alpler, gaziler gibi kahramanlıklar da göstermişlerdir. Bu yüzden

İslâmiyet’in kabulüyle alp tipi aynı zamanda alp gazi ve alp eren tipine de dönüşmüştür.

Aslında bu üç nitelik, her şeyden önce Hz. Peygamber’in sıfatlarıdır. Yani biz ona hem alp

hem gazi hem de eren gözüyle bakabiliriz. Dolayısıyla onun ümmetinden olan ve onun idealini

sürdüren her insan da aynı nitelikleri kuşanmıştır.

89 Arzu Kahraman, Anadolu Erenleri ve Anma Törenleri, s.22

İşte Battal Gazi, böyle bir tiptir. Ona “Battal” yahut “pehlivan-ı âlem”… Denilmesi alpliğini,

“gazi” denmesi gaziliğini, “şah-ı evliya” denmesi erenliğini gösterir. Seyyid sıfatı da bu bağlamda onun

hem soyca hem ideal bakımından Hz. Peygamber’e bağlılığıyla ilgilidir.

M. Fuat Köprülü, Türk Edebiyatı Tarihi isimli eserinde Battal Gazi’nin şahsiyet özelliklerine

de yer verir. Bu konuda söylediklerimizin bir özeti sayılabilecek bu bölümü buraya alıyoruz.

“Daha çocuk denecek bir yaştan başlayarak, yalnız başına muhtelif yerlere gider; cesareti,

silahşorluğu, kuvveti derecesinde de müthiş hilecidir. Bundan dolayı türlü hilelerle en korkunç

düşmanlarının başını keser, ordularını bozar, birbirlerine kırdırır, herkesi İslâm’a davet ederek kabul

etmeyenleri katleder. Muhtelif defalar esir olur. Lakin sonunda yine kurtulur. Kendisi şarap içmekten

ve her türlü dini yasaktan çok çekinen, fevkalade dindar, muttaki, hatta birçok kerametlerin sahibidir.

Sade İslâm ilimlerine değil, hatta Hıristiyanlık ahkâmına da etrafıyla vakıftır; mahir bir tabiptir, dini

bahislerde bütün hocalar, keşişler, onun ilmine hayran kalırlar. Mefkûresi Rum diyarını İslâm dairesine

sokmak ve bu uğurda şehit olmaktır, yoksa mesela mal ve ganimet kaygısı gibi ferdi emellere

yabancıdır. Her vesile ile aldığı büyük ganimetleri gazilere bol bol dağıtarak kendisi gayet fakirane bir

şekilde yaşar.”90

Battal-name, onun bütün vasıflarını ayrıntılı bir biçimde anlatır. Buna göre:

FİZİKİ ÖZELLİKLERİ

Battal Gazi, tam anlamıyla bir insan güzelidir. Güzel bir çocuk olarak doğmuş, kucağına alan

onu bir daha bırakmak istememiştir. Hayatı boyunca da bu özelliğini korumuş, bu yüzden herkes

tarafından çok sevilmiştir. Güzelliğinin yanı sıra iyi yapılı, uzun boyludur. Battal-name’de “ Cafer, on

üç yaşına girdi. Azim yal u bal, yirmi arş kadd ü kamet çekti.” ifadesi bunu gösterir.

Battal Gazi, aynı zamanda çok güzel ve etkileyici bir sese sahiptir. Bu özellik, ona bir Hak

vergisidir. Battalnâme’de bu durum şöyle anlatılır: “Hak Teala Seyyid Hazretine öylesine güzel bir ses

vermişti ki işiten kişi hayran olurdu..” Nitekim mücadelesi sırasında karşılaştığı kral kızları, onu görür

görmez bu özelliğinden dolayı ona hemen âşık olurlar. Mesela daha sonra eşlerinden biri olacak olan

Tariyun’un kızı Gülendam, Battal Gazi, zindana hapsedilince önce onun sesinden etkilenir. Daha

90 Mehmet Fuat Köprülü, Türk Edebiyatı Tarihi, s.256

sonra yüzünü görünce ona âşık olur. “ Gülendam, teferruc ederken zindanın kapısına geldi. Seyyid

Gazi, o esnada şiir okumaktaydı. Seyyid’in mübarek avazı Gülendam’ın kulağına erişti. Gayet hoş

geldi. Ve bu sesin sahibinin nasıl biri olduğunu merak ederek onu görmek istedi. Zindanın kapısı

açıldığında Gülendam, Seyyid’in yüzüne bir kez nazar kıldı ve öylesine etkilendi ki ona can-ı dilden

âşık oldu.” Çünkü “Böyle bir cemal-i ba-kemal” hiç görülmüş değildi.

Battal Gazi’nin Kur’an, ezan, hutbe ve şiir okurken herkesi etkileyen sesi kadar, narası da çok

etkileyicidir. Bu yönü ona savaşlarında büyük bir avantaj sağlar. Bu narayı duyanlar büyük bir korkuya

kapılırlar. Battalnâme’de anlatılan hemen her savaşta onun narası mutlaka anlatımda yer alır. “O anda

Seyyid-i Battal Gazi bir bülend nara urdu ki yer ile gök sanki birbirine dokundu.”, “ Ansızın bir nara

peyda oldu. Sanıldı ki yer ile gök birbirine dokundı. Kâfir ve Müslüman dembeste kaldı ve nicelerinin

çehresi çâk oldu.”, “Bir bülend nara öyle vurdu ki cem-i kâfir ve Müslüman sersemleyip nicelerinin aklı

zail oldu. Zira kâfir ve Müslümanların bunun gibi heybetli bir nara işittikleri yok idi.”yahut “ Cafer’in

artık sabrı kalmadı. Bulunduğu yerden yıldırım gibi bir nara attı ki duyanlar yer ile gök birbirine değdi

sandılar. Müslümanlardan ve kâfirlerden ne kadar insan varsa sersemlediler.” Şeklindeki ifadeler bunu

göstermektedir. Sonuç olarak duruşu, bakışı, konuşması, bu esnada gösterdiği heybet, çevresindekileri

etkiler. Bu anlamda Hz. Ali gibidir. Heybetiyle düşmanlarına korku salar. “Kayserin askerlerinin

yanına geldiler. Görürüler ki yüz bin kadar asker var. Kendilerini saklarlar ki Battal korkusundan…

Seyyid’den korkarlar.” “Battal korkusundan bir şehirden başka bir şehre varılmaz. Karuban dahi

yürümez.”

O, sadece fiziki güzelliği ile değil huyu, ahlakı ile de halk ve mahiyetindeki askerler tarafından çok

sevilmektedir. Onda İslâm ahlak ilkelerine ters düşen hiçbir harekete rastlanmaz. İçki içmez, harama

yaklaşmaz. Kadınlara gayr-ı meşru tarzda düşkünlüğü yoktur. Beğendiklerini ise nikâhlayarak alır.

AKLI VE ZEKÂSI

Battal Gazi, fiziken çok güçlüdür. Ama öyle anlar olur ki bu güç yeterli olmaz. Böyle

durumlarda yani bilek gücüyle halledemediği pek çok sorunu aklı ve zekâsıyla çözer. Mesela Kayser’in

namlı pehlivanlarından Ebriyanus ve Kebriyanus’la savaşırken, onların omuzlarında beş yüz batman

ağırlında gürzler vardır. Böylesi bir gürzün saldırısından fiziki bir güçle kurtulmak mümkün

olmadığından zekâsını kullanır. Bu gürzlere ellerinin ayasını vererek hamleyi savuşturur. Ardından

gürzü tutup hızlıca çekilince boşlukta kalan rakipleri tepe üstü düşerler.

Kimi zamanlarda ise daha farklı taktikler izler. Mesela babasının intikamını almak için

Mihriyalil’in sarayına kılık değiştirerek girer ve kim olduğu sorulduğunda “ Çin vilayetindenim. Atama

Sercayil Zerker derler. At binmeye ve silahşorluk öğrenmeye heves ettim, der.” Onların bu şekilde

güvenini kazandıktan sonra bir ziyafet sırasında hepsini sarhoş eder ve öyle öldürür.

Yine tek başına İstanbul’a geldiğinde, benzer bir kurnazlık sergiler. Rahip kıyafeti giyer. İncili

çok iyi bildiği için onları kendisinin papaz olduğuna inandırır. Bir başka seferinde düşmanlarının

kalesine girebilmek için bir çobanının elbiselerini giyer, onun suretine girerek hayvan sürülerini alıp

kaleye o şekilde girer. Bu yüzden düşmanları tarafından “cazu” ve “sahir” olarak görülür ve onun hile ve

tuzaklarına karşı uyarı yapılır. Kendisi de bu durumu “Erlik ondur. Dokuzu hiledir.” Şeklinde belirtir.

Düşmanları da onun bu özelliğinin farkındadırlar. Nitekim Ketayun, onun hem yiğitliğini hem de bu

yönünü şu cümlelerle anlatır: “Erlikte Zaloğlu Rüstem gibi, hilede cihanda eşi yoktur. Hatem-i

Tai’den ve peygamber neslindendir. Kâh ruhban olur, kâh elçi olur.”

CESARETİ VE HÜNERİ

Battal Gazi, kahraman, cesur ve hünerli bir silahşordur. At koşturmada, gürz ve kılıç

kullanmada çok ustadır. Silahşorlukta yenemediği hiç kimse yoktur. Mücadeleye tek başına girmekten

çekinmez. “Allah’a sığınırım, hiç kimseden yardım beklemem.” diyerek tek başına düşman şehirlerine

akınlar düzenler. Ordulara saldırır. Bir savaşında arkadaşları yardımına geldiğinde şöyle der:”Yarenler.

Ben yalnızlığı severim. Siz bana ayak bağı olursunuz.” Seyyid, kalabalığı görüp uyandı. Gördü ki asker

kendisini ortaya almışlar. Hemen ayağa kalktı. Şahin gibi nara vurdu hamle kıldı. Kâfirlerden birini

aktardı. Onun atına bindi küffar askerlerini birbirine kattı. Bir demde elli atmış kâfir helak eyledi.”

Onun bu durumu Battalnâme’de şu cümlelerle anlatılır: “Aç kurt, koyun sürüsüne nasıl

saldırırsa Cafer de kâfir askerlerinin içine öyle girdi.” Bir savaş esnasında gazilerden Cude ve oğulları

savaş meydanına geldiklerinde onun durumunu , “Cafer, derya gibi kâfir askerlerine karşı tek başına

savaşıyordu.” şeklinde anlatırlar.

Benzer bir durum, başka bir savaşta yaşanır. Müslüman askerleri, peş peşe düşman pehlivanları

karşısında yenik düşerler. Artık kimsede meydana girecek cesaret kalmaz. İşte o anda “Seyyid baktı ki,

meydana kimse girmiyor. Kâfir askerlerine hücum etti, bir anda kâfir kanın sel gibi akıttı. Akşam oldu,

dinlenme davulu çalındı. Seyyit döndüğünde adam kanından lale rengine bürünmüştü.”

Battal Gazi, tek başına sarayları basacak cesarettedir. O korkmadan hadiselerin üzerine üzerine

gider. Korkusuzluğu “Allah, mal ve canları ile cihad edenleri, mertebece oturanlardan üstün kılmıştır.

Nisa-95” ayetinin müjdesinden kaynaklanır.

Battal Gazi, cesaret ve kararlığını daha ilk mücadelesinde göstermiştir. Babasının mansıbını

istediğinde kendisinin atasının öcünü alması gerektiği söylendiğinde büyüklerinin büktün uyarılarına

rağmen tek başına Mihriyayil’i öldürmeye gider ve bunu başarır. Bu hadise olduğunda henüz 13-14

yaşlarındadır.

Onun bu durumu Battal-name’de doğuşu müjdelenirken şöyle denir: “Pehlivanlıkta Hamza’ya,

heybette Ali’ye benzeyecek, zekilikte Emir ve Ümmiye’den ziyade olacak. Yalnız yürüyecek.” Nitekim

bu müjde de gerçekleşmiştir. Battal Gazi, burada belirtildiği gibi pehlivan yapılıdır ve çağının

Hamza’sıdır. Pek çok mücadelesinde cihanın namlı pehlivanlarıyla güreşir ve onları alt eder.

Cesareti, savaş usulleri konusundaki mahareti onu asla katı, acımasız biri haline getirmemiştir.

Merhamet, onun en belirgin özelliği olarak dikkati çeker. Mesela savaştığı birini önce İslâm’a davet

eder. Bu teklif kabul edilmez ve karşı mücadele başlarsa ancak o zaman kılıcını kullanırken görürüz.

Çünkü savaşın asıl amacı öldürmek değil yaşatmaktır. Bu yüzden “aman” dileyeni öldürmez. Yıllar

sonra yine Eskişehir topraklarında yükselen “İnsanı yaşat ki devlet yaşasın” sözünün sahibi Edebali ile

aynı hassasiyetlerin insanıdır. Merttir. O, dövüşte atından yere düşen düşmanlarına karşı kılıç

kullanmayı doğru bulmaz. Kendisi de at sırtından iner ve kavgasına devam eder.

Yiğitliğini düşmanları bile takdir eder. Nitekim sonradan çok yakın bir arkadaşı olacak olan

Ahmet Tarran’la ilk günkü mücadelesinden sonra Ahmet Taran ona hayran kalır: Battalnâme’de bu

olay şöyle anlatılır: “Ahmer, ata bindi. Kendini toparladı ve Cafer’in üzerine yürüdü. Cafer’in

yiğitliğine hayran kaldı.“ Akşam olduğunda ise onun şerefine kadeh kaldırır. Sevgilisi “seni kim böyle

zebun kıldı?”diye sorunca Tarran, Cafer’in mertliğini, yiğitliğini öğer ve “ Ömrümde bunun gibi bir

oğlan görmedim. Güzel yüzlü ve iyi huylu bir yiğit” diyerek onu takdir eder. Yine Kayser sarayında

herkes gizliden gizliye de olsa bütün düşmanlıklarına rağmen onun cesareti ve yiğitliği takdirle anılır.

Onun böyle görülmesinin sebebi, tam bir İslâm savaşçısı oluşuyla ilgilidir. O inandığı ilkeler

çerçevesinde zayıfa, düşküne, kadına, mazluma asla el kaldırmaz. O, dövüşte bile atından yere düşen

düşmanlarına karşı kılıç kullanmayı doğru bulmaz. Kendisi de at sırtından iner ve kavgasına devam

eder

ÂLİM KİŞİLİĞİ

Kuran’ı çok küçük yaşta öğrenip ezberlemiştir. Hatta tefsir yapacak bir seviyededir. Dolayısıyla

bir din âliminin müktesebatına fazlasıyla sahiptir. Bu yüzden zaman zaman minbere çıkar hutbe okur.

Namaz kıldırır. Battalnâme’de anlatılan şu olay da onun bu yönünü gösterir: “ Cuma mescidi tamam

oldu. Seyyid Hazret minbere çıktı. Hub avaz ile hutbe okudu. Kamusu hayran kalırlar.”

Yine Mihriyayil’i öldürmeye giderken uğradığı Şemmas’ın yanında olan şu hadise de onun bu

yönünü gösterir: “ Cafer imamlık etti. Namaz kıldılar. Namazdan sonra Cafer, Kur’an-ı Kerim’den

ayetler okudu ve tefsir etti. Şemmas bu duruma hayran kaldı.”

Bilgisi sadece İslâm diniyle ve onun kitabı olan Kur’an-ı Kerim’le de sınırlı değildir. Diğer

dinlerin kitaplarını ve onlara ait ibadetleri bilir. Mesela bir papaz kadar Hıristiyanlığı, bir haham kadar

Museviliği, bir Buda rahibi kadar Budizm’i iyi bilir.91

Bu dinlerin mensuplarıyla dini tartışmalar yapar.

Ayrıca Arapça, Rumca ve İbranice’yi çok iyi konuşur. Hem kendi kültürüne ve inancına hem de başka

kültür ve inançlara ilişkin bilgileri çok iyi öğrenmiş ve özümsemiştir. Bu aynı zamanda onun bir lider

olarak düşmanını iyi tanımanın gerekliğini bildiğini ve kendini buna göre yetiştirdiğini de gösterir.

Bir seferinde Bizans’a gittiğinde kendini keşiş kılığına sokar ve Kayser’in ve İstanbul’un en

büyük ruhbanlarının karşısında Ayasofya’da öyle bir vaaz eder ki hepsi ona hayran kalırlar ve ondan

asla şüphelenmezler. Battalnâme’de böyle bir macerası şöyle anlatılır:

“İstanbul’da bulunan bütün ruhbanlara haber gönderildi. Hepsi huzurunda toplandılar.

Sabaha kadar konuştular. Seyyid, toplantıya son verdi. Daha sonra Arakıl, Kayser’e “Bir aziz ruhban

geldi” diye haber ilettiler. Öyle bir nar-ı nurun(İsa’nın) ta kendisidir dediler. Ne kadar keşiş varsa

hepsinden baskın çıktı dediler. Kayser, hemen silahlanın. Ayasofya’da toplanalım, o din ulusunu

ziyaret edelim, hem de nasihat dinleyelim, dedi. Seyyid’i minbere davet ettiler. Seyyid, minbere çıktı.

Sanki İsa’nın aynasıydı. Seyyid, çok nasihatler etti. Kayser ve diğer beyler, o kadar ağladılar ki

kendilerinden geçtiler.”

Battalnâme’nin bir başka yerinde de böyle bir olay anlatılır. Buna göre Battal Gazi, yine kılık

değiştirerek Rum askerlerinin içine girer. Kendisinden şüphelenilir. Bu durum karşısında olay şöyle

91 Ahmet Kabaklı, Türk Edebiyatı c.2, s.176

gelişir: “Seyyid, ağzını açtı, güzel sesiyle İncil’den bir iki ayet okudu. O ruhbanlar feryat ettiler ve “Bu

şehir kurulalı beri böyle bir sultan gelmedi.” dediler.”

YARDIMSEVERLİĞİ

Zor durumda olan herkesin yardımına koşar. Hangi Müslüman “kâfir” elinde tutsaksa tek

başına her türlü tehlikeyi göze alarak gider onları kurtarır. Yardım ettikleri sadece Müslümanlar

değildir. Mesela bir seferinde bir Yahudi tüccarın âşık olduğu kızı saraydan kaçırıp onların bir araya

gelmelerini sağlar. Başka bir seferinde babalarının mallına el koyan bir zalimi kendisine şikâyet eden

iki kardeşin hakkını almak için ilgili kişiye bir name yazar. Battal’ın korkusundan o kişi gasbettiği

malları iade eder.

Başka bir seferinde yaşlı bir adam ağlayarak yanına gelir ve iki oğlu’nun kayıp olduğunu söyler.

Battal, hiç tereddüt etmeden atına binip o çocukları bulmak için Rum’a yönelir ve çocukları kurtarır.

Hele tutsak Müslümanları bu durumdan kurtarmak onun en önemli gayesidir. Nerede tutsak

bir Müslüman’ın olduğunu duyarsa duysun, tek başına oraya gider ve onları kurtarır.

Bu yönüyle zayıfları koruyan, zalimin korkulu rüyası olan bir şahsiyettir. Zayıf ve mazlumun

dostu, zalimin düşmanı olan kahramanımız mazlumun dinini sormaz. Zorda olan kimse ona yardımcı

olur. Mesela başka dinlerden beylerin kızlarını tutsak edildikleri diyarlardan onca tehlikeyi göze alarak

kurtarıp babalarına teslim eder.

Daha da önemlisi, kendisine düşman olanların bile yardımına koşar. Mesela seraskerlik

görevini kendisinden aldığı için Abdüsselam, sürekli olarak Battal’ın aleyhindedir. Onu emirin ve

Müslümanların gözünden düşürmek için elinden gelen her hainliği yapar. Ama o, Bizans’a esir düşen

Abdüsselam’ı kurtarmak için her türlü tehlikeyi göze alarak tek başına İstanbul’a gider. Abdüsselam,

hem tutsak edilmiş hem de çok işkence gördüğü için ölmek üzeredir. Battal onu kurtarır ve yaralarını

iyileştirir.

DİNDAR KİŞİLİĞİ

“Her ne ki yapıyorum, din içindir.” Diyen Battal Gazi’nin dini inanışı çok kuvvetlidir.

Namazında daimdir. Hiçbir zaman ve hiçbir şartta namazını terk etmez. Bir keresinde namaz kılarken

onu yakalamak isterler. Bağlayıp zincire vururlar. Battalnâme bu durumu “ Seyyid Hazret bağlanmazdı

amma namazı da bozmazdı” şeklinde anlatır. Yine Battalnâme’nin pek çok yerinde “gelip anda abdest

aldı. Ezan okudu. İbadetle meşgul oldu ve kırk gün oruç tuttu.” şeklinde ifadeler yer alır.

Yine dindar kişiliğinin, samimi inanışının bir gereği olarak başarılarını kendine bağlamaz. Her

mücadele esnasında zaferin Allah tarafından ihsan olunacağı şuuruyla önce dua eder. Mesela Ahmer’e

cenge girişmeden önce “Ey Huda Bütün müşküller sana asandır. Bu zayıf ve biçare kuluna lutf u ihsan

et” diye dua eder. Bu yüzden ilahi yardım sürekli olarak kendisiyle beraberdir. Bir seferinde tutsak

Müslümanları kurtarmak için bir kaleye geldiğinde zorlu bir demir kapı görür. Ve şöyle dua eder: “

İlahi inayet ve hidayet senden. Bu Müslümanların halaslığını ihsan eyle” der. Bu inanç ve motivasyonla

demir kapıya yaslandığında onu bulunduğu yerden çekip çıkarır.

Başka bir seferinde bir iftiraya uğrar. Münafık Ukbe’nin gerçekte Hristiyan olduğunu ispat

durumundadır. Bir nişan bulması gerekir. Fakat bulamaz. Battalnâme’de şöyle anlatılır. “ Ukbe’nin

evine geldi. Ne kadar aradıysa da bir türlü küfür nişanını bulamadı. Seyyid Hazret aciz kaldı. Şöyle

dedi. “Ey Hak. Bu iş sana malumdur, ahir bu kişi kâfirdir. Beni bu halayıkların arasında sermaser

eyleme. Bi-hakk-ı enbiya ve evliya” dedi. İlahi yardım gerçekleşir. Kapalı bir kapıyı açıp aradıklarını

bulur.

Yine bir savaş sırasında zorlu bir cenk olur. Müslümanlar zor durumda kalırlar. Battal, yüzünü

göğe çevirerek ‘Ey Allah’ım! Bu cenge ben sebep oldum, beni mahçup etme’ der. Hemen o anda

şiddetli bir rüzgâr çıkar. Kâfir askerlerinin göz çukurları toprak ile dolarak gözleri kör olur. Battal, atını

sürüp safları yararak bayrağın yanına gelip bayraktarı iki parça eder ve bayrağı indirir. Bu hadise

üzerine kâfir askerleri korkup kaçmaya başlarlar.

Battal Gaziye ilahi yardım bazen keramet şeklinde de kendini gösterir. Mesela İlyas

peygamberin duasını okuyarak hastaları iyileştirir. Ölüleri diriltir. Bir defasında kendinden bir

keramet isterler. Bunu gösterirse kerameti isteyenler Müslüman olacaklardır. Yakında ölen iki gencin

diriltmesini isterler. Battalnâme’de bu olay şöyle anlatılır: “Seyyid hazret seccadeyi o mezarların üzerine

örttü. Hazreti İlyas duasını okudu. Müslümanlar âmin dediler. Seyyid hazret duayı tamamladı. Elini

yüzüne sürdü. Hak tealının kudretinden o mezar yarıldı iki kişi başlarından toprağı saçıp çıkageldiler.

O anda bu durumu görenlerin hepsi kelime-i şahadet getirip Müslüman oldular.” Mezardan çıkanlar

Battal Gazi’den bu dünyada kalmak istemediklerini o duayı tekrar okumalarını istediler. Dua

okununca o iki vücud yüzlerini yere koyup canlarını Hakka ısmarladılar.”

Başka bir seferinde ona zehir içirirler. Kendinden geçip hastalanır. Saçı sakalı dökülür. O

esnada bir kadın bir ilaç şişesiyle gelir. İlacı içince hemen iyileşir. Kadına kim olduğun sorduklarında

şu cevabı alırlar. “ Adım Rabia’dır. Medine’de Hz. Peygamberin türbe-i şerifinde bulunurum. Bir

sabah vaktinde türbeden bir avaz geldi. Ya Rabia şu şişeyi al ve benim oğlum Battala tez ulaştır. İçsin

ve ağusundan halas olsun. Ben de şişeyi alıp geldim.” Bu ilahi bir yardımdır. Nitekim o hatun birden

bire kaybolur. Arasalar da bulamazlar.

Kimi zaman da zor duruma düştüğünde bizzat Allah tarafından dolaysız korunur. Bu tür

olaylardan bir tanesi şöyledir:” Kebriyanus gürzünü Cafer’e havale eti. Cafer, kalkanı ile karşı koydu.

Gürz indi, değdi ancak bir kılına bile zarar gelmedi. Allah korudu.” Başka bir savaşta da olay şöyle

gerçekleşir: “ Ahmer, gürzüyle saldırdı. Cafer, Ahmer’in gürzüne karşı sırtını tuttu. Hak Teâlâ sakladı

ve bir kılına bile zarar gelmedi.” Başka bir olayda ise savaşta Müslümanlar zor durumda kaldıklarında

Battal Gazi dua eder ve hemen o anda şiddetli bir rüzgâr çıkar. Toprak savrulur ve kâfirlerin göz

çukurlarını doldurarak onları kör eder. Yine başka bir savaş sırasında Battal tutsak edilir ve elleri

bağlanır. Onu öldürmeye gelen kılıcıyla saldırdığında Allah’ın kudretiyle kılıç, Seyyid’in elinin bağına

dokunur ve elleri çözülür.

Bazen de bu yardım Hızır nebi’nin gelmesi şeklinde olur. Kızınını istediğinde Emir Ömer, bu

işe hayır diyemez ama onun yapamayacağını sandığı bir şart öne sürer. Battal, Hindistan’a gidecek ve

ak fili getirecektir. Zor bir iştir. Yine Allah’a sığınır ve “ Ya Rab! Bana yardım et ve kuvvet ver.”diye

dua eder. Battalnâme’de bu olayın devamı şöyle anlatılır: “ Abdest alıp namaz kıldı. Duasını yapıp

ellerini yüzüne sürdü. Uykusu geldi ve yatıp uyudu. Kulağına at kişnemesi geldi. Seyyid, uyanıp

doğruldu. Hızır Aleyhisselam’ın çıkıp geldiğini gördü.” Hızır, daha sonra ona hemen atına binmesini,

kamçı vurmasını ve gözünü kapamasını söyler. Battal Gazi denileni yapar. Gözlerini açtığında kendini

denizin öte yanında bulur.

Bu tür kurtuluşları bazen bir dua okumak şeklinde de gerçekleşir. Düştüğü cehennem

kuyusundan üç yüz kere İhlâs suresini okuyarak kurtulur. Yine Ayet’el Kürsi’yi okuyarak benzer bir

tehlikeyi savuşturur. Okuduğu dualar sayesinde hiç beklemediği mucizelerle de karşılaşır. Bir seferinde

yine kuyuya atılmıştır. Açlıktan ölmek üzeredir. Yılanın biri ağzına bir taş koyar. Kendisi bu olayı şöyle

anlatır.” Allah’ın adını andım ve o taşı ağzıma attım. Sanki çok değişik yiyecekler yemiş gibiydim.

Karnım doydu, gözüm açıldı.”

İlahi yardımın bir başka şekli de Hz. Peygamber’in kendisine sürekli yardımcı olmasıdır. Bu

yardım, Hz. Peygamber’in ilgili kişilerin rüyasına girmesiyle olur. Bu tür hadiselerden biri şöyledir:

Kayser’in adamları karısı Zeynep’i kaçırırlar. Zeynep Hatun’u kurtarmak için Kayser’in sarayına gizlice

girdiğinde kendisine Kayser’in kızı Mahpiruz yardım eder. Gerekçesini ise şöyle anlatır: “ Kırk gündür

Resul Hazretlerini düşümde gördüm. Yanında kırk Müslüman vardı. Resul hazretleri dedi ki “Bu kırk

kişiyi cennete gönderdik. Ben de dedim ki, kırk günden sonra yukarıdan aşağıya kim inerse ben seni

ona verdim.” O gece kırkıncı gecedir. İnen kişi ise Battal’dır. Mahpiruz’un yardımıyla gizlice kement

atıp saraydan kaçarlar ve sonunda Mahpiruz, Battal’ın yeni eşi olur.

Başka bir seferinde Battal Gazi, yakalanıp zindana atılır. Hz. Peygamber, Kilab’ın oğlunun

rüyasına girerek onun Müslüman olmasını sağlar ve ona Ebubekir adını koyar. Ardından da “Ya

Ebubekir! Benim oğlum Battal’ı zindandan çıkar ve ona yoldaş ol.”der. O da denileni yapar ve Battal’ı

zindandan kurtarır.

İDEALİ

Battal Gazi, kendi ifadesiyle “ gece ve gündüz din yolunda savaşan” biridir. Kavgası da kuru

cihangirlik kavgası değildir. Vahiy gereğince “ Resulüm Muhammed Aleyhisselam’ın mübarek hatırı

Rum’a(Anadolu) meyletti. Ben de o vilayeti ümmetine nasip ettim. Zamanı geldiğinde Kiliselerini

yıkacaklar, yerlerine mescitler medreseler yapacaklar.”

İdealine sıkı sıkıya bağlıdır. Nitekim bu duasında bunu kendisi şöyle belirtir: “ Ey Halık Bu

biçare ve miskin kuluna lütuf ve ihsan edip yardım kılasın. Kuvvet ve kudret veresin. Bu Rum

memleketini Müslüman idesin. Kiliselerini yıkam, yerine mescidler ve medreseler yapam.”

Battalnâme’nin başka bir yerinde de bu idealini benzer cümlelerle şu şekilde açıklar:

“Tamamen Rum-ı Müslüman idem. Kiliseleri yıkam, mescidler ve medreseler yapam.” Yine

başka bir yerde “Allah’ın ismi ve Muhammed Mustafa’nın nurunun devamı için” savaştığını söyler.

Davası bu olunca hiçbir zaman nefsi davranmaz. Nitekim savaş esnasında bu idealin bir gereği olarak

hasmını önce Müslümanlığa davet eder. Kabul ederse onu din kardeşi sayar ve kucaklayıp bağrına

basar. Değilse öldürür. Yahut haraç vermeyi kabul ederlerse bu konuda bir anlaşma yapıp onları serbest

bırakır. “ Battalnâme’nin daha ilk bölümünde babasının katili Mihriyali’ye de aynı teklifi yapar. “ Ben

Hüseyin Gazi’nin oğluyum. Adım Cafer’dir. Atamın kanını almaya geldim. Şimdi eğer Müslüman

olursan kurtuldun. Yok dersen başını keserim.” Bu teklif, karşılaştığı her “kâfir” için aynıdır. Mesela

Simbat’la karşılaştığında da benzer teklifi yapar. “Ben Battal’ım, kâfirlere zehr-i kattalım. Ya lâin. Tiz

imana gel. Yoksa canını alırım.”

Battal’ın inancından taviz vermemesi kadınlarla olan karşılaşmalarında da görülür. Orada da

nefsine kapılmaz. Nitekim Tariyun, Battal’ı yakalayıp hapse attırdığında kızı, “Gel benim dinime gir,

seni bu zindandan kurtarayım ve seninle evleneyim” telifini yapar. Fakat Battal “ Din Muhammed

dinidir. Din-i İse niye gerek” diyerek bu teklifi kabul etmez.

Battal Gazi, hayatı boyunca bu ideale göre yaşamış ve savaşmıştır. Vefatına yakın bir zamanda

bir Cuma günü minbere çıkar, hutbe okur. Namazı kılarlar. Ardından vaaz ve nasihat bölümüne

geçilir. Şahadetini hissetmiş olacak ki dostlarıyla helalleşmek ister. İşte bu esnada söylediği şu sözler de

onun hayatı boyunca ne adına savaştığın gösteren cümlelerdir: “Gücüm, takatim yettikçe din yolunda

gayret ettim. Gâh karada, gâh denizde her ne ettimse nefsim için etmedim. Allah rızası için ettim. Siz

de Allah rızası için edin. Her ne yaparsanız nefsin arzusu için yapmayın. Allah rızası için yapın. Altına

gümüşe aldanmayın.”

Hayatı boyunca bu ilkelere sadık yaşayan Battal Gazi, bunun bir sonucu olarak savaşlarda asla

ganimet almamış, elde edilenleri silah arkadaşlarına dağıtmıştır. Battalnâme’de her savaşın sonunda bu

durum şu cümlelerle anlatılır: ” Çok mal çıkardılar. Seyyid Hazret aldığını üleştirdi. Bir habbesini

kabul etmedi.”, “ Kırk yük altın ve gümüş var idi. Cümlesi kaldı. Seyyid Hazret hepsini gazilere

dağıttı.”

Mal konusundaki tutumu, hayatının her olayında aynıdır. Bir seferinde büyük bir zafer

kazanır. Halife bu durumdan çok hoşnut olur. Sarayın bütün mallarını Seyyid’e bağışlar. Seyyid bunları

miskinlere, dervişlere üleştirir. “ Ganimet malını Seyyid katına cem eylediler. Seyyid Hazret bunları

dervişlere ve fakirlere bahşeyledi. Biraz mal ve bin deve Kâbe fukarasına gönderdi ve dahi anda bir

zahit ve abid var ise onlara dahi gönderdi. Hemen kendine bir kılıç ve bir at kaldı. Cümlesini

üleştirdi.”

Battal Gazi’nin başından geçen şu olay da onun dünya malına bakışını yansıtan ilginç bir

örnektir. Oğulları hocalarına hediye götürmek isterler. Battal’ın verecek bir nesnesi dahi yoktur.

Üstünden cübbesini çıkarıp verir. Karısı bu durum karşısında:

-Senin gibi eşi âlemde bulunmayan birinin oğullarına hediye verecek bir şeyinin olmaması ve

cübbeni, kaftanını vermen reva mıdır? Dediğinde ona şu cevabı verir:

-Ey sevgili! Benim ceddimin Resul Hazretleri olduğunu, kâfiristandan aldıkları bu kadar

altının, malın tümünü dervişlere, miskinlere dağıttığını, sırtında giydiği libastan başka bir pulunun

olmadığını bilmiyor musun? Ali ve Hamza da böyleydiler. Bunların hiç biri dünya malına meyletmedi.

Her şeyi Allah rızası için yaparlardı. Ben de onların aslındanım. Asil olan, hata yapmaz, dünyalık

toplamak benim elimden gelmez, dedi.”

Battal Gazi, bu yüzden oldukça yoksul bir hayat sürmüştür. Atından, kılıcından ve gürzünden

başka dünyalık hiçbir şeyi yoktur. Nitekim bir seferinde bir konuda herkesin yardımda bulunması

istenir. Kimi koyun, kimi yağ, kimi buğday verirler. Sıra Battal’a geldiğinde şöyle der: “Yarenler.

Benim dar-ı dünyada nesnem yoktur. Ama bir şikâr edeyim. Her ne elime geçerse vereyim.” der.

Menkıbelere göre oğlunu yetiştiren hocaya hediye göndermek ister ancak hediye edeceği bir

şey yoktur. Üzerindeki cüppesini çıkarır ve hediye olarak gönderir.

VASİYETİ

Battal Gazi, son olarak girdiği savaşta şehit olur. Battalnâme’deki anlatıma göre şehit olduktan

sonra yıldırım çakar, yağmur yağar ve vücudu görünmez olur. Durumu öğrenen oğulları Ali ve Nezir

yedi bin erle Battal Gazi’yi aramaya gelirler. Fakat bulamazlar. İşte o gece babalarını rüyalarında

görürler. Bir buraka binmiş, başında tac, alnında hilal, şehitler katında oturmaktadır.

Battal Gazi, bu durumda iken oğullarına şu vasiyeti yapar. Bu vasiyet, Battal Gazi’nin gaza

misyonunun vefatından sonra da devam etmesi arzusunda olduğun gösterir. Öte yandan bu vasiyette

söyledikleri onun hayatı boyunca inandığı ilkeleri de bir kez daha belirten bir özellik taşımaktadır. Bu

da gösteriyor ki, Battal Gazi, sadece ün, şan peşinde koşan bir savaşçı değil, hayatını kutsal bir gayeye

adamış bir İslâm savaşçısıdır.

Vasiyet şöyledir:

“Ey canım oğullarım! Bundan sonra beni dünyada aramayın. Ben Hak Teâlâ hazretlerine vasıl

oldum. Ama benim kalbim sizinledir. Siz de din yolunda sıkı durun. Daima Allah rızası için gaza edin.

Nefsinize aldanmayın. Yiğitlinize ve pehlivanlığınıza mağrur olmayın. Dünyayı devlet edinmeyin.

Hiçbir yaradılmışa hakaret nazarıyla bakmayın. Her yıl Mekke ve Medine’ye hediyeler gönderin.

Acizlere yardım edin. Danışmadan iş işlemeyin ki sonra pişman olmayasınız. Her işte Allah’tan yardım

isteyin. Zalimlerle sohbet etmeyin. Onların sohbeti, gönülleri karartır. Daima hayır ve bağıştan uzak

durmayın. Eğer bu vasiyetlerimi tutarsanız kıyamet gününde yüzünüz ak olsun…”

Battal Gazi’nin bu vasiyeti daha sonra şair diliyle de nazmedilmiştir:

Dedi oğullarına, kim, siz beni

Bu cihanda, sanmağız herkiz beni

Hakk’a vasıl olmuşam, olun âgah

Himmetimi ideyim size penah

Hem yetim olanlara izzet edin

Hem zâif olanlara hürmet edin

Meşveretsiz işlemen size bir işi

Sonra peşiman olup teşvişi

Esten Allah’tan hidayet daima

Tâ inayet ide size daima

Zalim olanlara izzet etmeğiz

Hayr ihsan etmeği terk etmeğiz

Bu fenâ dünyada mağrur olmağız

Zikr ü taat etmeden kalmağız

Tâ ki size yarın olmaya azâb

Bunu dedi geçti gitti o habâb92

92 Kutlu Özen, Sivas Yöresinde Battal Gazi ve Onun Silah Arkadaşları ile İlgili İnanışlar, I. Battal Gazi ve

Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu-Tebliğler- s.84-85

3. Bölüm

BATTAL GAZİ’NİN MÜCADELESİ

“Battal Gezi, ülküsü gereği, Anadolu’da savaşlar vermiş, Bizans İmparatorluğu’nun merkezi olan

İstanbul’a yürümüştür. Onun ülküsü “Diyar-ı Rum” denilen Anadolu’yu, “Diyar-ı İslâm” yapmaktır.”

TAHİR KUTSİ MAKAL

CENKLERİ

Battal Gazi’nin hayatı Anadolu’da Bizanslılara yapılan savaşlarda yaptığı mücadelelerle

geçmiştir. Onu şöhrete kavuşturan asıl kahramanlığı ise İstanbul kuşatması sırasında olmuştur. Arap

kaynaklarında Battal’ın Mesleme komutasındaki ordu içinde Bizans’ı kuşatmasına ve Rum diyarındaki

diğer seferlere katıldığını bildirilmektedir. Taberi, Battal Gazi’nin içinde bulunduğu muharebelerden

ikisi hakkında bilgi vermektedir. Bunlardan ilki Battal’ın arkadaşlarından Abdülvehap bin Buht’un

şehit olduğu muharebe, diğeri ise Akroinon yakınlarında olan ve Battal’ın Bizanslıları mağlup ettiği

muharebedir.93

İbn-i Kesir’de de onun siyasi ve askeri sahada yaptıklarıyla ilgili şu kayda rastlanmaktadır.

Abdülmelik bin Mervan, Battal’ı Misis şehrine vali olarak atamış,94 Battal, bu görevi esnasında

Bizans(Rum) diyarına küçük bir müfreze göndermiş, aradan bir hayli zaman geçtiği halde arkadaşları

dönmeyince, bizzat kendisi atına atlayarak Amuriye’ye varıp arkadaşlarını kurtarmıştır.95

Menkıbevi hayatında ise Battal’ın mücadeleleri daha ayrıntılı olarak yer alır. Buna göre onun

mücadelesi bir av esnasında Rum beylerinden Mihriyayil tarafından öldürülen babasının intikamını

almakla başlar. Ardından babasının yerine serasker olabilmek için Kayser’in ordusuyla savaşır. Zaferle

biten bu savaştan sonra kendini bütün Malatya beylerine ispatlar ve serasker olur.

93 Hasan Köksal, Battal Gazi Destanı, s.38

94 Mehmet Şimşir-Yaşar Candemir, Seyyit Battal Gazi, s.20

95 Hasan Köksal, Battal Gazi Destanı, s.38

İLK CENGİ VE BABASININ İNTİKAMINI ALMASI

Battal o zamanki adıyla Cafer üç yaşına geldiğinde babası Hüseyin Gazi bir gün ava çıkar. Bir

geyiğin peşine düşer. Geyik, Mamuriyye şehrinin beyi Mihriyayil’in çadırına kadar koşar. Mihriyali,

gazaba gelerek geyiği kovalayanı bulup öldürmelerini söyler. Adamları, çadırın dışında Hüseyin Gazi

ile karşılaşırlar. Geyiği neden kovaladığını sorarlar. O da kimliğini açıklayarak “Geyik benim gönlüme

hoş geldi. Ya verirsiniz ya da başınızı vururum” diyerek adamlara meydan okur. Hüseyin Gazi ile

Mihriyali’nin adamları ile cenge tutuşur. Fakat sayıca kalabalık ordu karşısında tutunamaz ve şehit

edilir. Böylece Battal Gazi çok küçük yaşta yetim kalır.

Hüseyin Gazi şehit edilince seraskerlik görevi boşalmış olur. Emir Ömer, adamlarını

toplayarak bir serasker seçilmesini ister. Göreve aslında Cafer’in getirilmesi gerekmektedir. Fakat yaşı

küçük olduğu için “Atasının yerine kaim-i makam olamaz.” denilerek o büyüyene kadar bu görev

Abdüsselam’a verilir.

Cafer, ilim tahsilinin ardından cengâverlik eğitimini de bitirince bir gün arkadaşlarıyla şehir

dışına çıkarlar. Bir su kenarında abdest alıp namaz kılarlar. Tefsir ilminden ve peygamberin

hadislerinden bahsederler. Cafer, bu konuda arkadaşlarını kendisine hayran bırakır.

Daha sonra; arkadaşları onun nasıl bir cengâver olduğun anlamak için bir ata binmesini ve

marifetlerini göstermesini isterler. Cafer, denilenleri yapar ve onları hayran bırakacak hünerler gösterir.

Bunun üzerine onun babasının görevini ne zaman alacağını sorarlar. Bu durum, Cafer’in gönlünde

seraskerlik arzusu uyandır. Akşam eve geldiğinde bu fikrini annesine açar. Onun bütün karşı

koymalarına rağmen ertesi gün Emir Ömer’e giderek “ Atamın görevini talep ederim. Şimdiki halde

pehlivanlıkta, vurmada, tutmada hiç kimseden ayağı kalmam. Niçin benim atamın görevini başkaları

tasarruf ederler.” der.

O sırada orada bulunan Abdüsselam, “Senin atan hüner gösterdi, mansıp aldı. Sen de hüner

göster, ondan sonra mansıp iste. Senin atanın kanı henüz yerde kurumadı. Senin mansıp istemen ne

haddine.”der. Dahası onun onurunu kırmak için “Senin işin bir mescit veya medrese köşesinde oturup

ilim öğrenmektir. Erlik davasını kılmak senin işin değildir.” Dedikten sonra isteğinin olabilmesi için

babasının katili Mihriyayil’i öldürmesini ister. Eğer böyle yaparsa mansıbı kendi elleriyle vereceğini

belirtir.

Bu süreçten sonra Battal Gazi’nin ilk olarak babasının intikamını almak üzere onu

Mamuriye(Ankara) şehrinin beyi Mihriyayil’i öldürmek için yola çıkmak olur. Lalası Tevabil’in onu

caydırmak için, düşmanın korkunç yapısını tasvire çalışması boşunadır. Yine anasının yalvarmaları da

boşa gider. Battal yolundan dönmeyecektir.

Battal, işte bu duygularla babasının katilinin sarayına gitmek üzere yola çıkar. Akşama kadar

yol aldıktan sonra aslında Müslüman olan fakat rahip olarak bir manastırda görev yapan ve

Müslümanlara istihbarat sağlayan Şemmas’ın yanına gelir. Şemmas, ona nasihatler eder ve Bizanslılar

hakkında bilgiler verir.

Ertesi gün sabah namazını kıldıktan sonra yola çıkar. Bir atlıyla karşılaşırlar. Bu kişi

Mihriyayil’in kardeşi Şemaseb’dir. Ona kim olduğunu sorar. Cafer de kendini bir Çinli olarak tanıtır ve

amacının silahşorluk öğrenmek olduğunu söyler. Şemaseb, kendinin iyi bir silahşor olduğun eğer

isterse bu sanatı kendisine öğretebileceğini söyleyince Cafer, vuruşma teklifinde bulunur. Cafer,

Şemaseb’i alt eder. Öldürmeden önce İslâm’ı kabul etmesini söylerse de bu teklif kabul edilmez.

Böylece Cafer, davası uğrunda ilk olarak Şemaseb’i öldürür. Onu bir yere gömerek yoluna

devam eder. Mihriyayil’in sarayına kadar gelir. Burada yine kimliğini gizleyerek kendini ”Çin’den gelen

ve silahşorluk öğrenmek isteyen biri gibi tanıtır ve böylece saraya girmeyi başarır. Sonra da en uygun

bir fırsatı bularak bir işret anında içkiden kendini kaybetmiş olan Mihriyayil’i bir yumruk darbesiyle

yere yıkar ve göğsü üzerine çıkarak onu İslâm’a davet eder. “Ben Hüseyin Gazi’nin oğlu Caferim”

diyerek de kimliğini açıklar.

Mihriyayil, onun bu teklifini kabul etmez ve Cafer onun başını keserek öldürür. Dahası

Mihriyayil’in sarayında on dört meşhur Hıristiyan beyini de İslâm’ı kabul etmedikleri için öldürür.

Cafer, bu olaydan sonra Malatya’ya döner.

KAYSER’İN ORDUSUYLA SAVAŞMASI

Bu olaydan haberdar olan Kayser, yiğit silahşorlarının intikamını almak üzere Malatya’ya sefer

düzenler. Dört oğlu ve güçlü silahşorların katıldığı kırk bin kişilik ordu ile Malatya şehrine gelir.

Serasker Abdüsselam, bu kuşatma karşısında aciz kalır. Cafer’i tek başına hareket etmekle ve

Müslümanların başına bir felaket getirmekle suçlar.

Cafer, Emir Ömer’in de aciz kaldığını görünce “madem sorumlusu benim, tek başıma bu işi

halledeceğim” diyerek evine gelir. Atını eğerler. Silahlarını kuşanarak tek başına cenk meydanına gelir.

Sabah onu camide görmeyen Emir ve diğer Müslümanlar, durumdan çok endişelenirler ve “ O, daha

çocuktur, başına bir felaket gelmesin” diye çare aramaya başlarlar. Cude Gazi ve dört oğlu Cafer’e

yardımcı olmak için yola çıkarlar. Cafer ise kırk bin kişilik bir ordu karşısındadır. Ve savaş başlar. Önce

ortaya pehlivanlar çıkar. Cafer, bunlardan Kayserin en seçkin kahramanlarından olan Ebriyanus ve

Kebriyanus’u akıl ve bilek gücünü birlikte kullanarak yener.

Bu sırada Malatya Beyleri yanlış yaptıklarını anlarlar ve orduyu toplayıp Cafer’e yardıma

giderler. Battalnâme’de olayın bu kısmı şöyle anlatılır:

” Bu arada Emir Ömer de askerleriyle çıka geldi. Tekbir sesleriyle hamle kıldılar. Cafer bu

durumu görünce iyice coşar. Pek çok düşman askerini öldürür. Müslüman Türk ordusu burada büyük

bir zafer kazanır. Savaşa gelen kayserin oğullarından Rebi tutsak edilir ve Müslüman olur.

Müslümanlar, Malatya’ya dönerler.”

SERASKER OLMASI

Cafer’in bu ilk iki mücadelede gösterdiği başarı, kendisini kanıtlaması için yetmiştir. Malatya

beyleri, artık ona güven duymaya başlarlar. Zaferi kutlamak için yapılan toplantıda Cude ve oğulları

“Biz bundan böyle Cafer’in kuluyuz” diyerek ona bağlılıklarını bildirirler. Bu, onun serasker olması

gerektiğinin de bir ifadesidir. Nitekim bunu anlayan Abdülvahab Gazi, ortaya çıkıp söyleyecek bir sözü

olduğunu belirtir. Elinde bir bohça vardır. Orada bulunanlara bunu göstererek şöyle der:

“Bu emanet Cebrail vasıtasıyla cihanın övdüğü Muhammed Mustafa’ya iletilmiştir. Cebrail

gelmiş ve bu emanetlerin verileceği yiğidin vasıflarını saymıştır. Bu yiğit Rum’u Müslümanlara açacak,

kiliseleri yıkıp yerine mescitler yapacak kişidir. İşte belli nişanların bulunduğu bu bohçayı Cebrail,

Resul Aleyhisselam’a vermiş. Resul Hazretleri de bana ve ashaba bu durumu bildirdi. Ben bu sayılan

vasıfların tümünü bu yiğitte gördüm. İşte Resul’ün mektubu!” diyerek onu Emir Ömer’e uzatır.

Mektup, Hz. Ali’nin kalemiyle yazılmıştır ve içinde şunlar yer almaktadır:

“Ben Allah’ın Resulüyüm. Ey benim makbul ümmetlerim! Size malum olsun ki âlemlerin

yaratıcısı buyuruyor ki senden iki yüz yıl sonra Malatya’da bir oğlan doğa ve adı Cafer ola. Ay yüzünde

bir ben ola. Kızıl yüzlü, uzun boylu bu yiğit bütün Rum’u kâfirlerden kurtara. Kiliseleri yıkıp yerine

mescitler yapa. Benim ümmetimden o zamana kimler kalıra Cafer’e tabi ola ve emrinden çıkmaya.

Ahir zaman peygamberi olan ben Cafer’den hoşnudum. Yüce Allah’ın emriyle Abdülvahab’ı o tarafa

gönderiyorum. O yiğide erişe ve benim selamımla birlikte ağzımın tükürüğünü ona aktara.”

Mektubun okunması bittikten sonra Abdülvehab Gazi, kendi boğazını göstererek orada fındık

büyüklüğünde bir nesne olduğunu söyler. O anda o nesne Abdüsselam’ın ağzından çıkıp Cafer’in

ağzına girer. Bu durumu gören Emir ve yanındakilerin artık hiç şüpheleri kalmaz. Durumu halifeye

bildirirler. Sekiz gün sonra ondan gelen izin belgesiyle babasının seraskerliğine Cafer’in adını yazarlar.

O, artık bundan böyle Müslüman ordusunun seraskeridir.

AHMER İLE CENGİ

Battal Gazi, serasker olduktan sonra, bir önceki savaşta büyük bozguna uğrayan Kayser bunun

üzerine daha büyük ordu toplayarak oğlu Şemun’u, Şemmas ve en önemli pehlivanı Ahmer’le birlikte

Malatya üzerine gönderir. Malatya gazileri haberi alınca onlar da bir ordu toplarlar. Fakat sayıca

düşman ordusundan azdırlar. Stratejik bir taktik uygulayarak bir dağın eteğine ordugâh kurup çevresini

hendekle kazarlar. Savaşta hendekten dışarı çıkıp içeri girilebilecek bir savunma hattı oluşturulmuş

olur. Savaş esnasında ilk olarak taraflar arasında teke tek mücadeleler yapılır. Bu zaten o dönem

savaşlarının bir geleneğidir. Bunun bir amacı da iki tarafın ordularını savaşa motife etmeleridir. Öyle

de olur.

Bu cenkte son olarak Cafer ile Ahmer karşı karşıya gelirler ve Cafer Ahmer’i yener. Akşam

olur ve herkes kendi tarafına çekilir. Cafer, Ahmer’i takip eder ve onu konağında bulur. İkisi güreş

tutarlar ve kim yenerse, yenilen onun dinine girecektir. Cafer, Ahmer’i yener ve Ahmer Müslüman

olup Ahmed-i Tarran ismini alır. O da Cafer’e, Battal Gazi ismini verir. Fakat bu durum, hemen açığa

konmaz. Bir gün sonra Ahmed-i Tarran savaş meydanında Seyyid Battal ile tekrar karşılıklı cenge

girer. Tekrar yenilince artık yeni kimliğini açıklar ve kayserin ordusuna karşı savaşmaya başlar. Artık

savaş, ferdi mücadelelerden çıkıp toplu savaşa dönüşmüştür. Fakat Kayserin ordusu sayıca çok fazladır

ve Müslümanların ordusu giderek güç duruma düşmektedir. Bu sırada Cafer’in duasıyla birlikte Allah

tarafından bir fırtına çıkar ve kâfir askerinin üstüne tozu toprağı götürür. Kâfir askerleri korkup

kaçmaya başlarlar. Böylece kâfir askeri bozguna uğrar.

ŞEMUN’LA SAVAŞI

Bir önceki savaşta sayıca daha az bir ordu tarafından uğratıldığı hezimet Kayser’i çok

öfkelendirmiştir. Çok geçmeden Kayser’in oğlu Şemun beş yüz bin asker toplayarak Malatya üzerine

yürür.

Malatya gazileri sayıca yine azdırlar. Ancak yirmi bin asker toplayabilirler. Tekrar önceki

savaştaki dağın eteğine gelip kuyular kazarlar. Bu arada savaş meydanına Battal Gazi’nin eşi Zeynep

Banu da gelir. İki taraf da savaş meydanına yerleşir.

Kayser’in komutanı, Emir Ömer’e Battal’ı teslim etmesini ve her yıl haraç vermeyi kabul

etmesini ister. “Değilse ne kadar Müslüman varsa ateşle yakarım” tehdidinde bulunur. Bu teklif, tabi ki

kabul edilmez ve mücadele başlar.

Üç yüz kişilik ilk grubu Seyyid ve on silah arkadaşı tek başlarına bozguna uğratırlar. Daha

sonra kâfir askeri dağı kuşatır ama Müslüman askerler buna da fırsat vermezler. Sonraki günler teke

tek vuruşmalarda Seyyid Battal Gazi ve silah arkadaşları başta İstanbul Tekfur’u olmak üzere birçok

kâfir beyini öldürürler.

En son bu hâli gören Kayser’in oğlu Şemmas dayanamaz ve meydanda Battal Gazi’yle

dövüşmeyi dener. Battal Gazi, onu kolayca etkisiz hale getirerek bağlayıp esir eder. Şemmas, bir

fırsatını bulup kaçar. Daha sonra bütün kâfir askeri hamle kılar. İki ordu birbirine karışır, kan gövdeyi

götürür. Dalgalanan Haçlı Bayrağı devrilir. Kâfir askeri bozguna uğrayıp kaçmaya başlar.

KARISINI SARAYDAN KURTARMASI

Bu arada çadırda bağlı olan Şemmas ellerini çözüp kaçmayı yine başarır. Battal, Şemmas’ın

peşine düşer. Bir su kenarında karışlaşırlar. Battal, onu tekrar yakalayıp bağlar ve bir çadıra hapseder.

Fakat Şemmas, yine kaçmayı başarır ve öldürmek kastıyla Seyyid’in çadırına gelir. Seyyid, çadırında

değildir. Fakat eşi Zeynep Hanım içeridedir. Şemas, Zeynep Hanım’ı kaçırır.

Ertesi sabah, Battal, durumu anlayınca tekrar Şemmas’ın peşine düşer ve İstanbul’a kadar

gider. Kılık değiştirerek önce bir kiliseye varır. Şemmas’ın nerede olduğuna dair bir bilgi öğrenmeye

çalışır. Yerlerini öğrenip oraya doğru yola çıkar.

Kayser, Zeynep Banu’yu küçük kızı Mahpiruz’un yanına yerleştirmiştir. Battal, bir gece vakti

harekete geçer. Sarayın damına çıkar. Bir pencerenin açık olduğunu görür. Biraz yaklaşınca içeride eşi

Zeynep’le Mahpiruz’un olduğunu anlar. İçeri girer. Mahpiruz, Müslüman olmaya hazırdır. Zira kırk

gündür Hz. Muhammed’i rüyasında görmekte ve Hz. Peygamber ona pencereden gelen ilk kişiyle

evleneceğini söylemektedir. Mahpiruz, gelenin Battal olduğunu anlayınca çok sevinir. Battal, Eşi

Zeynep ve Mahpiruz hep birlikte saraydan gizlice kaçarlar.

Durumu öğrenen Kayser, oğullarını yine büyük bir orduyla Battal Gazi’nin ardından gönderir.

Yolda karşılaşırlar. Mahpiruz, Battal’ın yanında kahramanca dövüşür ve ağabeyleri Şemmas ve

Konstantin’i yaralar. İkiz kardeşi Ramini’yi ise Müslüman yapar. Battal Gazi, Ramini, Zeynep Banu ve

Mahpiruz, böylece üzerlerine gelen orduyu bozguna uğratırlar.

ABDÜSSELAM’I KURTARMASI

Abdüsselam, seraskerliği elinden aldığı için Battal Gazi’ye çok kızmakta ve onun savaşlarda üst

üste gösterdiği kahramanlığı çok kıskanmaktadır. Bu kıskançlıkla Malatya’dan ayrılır ve Tarsus’a gider.

Çünkü Tarsus beyi Muhammed ibn-i Hüseyin, arkadaşıdır. Abdüsselam, derdini orada açıp Battal’dan

dert yanar.

O esnada mecliste bulunan Nasr-ı Hubbab, Battal Gazi’nin hüner göstererek seraskerliği

aldığını belirterek şöyle der:

“Sen de bir hüner göster ve unvan kazan. İşte Kayser’in kızı Harcen(Amasya)dedir. Var, getir

veya İstanbul’da Serabil keşişi getirt… Rum’da ondan zalim başka keşiş yoktur. Yahut İsa zamanından

beri içi kızıl altınlarla misk ve amberle dolu olan putu çal. Yahut Ab-ı Mabudiye(Mabut suyu)yi dök.

Kandili söndür. Bunları yaparsan Halife’ye seni hoş tutmasını ve sana eski mevkiini vermesini

söylerim” der.

Abdüsselam, bu tavsiyeler doğrultusunda elbiselerini değiştirip İstanbul’a gelir. Ancak kayser

bunun geldiğini haber alır ve yakalattırır. Onu bir yaş derinin içine sokarlar ve güneşin altına bırakırlar.

Deri kurudukça büzülür ve Abdüsselam’ı dayanılmaz acılar içinde yavaş yavaş öldürmeye başlar.

O vakit, İstanbul’da yaşayan Müslümanlardan Müheng-i Hindi durumu Battal Gazi’ye

bildirir. Battal, İstanbul’a gelir. Arkadaşının yardımıyla Abdüsselam’ı kurtarmak üzere harekete geçer.

Battal, kendini bir keşiş kılığına sokmuştur. Bu kıyafetle İstanbul’un en büyük ruhbanı Meftul’un

yanına varır. Meftul’a Kudüs’teki yeğeninin kendisi olduğuna inandırır. Kilisede vaaz verir. Bütün

ruhbanlar Battal Gazi’nin vaazları karşısında hayran kalırlar. Ona büyük izzet-ikram gösterirler.

Bir gece Abdüsselam’ı arkadaşı Müheng ile kurtarmaya gider ve onu oradan kurtarır.

Müheng’in evine gelerek Abdüsselam’ı orada tedavi etmeye başlar. Gündüzleri ise ruhban kılığında

İstanbul’da faaliyetlerine devam eder. Abdüsselam iyice iyileştikten sonra bir gece keşişlerin ulusu

Serabil’in yanına gelir ve Serabil ile birlikte dört yüz keşişi öldürür. Hz. İsa’dan bu yana yandığı

söylenen kandili bozar. Ab-ı Mabudiyeyi döker. Kızıl altından putu alır. Yani Abdüsselam’ın yapmayı

başaramadığı işleri o başarır. Ardından Abdüsselam’ı da yanına alıp Malatya yoluna düşer.

Malatya’ya giderlerken bir yerde yol ikiye ayrılır. Bu arada Abdüsselam’ın gözleri dolar. Çünkü

orada Serabil denen bir beyin Nevruz Banu adında bir kızı vardır ve Abdüsselam ona âşıktır. Battal

Gazi, Abdüsselam’ı orada bırakıp kaleye gider ve keşiş kılığında içeri girer. Battal Gazi, şehrin başında

bulunan Tefanuş’u öldürüp Nevruz Banu’yu kaçırır. Ancak Tefanuş’un oğlu Mihriyanus on iki bin

askerle Battal Gazi’nin arkasına düşer. Battal Gazi, Mihriyanus’u öldürünce ordusu da bozulur.

Abdüsselam, Battal’ın bu iyilikleri karşısında çok müteşekkir kalır ve Battal’a karşı olan bütün

kini gider. Malatya’ya gelirler ve Nevruz Banu Müslüman olup Abdüsselam ile evlenir.

MİHRAN’I ÖLDÜRMESİ

Bir gün Tarsus beyleri otururken Nasr-ı Hubbab, Battal Gazi’yi över. Meclisteki Medhor,

Battal Gazi’nin daha babasının kanını almadığını, Mihriyayil’in kardeşi Mihran’ı öldürmediğini

belirtir.

Bunun üzerine Muhammed ibn-i Fellah, Battal Gazi’nin intikamını almak üzere Mihran’ı

öldürmek için yola koyulur. Muhammed, yolda bir manastırın önünden geçer. Manastırdaki

Mihriyayil’in kızı rüyasında Hz. Muhammed’i görmüş ve Muhammed, onu ibn-i Fellah’a vermiştir.

Bu arada Battal Gazi, durumdan haberdar olur ve Muhammed’in peşinden yola çıkar.

Muhammed, Mihran’ı kırk silahlı köle ile savaşırken bulur. Muhammed, kırk köleyi de öldürür ancak

yorulmuştur ve Mihran bunu öldürmek üzereyken Battal Gazi yetişir, Muhammed’i kurtarıp Mihran’ı

öldürür. Manastırda kırk Müslüman mahpustur. Onları çıkarıp manastırdaki kırk güzel kızla

evlendirirler.

Buradan Tarsus’a gelirler. Ancak Tarsus yakınlarında Sinbat adlı bir kâfir kale kurmuş ve

yolları kesmiştir. Battal Gazi, Malatya’ya mektup yazarak yardım ister. Ahmet Tarran, Abdülvehhâb,

Tavabil, Nasr-ı Hubbab ve üç yüz pehlivan yardıma gelirler. Tarsus Beyi de üç yüz kişiyle destek olur.

Sinbat’ın ordusunu kırarlar ve Sinbat kaleye sığınır. Battal Gazi kalenin suyolunu kullanarak kalenin

içine girer. Sinbat’ı ve kırk kişiyi öldürüp kale kapısını açar. Müslüman askerler içeri girip kaleyi

fethederler.

Bir gün yine bir yaşlı adam ağlayarak Battal Gazi’ye gelir. Muhammed ve Said adlı oğullarının

kayıp olduğunu söyler. Seyyid bunun üzerine Aşkar’a binip Rum’a yönelir. Yolda bir kaleye gelir.

Oradaki bir manastırda şenlik vardır ve şenliğe Şemun da gelecektir. Esir edilen Müslümanlar işkence

ile öldürüleceklerdir. Battal Gazi hemen manastıra yönelir. Manastırın önünde Şemun ve Gazban

çadır kurmuşlardır. Seyyid, gizlice manastıra girip Müslüman esirleri kurtarır. Gazban’ı öldürür ve

Şemun’a oğlunun ava gittiğini söyler. Şemun da ava gider. Hapisten kurtulan yetmiş Müslüman

Şemun’u yakalayıp parça parça ederler. Şemun ve Gazban’ın öldüğünü gören asker bozulur ve kaçar.

Battal Gazi, Muhammed ve Said’i alarak Malatya’ya gelir. İhtiyar, oğullarını görüp mutlu olur.

ALİYUN VE DEHRAN’LA MÜCADELESİ

Battal’ın İslâm düşmanları karşısındaki bu başarıları Kayser’i çılgına çevirir. O ana kadar

ordularıyla yaptığı savaşlarda başarılı olamamıştır. Başka bir yol dener. Büyücülükte çok usta olan

Akratis’in kızı Beyza’yı Battal Gazi’yi öldürmek üzere Malatya’ya göndermeye karar verir. Kayser bu işi

başarırsa Beyza’yı oğluna alacağını söyler.

Bunun üzerine Yahudi tüccar Yemliha ile Beyza’ya tüccar kıyafeti giydirerek bir sürü hediye ile

Battal Gazi’ye gönderirler. Yemliha, armağan diyerek kızı Seyyid’e verir. Battal Gazi, Beyza’dan

hoşlanır. Beyza, bunu fırsat bilerek bir gece Battal Gazi’yi öldürmeye çalışır ama Battal buna izin

vermez. Beyza hemen Müslüman olup Battal’ın ayaklarına kapanır. Yahudi Yemliha ise İstanbul’a

kaçar. Durumu Kayser’e anlatır. Derhal, yine büyük bir ordu toparlanır. Askerleri Battal’ı bulup

getirmeleri için etrafa gönderir. Kendisi de deniz kenarında yaptırdığı köşke giderek Battal’ın

getirilmesini bekler.

Onlar Battal’ı araya dursunlar bir gün Battal Gazi, dostlarıyla otururken Abdurrahman adlı kişi

içeri girer. Aliyun yahut İlyun adlı kâfirin İstanbul’da deniz kenarına ev yaptırdığını ve eline geçen

Müslümanları öldürüp bahçesindeki ağaçlara kellelerini astırdığını söyler. Battal Gazi, Şemmas Pir’in

yanına uğradıktan sonra bu deniz kenarındaki köşke gelir. Orada Muhammed bin Fellah ile karşılaşır.

Bu arada Aliyun’un babası Dehyan çıkagelir.

Battal Gazi, Dehyan’ı ve sonra Aliyun’u öldürüp başlarını ağaca asar. Bu arada Tarsus beyleri

yardıma gelirler. Yirmi bin kâfir askerini kırarlar. Muhammed bin Fellah ve Battal Gazi, Malatya

yoluna düşerler.

Yoldayken Muhammed, Mihriyayil’in kızının öldüğünü ve burada bir kıza âşık olduğunu

belirtir. Battal Gazi, bu kızın Yahya ibn-i Efşan adlı Müslümanın kızı olduğunu anlar ve Muhammed’i

kızla evlendirerek orada bırakır. Kayser, Aliyun ve Dehyan’ın ölümünü haber alınca korkusundan

Battal Gazi’ye mektup yazar. İki şehrin anahtarını ona gönderir ve haraca razı olur.

HAPSE DÜŞMESİ

Battal Gazi, Malatya’da dostlarıyla otururken içeri iki genç girer. Mallarını amcalarının gasp

ettiğini ve kendilerine geri vermeye razı olmadığını söylerler. Battal Gazi, İskenderun kadısına mektup

yazarak durumu düzeltmesini söyler. İskenderun kadısı gerekeni yapar ve gençlere mallarını verir.

Bir iki gün sonra ise bu iki genç, bir kavgaya karışırlar ve adam öldürmeye teşebbüsten hepse

girerler. Birkaç gün sonra da hapisten kaçarlar ve Kaymuna şehrine gelirler. Şehrin beyi Kantur,

bunları zindana atar. Kasım ve Mansur’u Kantur’un kızı Hristiyan yapar ve Kantur bunlara önemli

mevkiler verir.

Bir gün Kantur, onlara Battal Gazi’den çok şikâyet eder. Kasım ve Mansur, Battal Gazi’yi

getirebileceklerini söylerler ve bu söz üzerine Malatya’ya gelirler. Battal Gazi’ye İskenderun Kadısı’nın

malları kendilerine vermediğini söylerler. Battal Gazi hazırlanıp yola koyulur. Yolda bir yerde uyurken

bu iki kardeş Battal Gazi’yi öldürmek isterler ancak kıyamazlar ve Kantur’a haber verirler.

Kantur gelip Battal Gazi’yi yakalar, zindana atıp Kayser’e mektupla durumu bildirir. Bu sırada

Kaytur, Hz. Muhammed’i rüyasında görür ve bütün beyleriyle birlikte Müslüman olur ve Battal’ı

serbest bırakır.

FİRDEVS’İ KATLETMESİ

Bir gün Battal, yemek yerken lokmalar elinden düşer. Battal Gazi bunun bir şeye işaret

olduğunu anlar. Çok geçmeden içeri Tavabil isimli bir Yahudi girer. Samiyye şehrinden geldiğini ve

oranın Firdevs isimli bir padişahı olduğunu ve onun kızına âşık olduğunu belirtir. Ayrıca Samiyye

kalesinde yetmiş Müslümanın esir olduğunu ve Hz. Muhammed sülâlesinden insanların, Hz. Ömer ve

Ebubekir soyundan kişilerin mahpus yattığını anlatır. Oradaki bir yaşlı kişi kendisine bir mektup da

vermiştir. Eğer o mektubu Battal Gazi’ye iletirse istediği kızı alabileceğini söylemiştir. Dahası, bütün

bunlar olursa kendisi de İslâm’ı kabul edecektir.

Battal Gazi, Yahudi Tavabil ile batıya doğru yola koyulur. Deniz kenarına geldiğinde Aşkar’ı

bir aslana emanet eder ve bir gemiye binip bir adaya gelirler.

Burada Firdevs’in Battal Gazi’yi öldürmek üzere gönderdiği Sincar adlı pehlivanla karşılaşırlar.

Battal Gazi, onu öldürür ve Sincar’ın kılığına girip Samiyye’ye gelirler. Firdevs’e Sincar’ın Battal

Gazi’nin kellesiyle geldiği haberi ulaşır. Firdevs büyük bir törenle Sincar zannettiği Battal Gazi’yi

karşılar. Battal Gazi, Firdevs’in davetlisi olarak saraya gider ve orada Firdevs’i öldürür. Zindandaki

Müslümanları çıkarıp onları silahla donatır. Firdevs’in meşhur on beyini de öldürür.

Haber duyulunca şehir birbirine karışır, ufak bir mücadeleden sonra bütün halk Müslüman olur. Battal

Gazi, peygamberin soyundan olan Asım’ı kuyudan çıkarır. Ebubekir neslinden Avf’ı ve Ömer

neslinden Ebu Tahir’i de kurtarır.

CALUT VE HARUT’LA MÜCADELESİ

Firdevs’in öldüğünü haber alan Calut isimli oğlu ve Harut adlı damadı ordu toplayıp kale

kapısına dayanırlar. Battal Gazi, gece kâfir ordusunu birbirine kırdırır. Sabah yabancı kimsenin

olmadığını gören Calut sinirlenir ve Battal Gazi’yi meydana davet eder. Battal Gazi meydana iner ve

Calut’u öldürür. Bu sefer Harut hamle kılar. Bir iki hamle ardından Battal Gazi, kaçıyor gibi

görünerek at sürer ve Harut, Battal Gazi’nin ardınca gider. Battal Gazi bunu ıssız bir yerde öldürür ve

Harut’un kılığına girer. Geri Harut’un çadırına gelir. Çadırda iken Harut’un kardeşi Talut’u çağırır ve

onu da çadırda öldürür. Gece kaleye gider ve sabah kâfir askeri durumu öğrenince kaçışmaya başlarlar.

Bu sırada Hızır peygamber bunların önünü kesip Battal’ın dinine neden girmediklerini sorar.

Kâfirler Hz. İsa’nın ölüyü dirilttiğini, eğer Battal Gazi de ölüyü diriltirse Müslüman olacaklarını

söylerler ve durumu Battal Gazi’ye de anlatırlar.

Battal Gazi hemen savaşa son verir ve kırk gün mühlet ister. Asım’a ölüyü diriltecek bir dua

olup olmadığını sorar. O da, böyle bir dua olduğunu ve bunu Hızır İlyas makamında kırk gün oruç

tutarak öğrenebileceğini söyler. Battal Gazi, Hızır İlyas makamına gider ve kırk gün oruç tutup ibadet

eder. Kırk günün sonunda İlyas peygamber çıkagelir, birlikte namaz kılıp dua ederler. İlyas peygamber,

Battal’a ölüyü diriltme duasını öğretir ve ona bir seccade hediye eder.

Battal Gazi, tekrar Samiyye’ye gelir ve şehrin uluları ve halkı huzurunda “Bana ölüyü getirin,

dirilteceğim” der. Firdevs’in öldürdüğü bir kız ve oğlanı getirirler. Seyyit, sözü edilen duayı okur

okumaz iki ölü de dirilir. Battalnâme’de bu olay şöyle anlatılır:

“ Seyyid emretti. Ne kadar kâfir ve Müslüman varsa oraya toplandılar. O şehitleri Seyyid’e

gösterdiler. Seyyid, seccadeyi örttü. İlyas peygamber duasını okudu. Tüm Müslümanlar âmin dediler.

Seyyid, duayı tamamladığında Allah’ü Teâlâ’nın kudretinden o şehitler dirildiler. Biri yiğit delikanlı,

diğeri ayın ön dördüne benzer bir kızdı. Bunlar şahadet parmaklarını kaldırıp Seyyid’in huzurunda

Müslüman oldular.”

Bu olay üzerine bütün şehir halkı Müslüman olur. Battal Gazi, Asım’ı orada halife yapmak

isterse de Asım bu teklifi Hacca’a gitmek istediğini bildirerek geri çevirir. Onun yerine Ebu Bekir

oğullarından Abdül Lokman’ı oraya halife diker ve Firdevs’in kızını Yahudi tacire verir. Yahudi tacir

de hemen Müslüman olur. Battal Gazi, Asım’la Malatya yolunu tutar.

BAHTİYAR’I ÖLDÜRMESİ

Battal Gazi Malatya yoluna devam ederken yolda bir kaleye rast gelir. Kalenin Müslümanlara

çok eziyet eden acımasız, Bahtiyar adlı padişahı vardır. Battal Gazi, onu da ortadan kaldırmaya niyet

eder. Kaleye doğru giderken bir çoban görür. Onu öldürüp kıyafetlerini giyer. Bahtiyar’ın yanına gelir.

Bahtiyar, sarhoş bir vaziyettedir. Bahtiyar’a biraz ilerde Müslümanların olduğunu ve buraya doğru

gelmekte olduklarını söyler. Bahtiyar yanındaki adamları, Müslümanları yakalamaları için gönderir.

Şimdi Bahtiyar’la Battal Gazi yalnız kalmışlardır. Battal Gazi, hiç vakit geçirmeden kimliğini

açıklar ve Bahtiyar’ı imana davet eder. Kabul etmezse öldüreceğini belirtir. Bahtiyar, teklifi kabul

etmeyince de öldürür. Ardından da şehir halkına karşı mücadeleye girişir. Attığı nara üzerine kale

dışında gizlenen arkadaşları da içeri girerler. Kâfirleri kırarlar. Kimisi ölür, kimisi de müslüman olurlar.

Battal Gazi kaleyi yıkıp harap eder ve oradan ayrılırlar.

MALATYA SAVUNMASI

Bu arada Battal Gazi’nin Batı’ya gittiğini haber alan Kayser bunu fırsat bilip hemen Şahseb

adlı meşhur pehlivanı, Sercayil ile yüz bin askerle Malatya üzerine gönderir. Malatya gazileri durumu

haber alınca tekrar Malatya dışındaki Feth-i Cebel isimli dağın eteğine gelip kuyular eşerler ve

kuyuların arkasına sığınırlar. Ancak savaş başlayınca Müslümanlar çok bunalırlar. Düşmanları, Ahmed

Tarran, Abdülvehhâb, Cude Gazi gibi on dört seçme pehlivanı esir ederler. Çok şehit verilir. Hendeğe

ulaşılamayınca da Malatya’ya geri dönerler.

Emir Ömer, Halife’ye hemen mektup gönderir ve durumun vahametini anlatır. Halife, aldığı

habere çok üzülür ve Eba Müslim’in torunlarından Ali bin Mızrab ile on iki bin Harezmli yiğidi

onların yardımına gönderir. Savaş yeniden başlar. Ancak savaşta Ali de çok ağır yaralanır ve bacağı

kopar. Kâfir askeri tam Malatya’ya girecekken Battal Gazi yolda yetişir.

Battalnâme’de Müslümanların bu zor durumu ve Battal’ın gelişi şöyle anlatılır:

“Savaş, yeniden başlar. Bir taraftan bin kişiyle, esir edilen pehlivanlar Kayser’e

götürülmekteydi. Yarenler toplu halde ağlaşırlardı:

-Ne yazık ki, Kayser, bizi görünce aman vermez. Artık Seyyid’in yüzünü göremeyiz. Görüşmek

kıyamete kaldı, derlerdi.

Ansızın bir toz bulutu belirdi. Rüzgâr tozu ikiye böldü. Gelenlerin kimler olduğu anlaşılmaya

başlandı. Gelen Seyyid ve arkadaşlarıydı. Hiç vakit geçirmerden “İşte geldim” diye hamle kıldı.”

Battal Gazi’nin gelişiyle savaş Müslümanların lehine gelişir. Battal Gazi Şahseb’i öldürür ve kâfir

askeri bozulur. Seyyit, kâfir askerlerinin çoğunu öldürmüştür. Kalanları da kaçmışlardır. Seyyid,

onların silah ve atlarını alarak Malatya yolunu tutar.

RUM’A GİTMESİ VE ESİR OLMASI

Ordunun bozulduğu ve Şahseb’in öldüğü haberini alan Kayser iyice korkmaya başlar. Battal

korkusundan ne yapacağını şaşırıp kalır. O esnada veziri Mihail ona bir öneri getirir. Bütün yolların

bağlanmasını yakalanan her Müslüman’ın öldürülmesini söyler. Çünkü Battal Gazi, bu duruma seyirci

kalmayacak ve mutlaka Bizans’a gelecektir.

Öyle de olur. Bütün yollar bağlanır. Kuş dahi geçirilmez olur. Gördükleri her müslümanı da

öldürmektedirler. Bu durumu haber alan Battal Gazi, hemen yola koyulur. Önce Şemmas’a uğrar. Bir

durum değerlendirmesi yaparlar. O gece Rum kıyafeti giyip yola çıkar. Battal’ın arkasından Musa,

Cude Gazi, Ahmed Tarran, Abdülvehhâb, Nasr-ı Hubbab, Eflahun, Abdüsselam, Muhammed,

Nezir, Ali bin Haşim, Yahya, Kasım ve Mansur da gelirler.

Battal Gazi bunların gelişine memnun olmaz ve kendisinin tek başına daha iyi mücadele

edeceğini söyler. Arkadaşları Rabia hazretlerinin kendilerini buraya getirdiğini söylerler. Daha sonra

aynı şekilde Tavabil de çıkagelir.

Battal Gazi arkadaşlarını alır yola koyulur. Bakar ki bütün yollar tutulmuştur. Oradan Mıştıran

kalesine gelirler. Kalenin padişahı kâfir Kelb bin Sabbah’tır. Battal Gazi, savaştan önce bir göle gusül

almaya gider. Aşkar’ı ve elbiselerini gölün kıyısına bırakır. Bu arada Kelb’in başkomutanı oraya gelir.

Battal’ı Battal Gazi’yi öldürmek ister; ancak Battal Gazi kurtulur. Fakat Battal Gazi’nin atını

elbiselerini alıp ve arkadaşlarını esir edip kaleye giderler. Battal Gazi suda sabaha kadar yüzer. Bir

manastırın önünde sudan çıkıp, manastırda karnını doyurur ve oradaki bir mağaraya sığınır.

Daha sonra manastıra Kelb’in oğlu ve Şemun, Battal’ı Gazi’yi aramak üzere gelir. Battal

askerleri öldürüp Kelb’in oğlunu Müslüman yapar ve manastırdaki bütün rahipleri öldürür. Daha sonra

Mıştıran’a yönelirler. Mıştıran’a gelince Kelb’in oğlu babasına olanları anlatır. Fakat Battal Gazi

kendisini rahip kılığına sokar ve öyle vaazlar eder ki, kimse Kelb’in oğluna inanmaz. Battal’ı şehrin

manastırına alırlar. Bu arada Kelb, oğlunun ısrarına dayanamayarak, durumu kontrol etmeleri için

manastıra adamlar gönderir. Adamlar, rahipleri öldürenin Battal Gazi olduğunu anlarlar ve onu şehrin

içinde yakalayıp zindana atarlar. Kayser’e mektup yazıp durumu bildirirler.

Ancak, beklenmedik bir durum oluşur. O gece Kelb rüyasında Hz. Muhammed’i görür Hz

Peygamber ona “Ya Ebubekir, benim oğlum Battal’ı zindandan çıkar ve ona yoldaş ol… Onun dini

haktır.”der. Kelb ismini Ebubekir olarak değiştirir. Kelp yeni adıyla Ebubekir, bütün halkıyla birlikte

müslüman olur ve Battal’ı zindandan çıkarır.

Öte yandan Kayser Battal Gazi’nin esir olduğu haberini alınca Kilbad’ı yüz bin askerle Malatya

üzerine gönderir. Battal durumu haber alıp Kilbad’a iki gün içinde yetişir. Bir gece Kilbad’ın çadırına

gizlice girer ama Kilbad’ın çok genç olduğunu görünce belki müslüman olur diye dokunmaz. Yanına

bir mektup bırakıp gider. Ancak Kilbad müslüman olmaz ve savaş başlar.

Tam kâfir askeri bozulacakken yüz bin kâfir askeri Süheyl bin Sinbat, Tefanuş komutasında

gelirler. Müslüman askeri gayretle kâfir askerini tam bozacakken bu sefer Konstantin yüz bin askerle

çıka gelir. Battal Gazi’nin ölmediği ve Kelb’in Müslüman olduğu haberini alan Kayser iki yüz bin

askerle desteğe yetişir. Kayser Müslüman askerin azlığını görünce beylerine bu askeri yenemedikleri

için çok kızar. Battal Gazi meydana girip Kilbad’ı öldürür. Kâfir askeri bunun üzerine hücuma geçer.

Battal, Kayser’in tahtına yönelir. Elindeki süngüyü tahtına savurur. Kayser kendini tahtından aşağı atıp

kaçmaya başlar. Bu durumu gören kâfir askeri bozulur.

ZİNDANDAN KURTULMASI

Bir gün Battal Gazi, arkadaşlarıyla otururken bir yaşlı kişi gelir ve Harcın(Amasya)’dan

geldiğini, kölesini zindana attıklarını ve onu görmeye gittiğinde Cude Gazi’nin oğlu Musa’yla

karşılaştığını söyler. Musa’nın kendisine Malatya’ya gidip Battal Gazi’ye durumu haber vermesini

istediğini belirtir.

Battal Gazi hemen Aşkar’a binip “Merak etme oğlunu ve gazileri kurtaracağım” diyerek

Harcın’a gider. Ancak kaleye girecek yol bulamaz. Çünkü çok yüksektir. Günlerce çare arar, fakat

bulamaz. Dört bir yanı askerle doludur.

Bir gün bir alay adamın şehre doğru geldiğini görür. Meğerse Çin padişahı, oğluna Tariyun’un

kızını almak istemektedir. Bu sebeple nişan takmak için gelirler. Battal Gazi bunlara saldırır, kimini

öldürür, kimi canını zor kurtarır. Durum, Tariyun’a iletilir. Taryun hemen oğlu Kasura ile ordu

gönderir. Battal Gazi orduyu bertaraf edip Kasura’yı dağa çıkarır. Tariyun hemen dağa komutanı

Mahiyar ile binlerce kişilik ordu gönderir. Battal Gazi bunları da kılıçtan geçirir. Bu sefer Tariyun

kendisi binlerce asker ile dağa çıkar. Battal’ı namaz kılarken yakalarlar. Çünkü o hiçbir durumda

namazını bozmamaktadır. Hemen Kayser’e mektup yazıp Battal Gazi’nin yakalandığını bildirirler.

Aradan bir hafta geçer. Battal Gazi, zindanda durmadan Ezan ve Kur’an okumaktadır.

Tariyun’un kızı, bu sesi duyunca sahibini merak eder. Hücresine giderek Battal’ı görür ve ondan çok

hoşlanır. Ölmesine gönlü razı olmaz. Bir kurtuluş çaresi olarak Battal’a din değiştirmesini söyler. Ona

yakınlaşmaya çalışır. Ancak ne etse, ne söylese Battal Gazi’yi dininden döndüremez ve kendine

yaklaştıramaz.

Battal Gazi de aynı şekilde o kızı İslâm’a davet eder. Kız, “Senin dininin hak olduğunu ispat

et, dinine gireyim.” der. Şartı şudur.” Tanrı’dan bir nesne iste, gaipten gelsin, ben yiyeyim, onu görüp

Müslüman olayım.”

Battal Gazi, Yaradan’a sığınır ve o esnada Hakk’ın kudretinden zindanın duvarı yarılıp bir sini

gelir. İçinde yiyecekler vardır. Kız, bunları yiyince lezzetlerine hayran kalır, fakat söz vermesine rağmen

o anda dinini değiştirmez.

Battal’a tekrar ilahi yardım yetişir. Zindanda bir köşede birinin elinde bir demir görür. Onunla

ayağındaki zincirleri kırar, zindanın duvarını kazarak dışarı çıkar. Kızın bulunduğu odaya gelir. Bu

arada o Gülendam adındaki o kız, peygamberimizi rüyasında görmektedir. Rüyasında Hz.

Muhammed, Gülendam’ı Battal Gazi’ye verir.

Kız uyandığında Battal Gazi’yi karşısında bulur. Hemen zindancıyı çağırıp olan bitenden

kimseye bahsetmemesini söyler. Zindancı da rüyasında Hz. Muhammed’i görmüş ve Müslüman

olmuştur. Gece yarısı gelip bütün esirleri dışarı çıkarırlar. Esirler Battal Gazi ile Gülendam’a nikâh

yaparlar. Battal Gazi, Musa’yı ve dokuz yaşlı esiri Malatya’ya gönderir ve olan bitenlerden kimseye

bahsetmemeleri için tembihler. Kendi Gülendam’ın yanında kalır.

Gülendam babasıyla otururken Kayser’den mektup gelir. Kayser, mektupta Battal Gazi’yi

şehrin ortasında hemen yakmasını emreder. Gülendam bunu duyunca babasına Battal Gazi’nin sağ

olmadığını söyler. O sırada zindancı içeri girer ve esirlerin kaçtığı yolunda feryat eder. Zindanda bir

kâfir esir ölüsü vardır. Gülendam, bunun Battal Gazi olduğuna babasını inandırır. Asılnada ise, kaçan

Battal, ölen ise Tariyun’dur. Kızın babası, Tariyun’un cesedini ateşte yakar ve küllerini Kayser’e

gönderir.

Bu haber Malatya’da da duyulur. Battal Gazi’nin arkadaşları, halife ve bütün Müslümanlar

Battal’ın öldüğünü sanarak yasa boğulurlar. Zeynep Hatun, üzüntüsünden ödü patlayıp ölür.

SAKA SURETİNE GİRMESİ

Bu arada Kayser Battal Gazi’den kurtulduğunu zannederek bütün askerini İstanbul’da toplar.

Bütün kâfir memleketlere haber salar. Amacı büyük bir ordu ile Müslümanlar’a saldırmaktır. Hedef

çok büyüktür. Şöyle der:

“Gelin yeryüzünde ne kadar Muhammedî varsa ortadan kaldıralım. Ne Halife’yi, ne Şam’ ne

Hicaz’ı ne Bağdat’ı koyalım. Bütün harap edelim. “Kâbe”lerini yıkıp nur ateşinin yüzü suyunu yerine

getirelim.”

Kayser’in bu hazırlığından Halife’nin haberi olur. Her iki taraf da savaş hazırlığına başlar. Bu

sırada Tariyun da askerini toplayıp Kayser’e katılmak üzere yola koyulur. Gülendam ise hamiledir.

Battal Gazi Gülendam’dan Kayser’in hazırlığını öğrenir. Onu babasının yanında bırakıp Kayser’in

ordusunun bulunduğu yere doğru yola çıkar. Bir kiliseye varır ve Kayser’in sayısız askerle orada

konakladığını görür.

Battal Gazi kendini ve atını siyaha boyayıp Hintli kılığına girer. Tariyun’un oğlu Kasura’nın

yanına gider. Oradan İstanbul’a gelir. Görür ki her yer askerle doludur. Sonra bir mağaraya girip atını

ve elbiselerini saklar. Ardından saka kılığına bürünüp Kayser’in ordusunun içine girer. Gündüzleri su

dağıtır. Geceleyin ise ne kadar ünlü pehlivan varsa bir plan yapıp sırayla öldürmeye başlar. Her gece

meşhur beylerden 5-6 tanesinin ertesi sabah ölüsü bulunmaktadır.

Kayser bu durumdan aciz kalır. Ama beyleri öldüreni bir türlü bulamazlar. Sonunda “Herkes

tanıdığına kefil olsun.” denilir. Herkes birbirine kefil olur; ancak Battal Gazi açıkta kalır. Kayser,

Seyyid’i çağırır ve ona kim olduğunu sorar. O da Kayser ordusuna su dağıtan bir saka olduğunu söyler.

Ardından da İncil’den ayetler okur.

Kayser, bunun üzerine Battal’a kendisinin kefil olduğunu söyler. Battal, yine geceleri Kayser’in

beylerini öldürmeye devam eder. Öldüren yine bulunamayanca, orada durmanın doğru olmayacağını

düşünürler. Kayser, orduya hareket emri verir.

Kayser’in hareket ettiğini haber alan Halife de bir buçuk yıldır topladığı askerle yola çıkar.

Battal Gazi’yi öldü sandıkları için ah ederler. Fakat Mansur oğlu Yahya, Rum ordusundaki saka

meselesini anlayınca, onun Battal olabileceği umuduna kapılırlar. Bu haberin verdiği sevinçle harekete

geçerler.

Battal Gazi ise, Kayser’in ordusunda sürekli beyleri öldürmeye ve ordunun huzurunu bozup

zayıflatmaya devam etmektedir. Bu arada Kayser’e Müslüman ordusunun öncü kuvvetinin görüldüğü

haber verilir. Kayser, askerlerin bir bölümünü oraya gönderir. Müslüman ordusundan haber getirecek

adam aranır. Battal Gazi hemen bunu yapabileceğini söyler. Sonra gece geri gelip Kapus’u kaçırır.

Konstantine gelip Kapus’un Müslümanları bulduğunu ve acele yardıma gelmesi gerektiğini bildirir.

Gece vakti Kapus’un ordusuyla Konstantin’in ordusunu karşı karşıya getirir ve onları birbirine kırdırır.

Konstantin’i de kaçırır. Bu şekildeki oyunlarla Battal Gazi, Kapus’u, Şemun’u, Tariyun ve oğlunu

kaçırıp bunları Şemmas’ın yanındaki bir su kuyusuna hapseder.

Yine benzer bir oyunla Kayser’in veziri Akratis’in ordusuyla Tariyun’un ordusunu birbirine

kırdırır. Ölen kâfirin haddi hesabı belli değildir. Battal, bir hile ile Konstantin’i de ele geçirip

Şemmas’ın manastırına kapatır. O esnada iki yüz bin erle gelmekte olan Akratis’in yanına uğrar. Onu

da bir tuzakla bozguna uğratır. Akretis, bunları Battal Gazi’nin yaptığını sonunda anlar ama iş işten

geçmiştir. Zafer, Battal Gazi’nindir.

MALATYA’YA DÖNÜŞÜ

Battal, tutsak ettikleri Şemmas’ın manastırına doldurduktan sonra onunla vedalaşıp Malatya’ya

gelir. Şehrin yakınında bir tepeye çıkıp sabah ezanını okur. Şehirdekiler, sesin Seyyid’e ait olduğunu

anlayıp sevinirler. Fakat yanına geldiklerinde onu tanıyamazlar. Zira siyaha boyanmış biriyle

karşılaşırlar ve kim olduğunu sorarlar.

Battal Gazi, onlara kendini “Ben Çinli’yim, Kaf dağından geliyorum. Kayser, ordusunu

toplamış, üzerinize geliyor. Biz de size yardıma geldik.” der. Onu alıp şehre getirirler. Herkes

şaşkındır, çünkü boyu bosuyla Seyyid’e benzemektedir ama siyah oluşu şüphe doğurmaktadır.

Bu arada Müslüman öncü birlikleri Akratis’le karşılaşır. Akratis çok Müslümanı şehit eyler.

Battal Gazi en sonunda meydana inerek onlarca kâfir beyini öldürür. Her gün dağdan siyah Çinli

şeklinde iner akşam olunca tekrar geri çıkar. Gece vakti Akratis’in ordusunu birbirine kırdırır.

Bu haberleri alan Kayser, üzüntüsünden hastalanır. Ne kadar uğraştılarsa da kendine

getiremezler. Hekim ararlar, bu arada oraya gelen Battal Gazi, hekim olduğunu söyler. Koynundan bir

hokka çıkararak içindeki sıvıyı Kayser’in başına, yüzüne sürer. Sabaha bir şeyi kalmayacağını söyleyip

oradan ayrılır.

Sabah olduğunda ise ortaya şöyle bir durum çıkar. İlaç, Kayser’in saçını, sakalını döküp yüzüne

bakılmaz hâle getirmiştir. Hekim sandıkları Battal’ı aradılarsa da bulamazlar. Bu arada Müslüman

orduları tekrar Feth-i Cebel dağının eteğinde konaklarlar. Ardından iki ordu karşı karşıya gelirler. Çok

şiddetli bir savaş olur. Her iki taraftan da kırılanın haddi hesabı belli değildir.

Ne zaman ki Battal Gazi dağdan iner durumu hemen Müslümanların lehine çevirir. Yine

Çinli kıyafetindedir. Bu savaşlar sırasında halife de yetişip Müslüman ordusuna katılır. Halifenin

geldiği akşam Battal Gazi, gizlice Kayser’in çadırına gider. Ahmed Tarran ve Mumlan Gazi’yi oradan

kurtarır. Ahmet Tarran, onu tanımıştır. Battal da artık kendini gizlemez ve işin aslını söyler. Onlara

Müslüman ordusuna müjde vermelerini ve kendisinin ölmediğini söylemelerini ister.

Battal, tekrar Kayser’in çadırına gelip ona ot koklatıp bayıltır ve dağa çıkarır. Sıkıca bağlar ve

sonra uyandırır. Kayser’e kendisinin İsa Mesih olduğunu ve Battal Gazi’nin ölmediğini, Battal

Gazi’nin ancak onun elinden öleceğini söyler. Tekrar ot koklatıp bayıltır ve çadırında yattığı yere

koyar.

Sabah olduğunda Kayser uyanır ve rüya gördüğünü zanneder. Beylerine Battal Gazi’yi ancak

kendisinin öldürebileceğini, bunu İsa Mesih’in kendisine söylediğini belirtir. Battal Gazi o gün gerçek

kimliğiyle meydana girip Kayser’i ister. Beyler, ilk önce meydana Kayser’i salmazlar. Ama meydana

onun yerine kim girdiyse ölür. Kayser, Battal Gazi’yi ancak kendisinin öldürebileceğine inanarak en

sonunda meydana girer. Battal Gazi, Kayser’i de öldürür. Kâfir ordusu dehşete düşer. Müslümanlar

sevinirler. Kâfir askerlerine birden hücum edip onları bozguna uğratırlar.

ZEHİRLENMESİ

Emir Ömer, bir gün halifeye ve yakınlarına ziyafet verir. Ziyafet sırasında Kayser’in gizli adamı

olan Ukbe, bir lokmayı Battal Gazi’ye bir lokmayı Tevabil’e, bir lokmayı da Ebu Ömer oğlanlarından

Abdurrahman’a verir. Lokmalar zehirlidir. Ukbe, bir taraftan da “Battal’ı ve diğer beyleri zehirledim.

Malatya’ya akın düzenleyin.” Diye Kayser’e haber gönderir.

Aradan günler geçer. Bir gün Tevabil titrer ve rengi değişip ölür. Peşinden aynı şekilde

Abdurrahman zehirlenip ölür. Daha sonra Battal Gazi de titremeye başlar. Her tarafı şişer. Saçı ve

sakalı dökülür. Hemen halifeye panzehir göndermesi için durum bildirilir. Halife panzehir gönderir.

Fakat Ukbe, panzehiri götüren postacıyı buldurup şehit ettirir. Ukbe hemen Konstantin’e mektup

yazıp durumu bildirir. Konstantin haberi casuslarına doğrulatınca yanında hazır bulunan yüz bin askere

hemen emir verip acele Malatya üzerine yürürler.

Battal Gazi gün geçtikçe ağırlaşır. Muhammed bin Fellah bir ağaç altında Battal Gazi için

üzüntüsünden ağlamaktadır. O esnada Rabia adında bir kadın omzunda seccadesi, ayağında takunyası,

elinde asası ise çıkıp gelir. Bir elinde de bir şişe vardır. “Bu, Battal’ın şifasıdır.” diyerek Muhammed’i

alıp Battal’ın yanına gelirler. Battal Gazi’nin ağzına bir damla panzehir koyar. O an Hakk’ın kudretiyle

gözleri açılır. Şişeyi içince kusarak bütün zehri vücudundan dışarı atar. Şişenin dibinde kalanı yüzüne

sürer. Hemen saçı sakalı yerine gelir. Hiçbir şikâyeti kalmaz.

Bu arada Kayser’in gelmekte olduğu haberi duyulur. Battal Gazi bu haberi duyunca

arkadaşlarıyla Kayser’in ordusunu karşılayıp hücum ederler ve ani bir baskınla kâfir askerini bozguna

uğratırlar. Konstantin, kaçarak canını zor kurtarır. Kalanlarını kılıçtan geçirirler.

Battal Gazi tamamen iyileşince Tariyun’a mektup yazıp Gülendam’ı hemen göndermesini

ister. Tariyun korkusundan hemen kızını çeyiziyle birlikte Malatya’ya gönderir. Düğün yapıp

Gülendam’ı Battal’la evlendirirler.

UKBE’NİN YALANINI ORTAYA ÇIKARMASI

Abdülvehhâb, Cuy-ı Ferakib kenarında bir makam yaptırmıştır. Herkes gücünün yettiğince bir

hediye verir ona yardımcı olur. Battal Gazi’nin ise verecek bir şeyi yoktur. Bu yüzden ava çıkıp

yakaladığını hediye olarak vermek ister.

Battal Gazi, avda iken yolda Kayserin Çin padişahının oğlu için gönderdiği kız kardeşini

görür. Kızın adı Hümayun Dilefruz’dur. Battal Gazi, kızı çeyiziyle kaçırarak Malatya’ya getirir.

Beylerin hepsi kızı kendilerine vermesi isterler. Battal, bu durum karşısında onlardan birine vermek

yerine kızı Halife’ye gönderir.

Kayser, kız kardeşinin kaçırılıp Halife’ye götürüldüğünü duyunca çok üzülür. Kayser’in casusu

olan Ukbe, Halife’ye mektup yazarak kardeşini kaçıracağını söyler ve halife avdayken Dilefruz’u

kaçırtıp İstanbul’a gönderir. Daha sonra da kaçırma işini Battal Gazi’nin üstüne yıkar ve Battal

Gazi’nin Dilefruz’u Abdülvahhâb için kaçırdığını söyler.

Halife bu duruma çok öfkelenir ve Abdülvahab Gazi’yi Bağdat’a çağırarak ona türlü eziyetler

eder. Durumu öğrenen Battal, Bağdat’a gelir. İşin aslını anlatsa da buna Halifeyi inandıramaz. Battal,

kızı bulup getireceğini söyleyerek bunun için Halife’den kırk gün mühlet ister. Bu sürenin sonunda

Dilefruz’u İstanbul’dan alıp getirir. Yolda Ukbe’nin Kayser’e mektup gönderdiği casusları yakalamıştır.

Battal Gazi, Abdülvahab asılmak üzereyken yetişir. Şimdi tek sorun Ukbe’nin gizli Hıristiyan

olduğunu ispat etmektir. Yaradan’a sığınır. Ukbe’nin evine gelirler. Hakk’ın kudretiyle Seyyid, gizli

tapınağı bulur ve Ukbe’nin Rumların casusu olduğunu ispatlar. Abdülvahab serbest bırakılır. Halife,

artık gerçeği öğrenmiştir. Battal Gazi’den özür diler. Ukbe’yi Battal Gazi’ye verir.

Battal Gazi, Ukbe’yi önce dine davet eder. Fakat Ukbe, dinini değiştirmeyeceğini Kayser’in kendisi

için iyi para vereceğini söyler. Bu konuda Kayser’e bir mektup yazılır. Kayser, para karşılığında Ukbe’yi

kurtarır. Ukbe, İstanbul kadısı olur.

UKBE’Yİ ÖLDÜRMESİ

Ukbe, kadı olunca İstanbul’da garip bir uygulama başlatır. Satıcılar bundan böyle öküze keçi,

keçiye tavuk diyecekler ve fiyatını da ona göre ayarlayacaklardır. İstanbul halkı bundan çok eziyetler

görür.

Bir gün Battal Gazi yarenleriyle otururken bu durumdan haberdar oldu. Duruma müdahale

etmek için kılık değiştirip İstanbul yolunu tutar. İstanbul’a gelir ve buradaki dostu Mihenk’e uğrar.

Mihenk, olanları anlatıp Ukbe’den şikâyetçi olur.

Battal Gazi, ertesi sabah Aşkar’a binip pazar yerine uğrar. Uygulama gerçekten de söylendiği

gibidir. Olaya bizzat tanık olur. Şöyle ki; pazarda bir genç, öküz satmaktadır. Ukbe’nin adamları gence

“Bu keçiyi kaça satarsın?” derler. Genç, hayvanın keçi olmadığını öküz olduğunu söyler. Ukbe’nin

adamları gence iyi bir sopa atıp bir daha böyle söylememesini emrederler. Adamlar gidince Battal Gazi

öküzün kaç lira olduğunu sorar. Genç, böyle söylememesini yoksa başının belaya gireceğini belirtir.

Battal Gazi öküzü satın alır.

Bir zaman sonra Ukbe’nin adamları gelir ve öküzü keçi fiyatına Battal Gazi’den alırlar. Battal

Gazi, öküzün kuyruğunun kendisine verilmesi şartıyla kabul eder ve keçi fiyatına öküzü verir. Daha

sonra bu öküz kuyruğunu yüzüp her tarafına çivi çakarak onu çiviyle döşer. Ardından Ukbe’nin evine

kadın kılığında girerek onu falakaya yatırır ve her vuruşunda “Bu keçi kuyruğu mudur; yoksa öküz

kuyruğu mudur?” diye sorar. Ukbe’yi iyice döver. Hadiseyi öğrenen Kayser Ukbe’yi evinden alıp

kullanılmayan eski bir hamamına saklar ve orada tedavi ettirmeye başlar.

Battal Gazi sonunda orayı da bulur ve doktor kılığında Ukbe’nin yanına girip tekrar o çivili

kuyrukla aynı soruyu sorarak onu döver. Ukbe’nin her tarafı yara bere içinde kalır. Kayser, Ukbe için

bir meydan ortasında çadır kurdurur, etrafını askerle doldurup orada tedavi ettirmeye başlar.

Battal Gazi ne yaparsa yapsın Ukbe’nin yanına sokulamaz. En sonunda deli bir ata binen

askeri görür. Askerle atı üzerine sohbete başlar. Frenk askeri atının en iyisi olduğunu iddia eder. Battal

Gazi de inanmamış gibi görünerek bunu kanıtlamasını ister. Elindeki kuyruğu gösterip bunu Ukbe’ye

göstermesini ve “Keçi mi öküz kuyruğu mu?” olduğunu sormasını ve kuyruğu çadıra atıp kaçmasını

ister.

Asker denileni yapar ve çadıra gidip kuyruğu sallayıp aynı soruyu Ukbe’ye sorar ve kuyruğu

Ukbe’nin önüne atıp geri dönüp kaçar. Ukbe şoka girmiştir. Şoktan çıkınca Battal Gazi’yi yakalamaları

için feryat eder. Bütün askerler Frenk askerinin peşine düşerler.

Bu durumdan istifade ile Battal Gazi, Ukbe’yi kaçırıp Malatya’ya getirir. Beylere Ukbe’nin

durumu anlatır. Onlar da ne isterse yapabileceğini söylerler. Ukbe, son bir ümitle kendisinin yine

Kayser’e satılmasını ister. Bu konuda yine bir mektup yazılır. Fakat Kayser, bu defa onu satın almaz.

“Aklından ne geçiyorsa onu yap.” der.

Battal, Kayser’in mektubunu alınca Ukbe’yi çarmıha gerdirip dersini yüzdürür. Sonra da

derisine saman doldurup ibret olsun diye şehrin kapısına astırır.

HİNDİSTAN YOLCULUĞU

Battal Gazi’nin oğulları mektepten mezun olurlar ve hocalarına hediye götürmek isterler.

Savaşlarda kendine ganimet payı ayırmayan Battal Gazi, son derece yoksul bir hayat sürmektedir. Bu

yüzden sırtındaki cübbesinden başka verecek bir şeyi yoktur. Nitekim onu verir.

Karısı Gülendam ise bu durumda şikâyetçidir. Battal Gazi’ye böyle uygun olmayacağını söyler.

Battal Gazi de Emir Ömer’in kızını almaya karar verir. Gidip ister. Ancak Emir Ömer işi yokuşa

sürüp karısının aklıyla Battal Gazi’den Hindistan’daki ak fille birlikte çok mal mülk ister.

Battal Gazi bunu kabul eder ve Hindistan yoluna koyulur. Hızır peygamberin de yardımıyla

hemen Hindistan’a gelir. Burada Tantaniyye şehrine varır. Şehrin padişahı Mihraseb’in sarayına varır.

Mihraseb, konuşan putunu Battal Gazi’ye gösterir. Battal Gazi Kur’an okuyunca put yüzüstü yere

düşüp parçalanır ve “kelime-i şahadet” getirir. Mihraseb, bunu görünce İslâm’ın “hak din” olduğunu

anlar. Müslüman olmaya karar verir. Fakat bir isteği vardır. Bir dev kızını kaçırmıştır. Eğer Battal

Gazi, kızı kurtarıp getirirse bütün halkıyla Müslüman olacaktır.

Seyyid, kızın esir tutulduğu kaleye gelir. Devin yerini öğrenir. Battal Gazi devin bulunduğu

yere gitmek ister ama önüne bir deniz çıkar. Nasıl geçeceğini düşünürken Yunus peygamberi içinde

taşıyan balık gelir ve Battal’a “Ben Yunus Peygamberi karnında kırk gün barındıran balığım. Bugün bir

nida duydum. Bana denildi ki “Yürü var, Seyyid Battal’ı sudan geçir. Şimdi gel benim sırtıma bin, seni

öte yakaya geçireyim.” der.

Battal Gazi, balığın dediğini yapar. Balık da onu devin olduğu yere getirir. Burada başka

padişahların kızları da tutsaktır. Battal Gazi devi öldürüp onları da kurtarır ve geri döner. Bütün

memleket padişahları gelip kızlarını görürler ve Müslüman olurlar.

Fakat Battal Gazi, Ak fili unutmamıştır. Mihraseb’e ak fili sorar. O da, o filin Heylan

sultanının elinde olduğunu haber verir. Yedi gün yol gittikten sonra bir meydanda Mısır ve Heylan

sultanlarının savaştığını görür. Mısır sultanı tam yenilecekken Battal Gazi’nin yardımıyla kurtulur. Ak

fil Heylan’ın altındadır. Ak fil Battal Gazi’yi görünce Heylan’ı ayağının altında ezip Battal Gazi’ye

gelip muti olur. Battal Gazi ak fili ve Emir Ömer’in istediği malların hepsini alıp Malatya’ya gelir.

Ancak Battal Gazi Hindistan’da iken Kayser gelip şehri harap etmiştir. Emir Ömer’in kızını

da kaçırmışlardır. Getirilen mallarla Malatya yeniden imar ettirilir. Battal Gazi ise kaçırılan kızı

bulmak için harekete geçer. Aşkar’a binip Rum’a yönelir. Ladikiyye’ye gelir. Orada nişanlısının vezirin

oğlu Behmen’e verilmek üzere düğünün yapıldığını görür. Kızı kurtarır ve Malatya’ya gelir. Emir

Ömer’in kızını Battal Gazi’ye verirler. Ak fili ise halifeye gönderirler.

KETAYUN İLE MACERASI

Bir gün Velid, Battal’ın evine gelir ve Battal Gazi’nin karısı Fatma’yı saçlarını tararken görüp

âşık olur. Başka bir gün Battal Gazi ile bağa giderler. Velid, bağın anahtarını unuttuğunu söyleyerek

Battal Gazi’nin evine gelir ve Fatma’yı kaçırır. Fatma Velid’e teslim olmaz ve kendini bir uçurumdan

atarak ölür. Velid, İstanbul’a kaçar. Battal Gazi, olayı öğrence Velid’in peşinden hareke geçer. Bir

manastıra gelir, içerde Velid vardır. Battal Gazi içeri girip Velid’i öldürmeye çalıştıysa da Velid

kaçmayı başarır. Battal Gazi kaç kez yakaladıysa da Velid her seferinde kurtulur.

Battal Gazi yolda giderken bir yiğitle cenk eyler. Yiğidi alıp yere vurduğunda bunun bir kız

olduğunu görür. İsmi Adn-ı Banu’dur. Kendisini yenen bir yiğit bugüne kadar çıkmamıştır ve ilk

yenenle evlenecektir. O gün meydana toplanırlar. Kız kendini isteyen bütün erkekleri helak eder.

Battal Gazi tekrar onu yener. Kız, Battal ile evlenmek isterse de Battal, bunu kabul etmez. Çünkü

Bedrun Şah, Aden Banu’ya âşıktır. Battal, kızı Bedrun Şah’a verir. İkisi de Müslüman olurlar.

Gerdek gecesi Aden Şah, Battal Gazi’yi ağlarken görür. Battal’ın eşi ölmüştür ve bu yüzden

üzgündür. Aden, ona Kayser’in kızı Ketayun’dan bahseder ve o kadar anlatır ki Battal Gazi görmeden

o kıza âşık olur. Ancak Ketayun, Battal Gazi’nin korkusundan denizin ortasında bir kulede

oturmaktadır. Üçü birlikte Ketayun’un bulunduğu yere gitmek için yola çıkarlar. Fakat, karşılarına

engeller çıkar ve bu işi başaramazlar. Aden Banu ile Eden Şah kaçmayı başarırlar fakat Battal,

yakalanır ve cehennem kuyusuna atılır.

Battal Gazi bu kuyuda yılanların şahı ile karşılaşır ve Hakkın kudretiyle o yılan ona yol gösterir

ve oradan kurtulur. Adn ve Bedrun Battal Gazi’nin durumunu Malatya’ya bildirirler. Haber,

İstanbul’da da duyulur. Battal Gazi’nin öldüğünü duyan Kayser, bütün askerini toplayıp Malatya

tarafına yürür. Malatya’da savaş başlar. Adn ve Bedrun orada şehit olurlar. Müslüman askeri çok

bunalır. Halife yardıma yetişir. Bu arada Battal Gazi, yakalanmasına sebep olan Ketayun’un sonradan

pişman olmuştur. Bu yüzden Battal’ı kuyudan kurtarır.

Battal Gazi, Ketayun’u alıp Malatya’ya yönelir. Müslümanlar, burada zor durumdadırlar.

Battal Gazi yetişince savaşı hemen Müslümanların lehine çevirir. Kâfir askerleri bozulup yenilir.

Battal, zaferin ardından Ketayun’la evlenir. Kayserliğe Esatur geçer. Battal, onu haraca bağlar.

ESATUR’LA MÜCADELESİ

Bir gün Halife ava çıkar ve o esnada ağacın dibinde burnu kulağı kesilmiş bir adam görür.

Kendisine ne olduğu sorulduğunda adam, Esatur’dan şikâyet eder ve Halife için getireceği mallara

Esatur’un el koyduğunu ve kendisini bu hâle koyduğunu anlatır ve intikamının alınmasını ister.

Halife bunu duyunca her yana haber salarak asker toplar. Yüz bin gazi ile İstanbul üzerine

yürür. Kayser de bunun üzerine dokuz yüz bin asker toplar. İki ordu Zeyl-i Cebel ‘de karşı karşıya

gelirler. Esatur, Battal’ın teslim edilmesini aksi takdirde tüm İslâm diyarını harap edeceğini söyler. Bu

şart tabi ki kabul edilmez. Seyyid, gelen elçi’nin burnunu, kulağını keser ve meydan okur.

Böylece savaş başlar. Karşılıklı vuruşmalardan sonra Esatur meydana girer. Battal Gazi tam

Esatur’u öldüreceği sırada Esatur kaçar ve iki ordu birbirine girer. Esatur, kaçmayı başarır. Kâfir

ordusu bozguna uğrar. İslâm ordusu hazırlık görüp İstanbul’a yönelir.

Esatur, intikam almaktan vazgeçmemiştir. Ancak askerle Battal Gazi’yi durduramayacaklarını

anlayınca onu öldürmek için Harus adlı bir büyücüye haber salarlar. Büyücü Harus ordusuyla çıkagelir.

Harus, ne yapsa çabaları boşa çıkar. Battal Gazi’yi tek başına yenemeyeceğini, bu sebeple

Zülkarneyn’in mezarında bulunan Güzende cadıyı çağıracağını söyler. Büyücüler ilk etapta İslâm

askerlerini zor durumda bırakırlarsa da Battal Gazi çeşitli dualar okuyarak onların büyülerini yok eder

ve Hızır’ın verdiği oklarla büyücüleri öldürür. Kayserin ordusu tekrar yenilir. Kayser kaleye sığınır.

Barış ister.

Battal Gazi, bulundukları yerden galibiyet nişanı olarak bir yer verilirse barış yapabileceğini

söyler. Esatur kabul eder. Böylece iki ordu arasında anlaşma sağlanır. Battal Gazi, bu anlaşma

gereğince şöyle yapar: “Seyyid, bir sığır derisi incecik sırım gibi kesti. Uzunluğu dört bin arşın oldu.

Giderek o şehrin içinde bir yer belirledi. Dört bin arşın alan içinde çok kilise ve dükkân yıktılar. “

Bu olayın ardından Halife Malatya’ya döner ve yedi gün kaldıktan sonra Bağdat’a hareket eder.

ABDÜLVEHHÂB GAZİ’Yİ KURTARMASI

Bir süre sonra Halife Mutasım ölür. Yerine oğlu Memun tahta geçer. Battal Gazi ve diğer

gaziler, Malatya’yı Abdülvahap’a bırakıp yeni halifeye biat etmek için Bağdat’a giderler. Battal Gazi,

küçük oğlu Ali’yi yanına alır, diğer oğulları Beşir ve Nezir’i de Abdülvehab’a emanet eder. Ancak bir

gün Beşir ve Nezir, ava çıkarlar ve kaybolurlar. Abdülvehab çok üzülür. “Rum’a gidip aramaktan başka

çarem kalmadı” diyerek kılık değiştirip yola çıkar. Ancak Rum’da da Kayser’in oğlu Tekfur Şah

kaybolmuştur ve bunu Battal Gazi’den bilirler. En son Kayser’in veziri Akranus’un kızı da kaybolur.

Kayser, bu işlerin sorumlusu olarak Battal Gazi’yi gördüğünden üç yüz bin askerle

Mamuriyye’ye gelir. Abdülvehab ise Rum’a gelmiştir. Namazını kıldıktan sonra yatıp uyur. Rüyasında

bir puta secde ettiğini görür. Bundan çok etkilenir. Başına bir felaket geleceğini anlar. Nitekim öyle de

olur. Esatur’un beyleri onu yakalayıp hapse atarlar. Abdülvehab’ı öldürmezler ama din değiştirmesi için

çok uğraşırlar. Sonunda Esatur’un kızı Hurmenk Abdülvahab’ı baştan çıkarmayı başarır. Dahası din

değiştirmezse öldürüleceği söylenmiştir.

Abdülvahab, bunun üzerine “Bari imanımı gönlüme hapsedeyim ve dilimle ikrar edip bunları

aldatayım. Eğer kabul etmeyecek olursam beni öldürürler. Ölümden dirlik daha iyidir.” diyerek

görünüşte Hıristiyanlığa geçer. Kızın ısrarlarına dayanamayarak içki de içer. İyice sarhoş olduktan

sonra ellerini bağlayıp bir putun önüne götürüp ona secde etmesini isterler. Abdülvahab denilenin

yapar. Kayser, bu durumdan çok memnun kalır. Kızını Abdülvahap ile evlendirir.

Battal Gazi ve arkadaşları ise o günlerde Bağdat’a Halife’ye hediyelerini verirler. Bağlılıklarını

bildirip Malatya’ya dönerler. Seyyid Battal, Abdülvahab’ı ve oğullarını ortada göremeyince durumu

sorar. Olup biteni kendisine anlatılar. Bunun üzerine, hemen kıyafet değiştirip Rum’un yolunu tutar.

İstanbul’a geldiğinde Abdülvahab’ın başına gelenleri öğrenir. Vakit geçirmeden Kayser’in

sarayına girer. Kendisini Çin elçisi olarak tanıtır ve Abdülvahab’ın ağzına bir yumruk atar. Geliş

sebebini de “kızını başka biriyle evlendirdiğin için Çin Şahı sana çok kızdı ve beni gönderdi.” Der.

Fakat kız ortalarda yoktur. Kayser kızının Battal tarafından kaçırılmış olabileceğini söyler.

Daha sonraki günlerde Battal, deşifre olur. Bunun üzerine İstanbul’dan ayrılır. Kayser ve

adamları ise onu aramak için peşine düşerler. Bir gün Seyyid’i uyurken görürler ve yakalarlar. Battal

Gazi kaçmayı başarır. Fakat çok geçmeden Falıkrat tarafından yakalanır. Falıkrat hemen Kayser’e

haber verir. Kayser, yola çıkar. Battal Gazi hile ile elini çözüp Falıkrat’ın yerine geçer ve Falıkrat’ı da

kendi yerine geçirir. Kayser Falıkrat’ı Battal Gazi zannedip odun getirtip ateşte yaktırır. Battal Gazi ise

oğullarını aramaya devam eder.

Battal Gazi, epeyce sıkıntıdadır. Nereye gitse, ne yapsa oğullarından ve kaçırılan Rum

gençlerinden haber yoktur. Bir gün ağlayıp feryat eden biriyle karşılaşır ve olup bitenler hakkında

ondan bilgi alır. Bu adam, Bağdatlı zengin bir tüccardır. Ticaret için bu diyara geldiğinde bir pınar

başında bir büyücünün efsununa uğramıştır. Büyücü kadın o adamı ve yanındakileri tutsak etmiştir.

Dahası, nerde güzel bir kız ya da oğlan görse tutsak etmektedir.

O anda büyücü kadın oraya gelir. Battal’ı görür görmez, onu yakalayıp öldürmek için harekete

geçer. Battal’a efsun yapar. Battal, Hızır peygamberin duasını okuyarak bu efsundan kurtulur ve

büyücüyü öldürür. O anda dağdan gürültülü bir ses gelir. Sesin sahibi bu kadının oğludur. Battal’a “

Sen benim anamı öldürdün. Ben de senin iki oğlunu kebap yapıp yedim” der.

Battal Gazi Kaf dağına tırmanır ve Zülkarneyn’in kızlarını kapattığı makama gelir. Daha önce

evlenmek için teyzelerinin aklına uyup annelerini zehirleyen kızlarını Zülkarneyn buraya hapsetmiş ve

veziri Arastatalis buraya Battal Gazi’nin geleceğini haber vermiştir. Bunun üzerine Zülkarneyn Battal

Gazi’ye hitaben mektup yazar. Battal Gazi mektubu okuduktan sonra makamın içinde birçok esir kız

görür. Kayserin kızı da oradadır. Battal Gazi ifritin odasına girer. Battal Gazi orada ifriti öldürüp

kızları kurtarır.

Battal Gazi, kurtardığı kızlarla birlikte İstanbul’a doğru yola koyulur. Yolda karşılaştığı

birinden Kayser’in Malatya üzerine sefer düzenlediği haberini alır. Ayrıca Abdülvahab’ın İstanbul’da

kaldığını ve durumunun çok kötü olduğunu da öğrenir. Daha sonra Battal Gazi, İstanbul’da

Abdülvahab’ı görüp onu tekrar İslâm dinine çevirir. Kayser Malatya’ya varmak üzeredir.

Battal Gazi, işte bu hassas anda Malatya’ya yetişir. Kayser, Battal Gazi’yi ateşte yaktığını

zannetmektedir. Battal Gazi’yi görünce şok olur. Kızının Müslüman olduğunu öğrenince içi yanar.

Battal Gazi her zaman olduğu gibi savaşı Müslümanların lehine çevirir. En sonunda kâfir askeri

bozulur ve Esatur yedek atla İstanbul’a doğru kaçar. Bir manastıra gelir ancak Battal Gazi onu

manastırda yakalar, Malatya’ya getirir. Battal Gazi, Müslüman olmasını teklif eder. Esatur, oğlu

Tekfur’u bulup getirirse Müslüman olacağını söyler ve bu teklifi yazılı olarak da Battal Gazi’ye sunar.

Bu arada Battal Gazi, oğullarının Kaf dağında tutulduğunu öğrenir.

KAFDAĞI’NA GİTMESİ

Battal Gazi, Kafdağı’na oğullarını ve Tekfur’u kurtarmaya gider. Önce Sinbat kalesine gelirler.

Bir iki gün deniz kenarında kalırlar. Karşıya geçmek ve Kafdağı’na ulaşmak için usta bir denizciye

ihtiyaç vardır. Esatur en iyi gemicisi Kantar’ı Battal Gazi’ye verir ve böylece yola çıkarlar.

Aradan altı ay geçer. Bu süre içinde hiç bir iz bulamazlar. Bir gün bir ulu dağ görünür. Gemiyi

oraya yönlendirip kıyıya yaklaşırlar. Seyyid, gemiden iner ve bir çeşme başında abdest alıp namazını

kılar. Karanlık çökünce karşıdan bir ışık görür.

Battal Gazi oraya gider. Burası bir mağaradır. İçine girdiğinde kırk zenci ifritin oturduklarını

görür. Bunlar Seylan şehrinin padişahı Asced’in Dilefruz adlı kızını kaçırmaya gelmişlerdir. İfritlerin

başı kızı kaçırıp gelir. Battal Gazi bunları uykuda basıp öldürür ve kızı tekrar sarayına iletir.

Bu olayın ardından yine bir çeşme başına varır. Abdestini alıp namazını kılar ve uykuya dalar.

Uyandığında çevresinde, kırk hırkalı dervişleri görür. Kendisi de ortalarındadır. Dervişler, Battal’ı

“Hoş geldin ey Resul evladı” diye karşılarlar. Yedi gün boyunca Battal, onlarla birlikte olur. Yedi

günden sonra gitmek isteyince dervişler izin vermez ve Hz. Muhammed’in burada kırk gün kalmasını

söylediğini iletirler.

Bunun üzerine Battal Gazi, gitmekten vazgeçer. Dervişlere bir hediye olsun diye kolundaki bir

inciyi onlara verir. Onlar, inciyi sarrafa satmaya gelirler. O anda iki hizmetçi, Seyyid’in yanına gelir ve

Dilefruz’un kendisini beklediğini söylerler. Dilefruz, Battal Gazi’yi bulunca, Battal Gazi’ye ve

dervişlere yemek ikram eder, mücevherler verir.

Dervişler bu cevherleri satıp harçlık etmek isteyince kuyumcu bunları Asced’e şikâyet eder.

Asced bunları, kendi hazinesini soydukları gerekçesiyle tutuklatır. Tam ortalık karıştığında Dilefruz

gelip babasına olanı biteni anlatır. Asced Müslüman olup kızını Battal Gazi’ye verir. On gemi ve on

bin asker hazır edip yola koyulurlar.

Bir ay yol gittikten sonra bir an çok şiddetli bir fırtına çıkar. Dağılırlar. Seyyid, bir pirle bir

kayığa biner. Bir dağın eteğine varırlar. Burada bir kale vardır ve içinde ifritler oturmaktadır. Battal,

bunlarla savaşır ve Kaf Dağı’nın padişahı Hilal Cadı’dan Kayser’in oğlunu ve kendi oğlularını kurtarır.

O anda Hızır gelerek Battal Gazi’ye acele etmesini çünkü İslâm’ın üzerine düşman geldiğini haber

verir. Battal, hemen İstanbul’a gelip Esatur’un yanına çıkar. Esatur hastadır. Oğlu Tekfur’u görüp

Müslüman olur ve çok geçmeden ölür. Battal Gazi Tekfur’u Kayser yapıp oğlu Beşir’i onun yanına

bırakır. Diğer oğlu Nezir’le Malatya’ya döner.

BABEK’LE MÜCADELESİ

Bu arada Halife Memun ölür. Yerine oğlu Mutasım halife olur. Bu esnada ortaya yalancı bir

peygamber çıkar. Bu kişiye ok batmamakta ve kılıç işlememektedir. Domuz etine ve şaraba helal

demekte, yerden hazine çıkarmakta, kızı babaya, kardeşi kardeşe helal ettiğini söylemektedir. Bu

yalancı peygamberin ismi Babek’tir. Bağdat’ta hırsızlık yapan birinin oğludur. Babası, Bağdat’tan

sürülerek bir köye sığınır ve çobanlık yaparken köyün ileri gelenlerinden birinin cariyesiyle zina yapmış

ve Babek işte o zinadan doğmuştur. Söylentiye göre Babek otururken bir gün yanına yaşlı adam

suretinde Cebrail olduğunu söyleyen şeytan gelmiş ve ona peygamber olduğuna inandırmıştır.

Babek, etrafını etkilemekte gecikmez. Yanına çok sayıda asker toplar. Birçok İslâm diyarı

dinden çıkıp Babek’e tabi olur. Babek, daha sonra Bağdat’ı kuşatır. Battal Gazi, bu haberi alınca hiç

vakit geçirmeden Bağdat’a gelir. Babek’in bulunduğu yere ulaştığında onun binlerce adamıyla

oturmakta olduğunu görür. Onlara: “Ey akılsız kavim. Muhammed dininden ne zarar gördünüz de yüz

çevirip şeytana uyuyorsunuz.” dedikten sonra Babek ile cenge tutuşur. Battal, Babek’e ne yaptıysa de

onu öldüremez. Gerçekten ona ok batmamakta ve kılıç kesmemektedir.

Battal Gazi bu durum karşısında âciz kalır. Babek, ilk anda kazandığı üstünlükle Battal’ı

kendine inanmaya davet etmektedir. Son bir teklifte bulunur:

“ Ey Battal! Senin dinin hak ise, seni ok, süngü, kılıç ile vurayım, eğer tesir etmezse o zaman

dininin hak olduğunu kabul edeyim”

Battal, bu sözler karşısında Hakk’ın kudretine sığınır. Babek, kılıcını eline alıp Seyyid’e

saldırır. Seyyid, çıplak eliyle kılıcı tutar. Hakkın inayetiyle bir kılına bile zarar gelmez. Babek, bu defa

gürzüyle saldırır. Battal, bundan da zarar görmez. Diğer saldırılarından da Hızır peygamberin duasıyla

kurtulur.

Onlar, mücadele ededursunlar, o esnada Halife beş yüz bin askerle yardıma yetişir. İki ordu

savaşa tutuşurlar. Ancak ne yaptılarsa da Babek’i öldüremezler. Battal, bu acizlik içinde dağa çıkar ve

abdest alır. Hakk’a sığınır. “Ey Allahım! Bu dinsiz haramzade senin dinini batıl etmek istiyor. Ey

Allah’ım, bunun durumunu bu çaresiz kuluna açıkla.” diye Allah’a yalvarır.

Bu arada uykusu gelir ve rüyasında Hz. Muhammed’i görür, Hz. Peygamber, Battal’ı iki

gözünden öper ve kederlenmemesini Babek’in ölümümün onun elinden olacağı müjdesini verir.

Ardından silahlarının üzerine bir dua yazmasını söyler. Bu dua ile Babek’in silahını etkili hale getiren

şeytan etkisiz hale gelecektir.

Battal Gazi aynen öyle yapar. Babek, şeytanın gelmediğini fark edince kaçar. Bir köyde sarp bir

kale yaptırmıştır, oraya sığınır. Battal Gazi kaleye tırmanıp kaleyi fetheder. Babek buradan da kaçar.

Bu kaçıp kovalama epey devam eder. Babek, önce Çin’e ardından İstanbul’a gelir Tekfur ile Battal

Gazi’nin oğlu Beşir’i öldürüp Rum’un başına geçer. Malatya’yı basıp Battal Gazi’nin kırk yakın

arkadaşını şehit eder.

Battal Gazi Malatya’ya gelir. Babek’in ordusunu tekrar bozguna uğratır. Babek bu sefer

yakındaki Süheyl’in kalesine sığınır. Battal Gazi, gece kaleye gizlice girip Babek’i yakalar, Süheyl

Müslüman olur. Battal Gazi, Babek’i ne kadar dine davet etse de olmaz. En son Battal Gazi, Babek’i

Bağdat’ta ateşte yakarak öldürür.

RAD CADI İLE MACERASI

Battal Gazi, Bağdat’ta iken Bir gün Halife’nin kızı Safiye Banu kaybolur. Bahçede iki yeşil kuş

aralarında konuşurlarken kızı, Rad cadının kaçırdığını söylerler. Kızın annesi Saide Banu, bunu

duyunca durumu Halife’ye, o da Battal Gazi’ye anlatır.

Battal Gazi, hiç vakit kaybetmeden atına atlayıp halifenin kızını bulmak için yedi deniz

ötedeki Ayne’l-Katar’a gider. Burası muazzam bir şehirdir. Seyyid, orada put yapan bir kâfirle

karşılaşır. Tartışmaya başlarlar. Seyyid, o adamı öldürür. Halk Battal Gazi’nin üstüne yürür. Battal,

tam on beş kişiyi öldürür.

Olayı görenler durumu şehrin beyine haber verirler. Bey, hemen Battal’ın yanına gelir. Onu

tanımaktadır. Hemen sarayına getirir. İkramlarda bulunur ve buraya gelme sebebini sorar. Battal da

durumu anlatır. Meğerse bu beyin kızını da Rad Cadı kaçırmıştır. Battal’a eğer kızını kurtarırsa

putperestlikten döneceğini söyler.

Battal Gazi tekrar yola koyulur. Bey, ona bir gemi tahsis eder ve yanına adamlar verir. Üç gün

sonra şiddetli bir fırtına çıkar ve gemi batar. Battal, hemen Aşkar’ın üzerine binerek ölümden kurtulur.

O esnada oraya başka bir gemi gelir ve Battal’ı o gemiye alırlar. Gemide Kantar adlı bir bey vardır. Bir

süre sonra karaya çıkarlar. Çıktıkları yere Rad cadı gelir. Kantar’ı tutup iki parça eder. Büyü ile dört

yüz kişiyi ateşe yakar. Battal Gazi bir ok atıp Rad cadının gözüne saplar. Rad cadı hemen yok olur.

Geride kalan yüz kişi Battal Gazi’nin karşısında Müslüman olurlar.

Battal, daha sonra Sindebar şehrine gelir. Orada Kamer Şah vardır ve onun kızını da Rad cadı

kaçırmıştır. Kamer Şah da kızını getirirse putperestlikten vazgeçip Müslüman olacağını söyler. Birkaç

gün sonra Battal Gazi, Kamer Şah’la ava çıkar. Burası şahın kızının kaçırıldığı yerdir. O sırada oraya

bir geyik gelir. Battal, geyiğin peşine takılır. Epeyce takip eder. Bu sırada bir göle girip yıkanır, ancak

atı, elbiseleri ve silahları ortada yoktur. Battal, bu durum karşısında hemen Allah’a dua eder.

Peygamber ve evliyadan şefaat diler. O anda Hızır peygamber gelir ve o geyiğin Rad cadının kızı

olduğunu söyler. Battal, silahlarını ve elbiselerini nasıl ele geçirebileceğini sorar. Hızır Peygamber de

gözünü yummasını söyler. Seyyid, gözünü yumar. Açtığında kendini Âdem Peygamber’in türbesinde

bulur. Birkaç gün orada kalır. Daha sonra Tamus Peri’nin yanına gelir ve Rad cadıyı bulmasına

yardımcı olacağın söyler ve onun yardımıyla Rad cadının bulunduğu yere gelir. Yanına Tamus Peri’nin

verdiği kılıç, yay ve ok vardır ve üzerlerinde dualar yazılıdır. Battal, bu oklarla Rad Cadı’yı öldürür.

Battal Gazi kızları kurtarıp babalarına teslim eder. Onlar da Müslüman olurlar.

HAKEM’İ KATLETMESİ

Eba Müslim, Horasan’da Haricilere karşı büyük bir mücadele verir ve onların hepsini öldürür

yahut etkisizleştirir. Geriye kala kala Yezidi soyundan Hakem adlı bir kişi kalmıştır. Bu kişi epey

zamandır haramilik etmekte, Müslümanlara zarar vermektedir. Bir zaman sonra etrafına topladığı

yirmi bin adamla Bağdat’ı basmaya karar verir. Bu konuda yanında on bin askeri olan Anter’den de

yardım alır. Planına göre kendisi halife, Anter de vezir olacaktır.

Böylece ikisi iş birliği yaparlar. Bağdat’a saldırırlar. Halife’nin askerleri darmadağın olur.

Halife ise canını zor kurtarır. Böylece şehir teslim alırlar. Şehrin hisarına gizlenmeyi başaran Halife ise

hisarın çatısına çıkar ve Allah’tan yardım, peygamberinden şefaat diler.

Halifenin dilekleri kabul olur. O anda Seyyid çıkagelir. Seyyid’le işgalciler arısında şiddetli bir

savaş olur. Hakem’i esir ederler ve Tamus Peri’nin yardımıyla da kâfir ordusunu dağıtırlar. Hakem ve

Anter’i baş aşağı asıp diri diri derilerini yüzüp öldürürler. Battal Gazi Tamus’a izin verir, onlar

makamlarına geri dönerler. Battal Gazi de Malatya’ya döner.

Bu arada Malatya’da Emir Ömer ve Dilefruz vefat etmişlerdir. Halifenin kızını Battal Gazi’ye

verirler. Battal Gazi Malatya’yı oğullarına emanet eder. Bu arada Esatur’un Kanatos adlı oğlu gelir ve

Rum’un kayserliğini ister. Her yıl haraç vermeyi kabul eder. Bu arada kısa bir zaman sonra halifenin

kızı da vefat eder.

SON GAZASI

Esatur’un Kanatur adında bir oğlu vardır. Bir süre sonra Seyyid’in bulunduğu yere gelir. Rum

ülkesini kendisine bırakmasını ister ve bunun karşılığında her yıl haraç vereceğini söyler. Battal, ona

Müslüman olmasını teklif ettiyse de o haraç vermekte ısrar eder. Seyyid de onu Rum’a Kayser yapar.

Battal Gazi’nin gayesi artık gerçekleşmiştir. “İslâm’ın artık düşmanı kalmadı” diyerek

seraskerliği Abdülvahab’a bırakır. Hac vaktinde de Mekke’ye gider. Hac yapıp oradan Medine’ye geçer

ve artık orada ikamet eder. Yedi yıl böyle geçer.

Bir gün Osman adlı bir yiğit gelip Kanatur’un altı yüz bin asker toplayıp Malatya’ya

yürüdüğünü anlatır ve Müslümanların zor durumda kaldığını söyler. Seyyid, bu duruma çok üzülür. O

gece düşünde Hz. Peygamberi görür. Peygamber, ona “ Ya Seyyid! Hemen Rum’a git. Zira

Müslümanlar zor durumdalar. Onların yardımına yetiş” der.

Seyyid, Peygamber toprağında ölüp buraya defnedilmeyi hayal ederken bu emir karşısında

tekrar yola koyulur. Bu arada Müslümanlar da asker toplanmış, Bağdat’a halifeye haber vermişlerdir.

Halife Mutasım ölmüş, yerine oğlu Bahtiyar geçmiştir. Ordular karşı karşıya gelir. Bu savaşlar

esnasında Abdülvahab, şehit olur. Kâfir askeri İslâm ordularını kırıp dağa sürer.

Battal Gazi geldiğinde İslâm ordusunun kırılıp iyice yorulduğunu görür. Hemen savaşa girip

durumu Müslümanların lehine çevirir. Bu arada halife ve peşinden Tanus Peri yetişir. Kâfir askerini

bozarlar ve Kanatos Kayser kaçar. Battal Gazi, savaştan sonra bütün dostlarından helâllik alıp Kayserin

peşine düşer. Kayser Mesihiye kalesine sığınmıştır ve yaptığına pişman olmuştur.

Battal Gazi, hemen peşinden yola çıkar. Mesihiye kalesine varır. Üç gün şiddetli cenk eder. Bir

gün delikli bir taş bulup İshak peygamberin zinciriyle kale burçlarını yıkar. Öğleye doğru yorulunca

biraz uyumaya karar verir. Bu arada Kayser’in kızı gezinirken Battal’ı görür. Onun orda uyku haline

yakalanıp öldürülmesinden endişe eder. Uyanması için bir taş atar. Bu taş, Seyyid’in ölümüne sebep

olur.

Böylece hayatı boyunca nice tehlikelerle karşılaşıp ölmeyen Battal, bu son gazasında bir taşla

hayata veda eder. Battal’ın öyle hareketsiz yattığını uzaktan gören kız, durumu anlamak için Battal’ın

başını kesme bahanesiyle kale kapısını açtırır. Battal’ın öldüğünü görünce hançerini çıkarıp kendini de

öldürür. O sırada büyük bir tufan çıkar. O iki vücut görünmez olur. Bu görünmezliğin nasıl olduğunu

kimse anlayamaz.

Daha sonra bu yere babalarını aramak için oğulları Ali ve Nezir gelirler; fakat babalarını

bulamazlar. Üzüntü ile Malatya’ya dönerler. Babalarının yasını tutarlar. Bu acı haberi alan Halife de

çok üzülür. İslâm diyarında yas ilan edilir. Hatimler indirilir ve Battal’a dualar edilir.96

4. Bölüm

BATTAL GAZİ KÜLLİYESİ

“ Halk arasında “Battal Gazi Türbesi” olarak anılan “Seyyid Battal Gazi Külliyesi” türbe, cami, medrese,

imarethane, tekke ve bazı külliye çevresi insanların mezarlarından oluşan bir bütünlüktür.”

İLYAS KÜÇÜKCAN

KABRİNİN BULUNUŞU

Yaygın bir görüşe göre Battal Gazi’nin meçhul olan mezarı önce bir çoban tarafından

bulunmuştur. Buna göre Hacı Emre köyünden Kutluca Çoban diye bilinen biri Mesihiye Kalesi

çevresinde koyunlarını otlatırken, bir gün onların bir yere gelince yürümediklerini, sanki toprağa

96 Battal Gazi’nin cenkleri hakkında geniş bilgi için şu iki kaynağa bakılmalıdır: Hasan Köksal, Battal Gazi

Destanı, Necati Demir/Mehmet Dursun Erdem, Battalnâme

basmak istemediklerini fark eder. Ertesi gün, aynı durum tekrar yaşanır. Sonunda orada bir şey

olduğuna karar verir. Hayvanların basmayışından dolayı buranın bir mezar olabileceğini düşünür.

Halk rivayeti, olayı daha gizemli bir sonuca bağlar. Koyunların basmadığı ve bir mezar

olabileceğini düşündüğü o yerden ayrılamaz olur o çoban. Aynı yerde yine koyunlarını otlatırken bir

gün ansızın gökten bir nur dalgasının o yere indiğini görür. Kendiden geçer. Ayıldığında ise gidip

gördüklerini Mesihiye beyine anlatır. Bey, hemen o yerin etrafına bir duvar çektirir.

Fakat muhtemel bir mezar olarak düşünülen bu yerin Seyyid Battal Gazi’ye ait olduğunun

anlaşılması ise yine bir başka rüya olayı ile ilgilidir. Bu rüyayı gören ise Ümmühan Hatun’dur.

TÜRBESİNİN YAPILMASI

Gıyaseddin Keyhüsrev’in karısı ve Alâeddin Keykubat’ın annesi olan Ümmühan Hatun,

iyiliksever, cömert, adaletli, iyi bir öğrenim görmüş, çok okuyan bir kadındır. Sarayda okunan Battal

menkıbelerinden dolayı ona büyük bir ilgi ve sevgi duymaktadır. Ümmühan Hatun, bir gece Seyyid

Battal Gazi’yi rüyasında görür. Hadisenin devamını Nezihe Araz şöyle anlatır:

“Tasvir gibi güzel, Hamza gibi kuvvetli, Ali gibi heybetli bir yiğit Ümmühan Hatun’a dedi ki:

”Ey Hatun! Ben ol Âli Resul’denim ki Diyar-ı Rum’u aldım. Kâh karada, kâh denizde doksan yıl

gazilik ettim. Sonunda Mesihiye kalesinde şehit oldum. Gel beni ziyaret et, üzerime de bir türbe yap.”

Ümmühan Hatun, rüyasını oğluna anlattı. Alâeddin Keykubat, hazinedarlarına emir verdi, ne

lazımsa develere yükletildi. Sultan Hatun Mesihiye kalesine doğru yola çıktı.”

Hadisenin bundan sonrasında ise kervan Seyyid Gazi’ye gelir. Kale beyi, onu karşılar. Ziyaret

sebebi öğrenince ona Kutluca Çoban’ın rüyasından bahseder. Ümmühan Hatun, doğruca kale beyinin

etrafını çevirdiği o yere gider. İki rekât namaz kılarak “Gördüğüm rüya Tanrı katından ise bana onu

yine göster” diye dua eder.

Bu dua kabul olmuş olacak ki, gerçekten ikinci bir rüya görür. Rüyasında Battal Gazi ona: “ Ol

gördüğün benim! Seyyid Battal Gazi’yim. Türbemi sen yaptır. Bir mescit, bir de tekke bünyad et.

Bilginler, dervişler getir, vakıflar yap.”97

Ümmühan Hatun, işte bu rüya üzerine buraya bir anıt mezar

yaptırır.

Bu olay, Battalnâme’nin kimi nüshalarında da yer almaktadır. Hasan Köksal’ın hazırladığı

Battalnâme’de bu olay şöyle anlatılır:

“Sultan Seyyit Battal Gazi, şehit olduktan sonra, Sultan Alâaddin Rum'a geldi ve padişah oldu.

Konya onun tahtıydı. Adil ve cömert padişahtı. Çevre illeri ve memleketleri kullarına paylaştırdı.

Hezar Esbi adlı bir Bey vardı. Mesihiye kalesini ona verdi. Hezar Esbi, askerleriyle geldi, kaleye

yerleşti. Köyler, şehirler kurdu ve ününü çevreye duyurdu. Atı, devesi ve koyunu çoktu. Çobanlarından

birisine Kudluca derlerdi. Kudluca bir gün kale karşısındaki tepeye koyunları çıkardı. Oturdu, ansızın

tepenin üstünden bir nurun parladığını gördü ve hayran oldu. Koyunlar da o yere toplandılar ve o gün

orada kaldılar.

Hezar Esbi'ye haber verdiler. Hezar Esbi gelip Kudluca'yı ve koyunları o tepe üstünde buldu.

Kudluca, gördüğü olayı bunlara anlattı. Hezar Esbi emretti ve yedi taştan bir avlu yaptılar. Burasını

ziyaretgâh eylediler. Kimin bir haceti olsa, gelip hacet dilerler ve hacetleri kabul olurdu. Burası büyük

bir ziyaretgâh oluverdi.

Bir müddet böyle kaldı. Sultan Alâaddin'in anası Sultan Hatun, Resûlullah soyundandı. Son

derece salihlerden olup hiçbir vakt-i ibadetten uzak değildi. Âlimlere ve fakirlere sadakalar verirdi. Bir

gece Seyyit Battal Gazi'yi düşünde gördü. Sultan Seyyit Battal Gazi:

—Ya Sultan Hatun! Ben Âl-i Resûl'denim. Bu Rum memleketini aldım. Gel üzerime türbe

yap, dedi. Sultan Hatun uyandı. Sultan Alâaddin'in huzuruna geldi. Bu hikâyeyi Sultan Alâaddin'e

bildirdi. Sultan Alâaddin emretti, hazine açtılar, mal çıkartıp katırlara yüklediler. Bir hayli kullar ve

hizmetçiler ile birlikte Sultan Hatun yola revan oldu.

Kılıç Arslan derlerdi, Sultan Alâaddin'in bir kâhyası vardı. Onu da yanına aldı. Günler sonra

kaleye geldiler ve kalenin yakınında bir alana konakladılar. Sultan Hatun emretti, oraya bir kervansaray

yaptılar. Bir köy kuruldu, şimdi o köyün adına Şeşanuk derler.

97 Nezihe Araz, Anadolu Erenleri, s. 55-56

Hezar Esbi, Sultan Hatun'un geldiğini işitince karşılamaya gitti ve davet edip konukladı. Ona,

“ Hayırdır, bu yere geliş sebebiniz nedir?” dedi.

Sultan Hatun “Bu kalenin yakınında hiç ziyaretgâh var mıdır? Diye sordu. Hezar Esbi: ”Evet,

vardır. Benim bir çobanım Kudluca, kale karşısındaki tepede koyun güderken parlak bir nur görür. O

nurun şavkından aşırı heyecana kapılır, kendinden geçer. Koyunlar da oraya toplanıp beklerler. Bana

haber verdiler, ben de vardım. Çobandan haberi dinleyip o yeri duvarla çevirttim. Şimdi ziyaretgâh

olarak o yer vardır.” dedi.

Sultan Hatun bu haberi işitti ve mutlu oldu. Hezar Esbi'ye bahşiş verdi. Birlikte yürüdüler ve o

tepe üstüne vardılar. Sultan Hatun abdest alıp o avluya girdi, iki rekât namaz kıldı, hacet diledi:

—O gördüğüm düş rahmanı ve bana görünen Seyyid Battal Gazi ise, burada da görünsün,

dedi.

Dua etti, yere kapandı. O anda bir nur belirdi. Âlem aydınlık oldu. Sonra bir ses işitildi:

—Ya Sultan! O gördüğün düş rahmanidir, dedi. Sultan Hatun durdu. O kapıdan içeri girdi.

Yedi basamak merdivenden aşağıya indi. O nurun aydınlığından mağaranın içi aydınlandı.

Gördü ki, her yer döşenmiş. Misk ü amber kokusundan insanın burnu bir hoş oluyor. Kırk adım

yürüdü. Mağaranın dibine indi. Seyyid Battal Gazi'yi kıbleye karşı mihraba otururken gördü. Savaş

silahları üzerinde, dahhak kılıcı belinde, imame başında, örtü yüzündeydi. Sultan Hatun el bağlayıp

karşısında durdu. Bir ses geldi ki, "O Seyyid Battal Gazi, benim Al-i Resûl'ümdür. Doksan yıldır gaza

yapmaktayım. Kâh karada, kâh denizde Rum mülkünü aldım. Sonunda bu kalenin üzerinde şehit

oldum. Beni buraya Hızır Peygamber getirdi. Kabrim buradadır. Şimdi benim üzerime türbe yap ve

sen de burada ol ve bir mescit ve bir tekke yaptır. Köylere vakfet. Âlimler ve dervişler getir. Benim için

her yıl mahya yap" dedi ve pek çok nasihatler verdi. Ondan sonra iki kitap, bir çevgân, bir Kur'an ve bir

gazavatname verdi. Sonra Sultan Hatun secdeye kapandı. O yadigârları aldı ve çıktı. O kapı yine

kapandı. Eskisi gibi bir yer oldu. Oradan Sultan Hatun ayrıldı, kavmine geldi. O kitapları bunlara

gösterdi. Hazreti Sultan'la nasıl buluştuğunu ve Sultan'ın neler dediğini bunlara anlattı. Daha sonra

buyurdu, mimar ve yapıcılar geldiler.

Sultan'ın üzerine türbe yaptılar. Sultan Hatun da kendisi için bir türbe yaptırdı. Sonra mescit

ve tekke yaptırdı. Köylere vakfetti. Âlimler ve dervişler getirdiler. Sultan Hatun, büyük bir mahya

düzenledi. Yemekler yedirdi, hatimler okuttu. Semalar, hoşça şenlikler tertip ettirdi. Dualar ve

övgüler kıldırdı. Her yerden Sultan'a kurbanlar, yardımlar ve adaklar gelirdi. Rum'da mahya ilk önce

Sultan'ın adına yapıldı. Hezar Esbi de Kudluca'yı, birçok kulla birlikte Sultan'a hizmetkâr verdi.

Hizmet etti, sonra vefat eyledi. Şimdi kapının iç kısmında ziyaretgâhtır. Sonra Hatun da bu ölümlü

dünyadan, ölümsüz dünyaya göçtü. Onu da türbesine koydular. Şu anda büyük bir ziyaretgâhtır.”98

MAKAMLARI

Battal Gazi’nin kabri Seyyitgazi’dedir. Kırşehir de ise ikinci bir türbe bulunmaktadır.

Üçüncüsü de Çorum yakınlarındaki Ali Dağı’ndadır. Yine Kayseri’de “Battal Gazi türbesi olarak

ziyaret edilen ve adaklar sunulan bir yer vardır ki bu da gerçek mezarı dışında diğerleri sembolik bir

makam olarak değerlendirilebilir.”99

İstanbul Maltepe’de Seyyid Gazi Kayası, Erdek’te Battal Gazi Kalesi, Kapadokya Karacağ’da

bir cami ve bir vakıf, yine Malatya ve Kayseri’de Battal Gazi camisi bulunmaktadır.100

Battal Gazi geniş bir benimsemeye konu olduğu için kendisine başka yerlerde de mezarmakam

ihdas edilmiştir. Mesela Doğu Türkistan’da Aksu’da hatırası için bir mezarı bulunmaktadır.101

Battal Gazi’nin hatırası yine aynı şekilde muhtelif şehirlerde cami, okul, vakıf, dernek, mahalle,

sokaklara adı verilerek yaşatılmaktadır. Battal Gazi’nin adını asıl yaşatan yer ise Seyyid Battal Gazi

Külliyesi’nin de içinde bulunduğu Seyitgazi ilçesidir. Selçuklular döneminde Bizanslılardan alınan bu

yere önce 70-80 hanelik bir Türkmen aşireti yerleştirilmiş adına da “Türkmen köyü” denmiştir. Bu

köy, asıl önemini Seyitgazi adını aldıktan yani Battal Gazi’nin kabrinin bulunup türbesinin ve etrafında

bir külliyenin yapılmasından sonra kazanmıştır.

98 Hasan Köksal, Battal Gazi Destanı, s.9-12

99 Ali Rıza Önder, Battal Gazi Kayseri’de, 1. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu

Bildirileri, s.19

100 Yağmur Say, Seyyid Battal Gazi ve Külliyesi s.73

101 Mehmet Fuat Köprülü, Türk Edebiyatı, s.255

BATTAL GAZİ KÜLLİYESİ

Battal Gazi’nin kabri önce bir rüya sonucunda bulunmuş, ardından yine benzer bir Rüya

olayıyla Ümmühan hatun tarafından buraya bir türbe yaptırılmıştır. İşte sonradan yapılan ilave

yapılarla oluşan Battal Gazi Külliyesi işte bu türbe etrafında inşa edilmiş bir yapıdır. Dolayısıyla Battal

Gazi’nin türbesi etrafında şekillenen külliye, XIII. yüzyılın başlarında Seyyid Battal Gazi adına

yaptırılmış türbe ve cami ile daha sonra eklenmiş gibi tarihi yapılar topluluğundan oluşur. Üç uygarlık

döneminin izlerini taşıyan külliyede, hamam, türbe ve camiyi Anadolu Selçuklu sultanlarından

I.Alâeddin Keykubad’ın annesi Ümmühan Hatun yaptırmıştır.(1207-1208)102

Külliyeyi oluşturan yapılardan bazılarının inşası da yine rüya olayına bağlanır. Bunlardan biri

şöyledir: Ümmühan Sultan, oğlu Şehzade II. Alâeddin Keykubat’la türbenin ilk temeli atılıp inşaata

başlandığında bir rüya görür. Battal Gazi, ona “Başımın altından akan suyu akıtmadan kabrimi mi

yapacaksın” der. Bu hal üç gece ardı sıra takip edince yüksek ruhlu kadın keyfiyeti kocasına ve din

bilginlerine aksettirir. Türbe inşası durdurularak suyun araştırılmasına başlanır. Hakikaten bu su da

çok geçmeden bulunur. Bir çeşme haline getirilmiş, fakat rüya yine başka cepheden devam etmeye

başlamış. Bunun üzerine suyu ikiye ayırır. Yarısı ile hamam yapılır yarısı da halkın ve haşaratın

istifadesine bırakılır.

Bu durum, Battal Gazi’yi ruhen o kadar rahatlatır ki hamam inşaatından bir müddet sonra

Battal Gazi, yine Ümmühan Hatun’un rüyasına girer ve ona yaptıklarından dolayı “ Ya Rab! Etrafımı

verdiğin su nimetiyle temizleyen ve temizlemeye vesile olan hayrat sahibini aziz kıl. Derecesini hem

dünyada hem de ahirette yücelt.” Diye dua eder. Ümmühan hatun, aldı bu sevinçli haber karşısında,

uyandığında suyun birazını ister, abdest alır ve şükür secdesine kapanır. 103

Ümmühan Hatun, daha sonra burayı her ziyaretinde külliyeye bir yapı daha ekler. Kabrin

yapılması buradaki ziyaretçi sayısını epey artırır. Ümmühan Hatun, bir gelişinde ziyaretçilerin kabrin

önünde namaz kılmak için nöbetleşe beklediklerini görür. Hemen türbenin güney kısmına bir kubbe

ilave ettirerek bir mescidin yapımını sağlar. Böylece gelenler, rahatça ibaret etme imkânı bulurlar.

Ümmühan Hatun’un yaptırdıkları bununla da bitmez. Türbe inşaatının ardından türbenin batı

kısmında bulunan ve Kızlar Manastırı olarak bilinen binayı tamir ettirir. Böylece o civarda bulunan

kuşlara ve diğer unsurlara bir barınak yapılmış olur. Yine Ümmühan Hatun, ileri görüşlülüğüyle bu

102 İlyas Küçükcan, Seyyid Battal Gazi Külliyesi ve Vakfı, s.17

103 Mehmet Şimşir-Yaşar Candemir, Seyyid Battal Gazi, s.31

külliyenin gelecekte taşıyacağı önemin farkındadır. Buranın büyüyeceğini, ziyaretçilerinin sayısının

artacağını düşünerek masraflarının karşılanması için türbe etrafındaki pek çok araziyi buraya

vakfeder.104

Ümmühan Hatun’un öldükten sonra vasiyeti gereğince Konya’dan getirtilerek buraya

gömülmüştür. Bu durum buranın bir yandan inanç merkezi olarak önemini artırırken bir yandan da

batı yönündeki Türk ilerleyişinin bir üssü, İslâmlaşma yayılmasının da bir manevi güç merkezi

olmasını sağlamıştır.

Osmanlı devleti döneminde de Seyitgazi’ye Osmanlılar da özel bir önem vermişler, böylece

külliye asıl işlevine kavuşmuş, türbe ve camiye medrese, imarethane (aşevi, fırın vb.) tekke, dergâh gibi

bölümler eklenmiş ve cami ve diğer yapılar Fatih Sultan Mehmet’ten itibaren II. Beyazıd ve Sultan I.

Selim tarafından tamir ettirilmiş, ilave yapılarla külliye zenginleştirilmiştir (1511-1517).

Battal Gazi külliyesinde bulunan bu yapıları bir tasnif mantığı içinde sıralayacak olursak

şunları söyleyebiliriz. Külliyede türbe olarak Seyyid Battal Gazi Türbesi, türbenin içinde Battal Gazi

ile Elenora’nın sandukaları yer alır. Türbe olarak külliyede bulunan bir diğer yapı Ümmühan Hatun

türbesidir. Külliyede ayrıca Aynî Ana(Kadıncık Ana) Türbesi ve Kesikbaşlar Türbesi bulunmaktadır.

Bir de Seyyid Gazi Türbesinin yanında Anonim Türbe olarak bilinen ve Mihaloğlu Ahmed ve

Mehmed Beylerin kabirlerinin yer aldığı bölüm vardır. Türbe olarak zikredeceğimiz son yapı ise

Çoban Baba Türbesi’dir.

Külliyeyi tamamlayan diğer yapılara ise şunlardır: Ümmühan Hatun adına yaptırılan

Ümmühan Hatun Medresesi, bir hangah(zaviye), Cami(mescid), Zikir odası, Semahane, Bektaşi

dergâhı, Bodrum, Mihman(ziyaretçi) evi, Kütüphane, Şeyh odası, Derviş mezarları hanlar, Erzak ve

iaşe mekânları, Aş evi Fırın, Kiler, Halife meydanı kırklar meydanı…105

Yine Osmanlı Sultanlarından Kanuni Sultan Süleyman, özellikle İran’a karşı yaptığı seferler

sırasında Seyitgazi’yi sık sık ziyaret etmiş, burada bulunan külliyeye bazı ilaveler yapılmasını

sağlamıştır. Irak Seferine(1533-1536) giderken de ordusu Seyitgazi’de konaklamış ve Matrakçı

Nasuh’a Seyitgazi’nin minyatürünü yaptırmıştır. IV. Murad’ın Revan seferi sırasında da buraya bir

kervansaray yaptırılmıştır. Hammer tarihinde bu ziyaretin ayrıntıları da yer almaktadır: “ Ordu

104 Mehmet Şimşir-Yaşar Candemir, Seyyid Battal Gazi, s.32-33

105 Yağmur Say, Seyyid Battal Gazi ve Külliyesi, s.118-148, İlyas Kücükcan, Seyyid Battal Gazi Külliyesi ve

Vakfı, 86-109 (Külliye hakkında detaylı bilgi için bu eserlere bakılmalıdır.)

Üsküdar’den Bağdat’a teveccüh eyledi.(…) Eskişehir’de kızı güzel Mal Hatun’u devletin kurucusu

Osman Gazi’ye vererek Osmanlı hanedanının ana tarafından ceddi olan Şeyh Edebali’nin kabrini

ziyaret eyledi. Seyitgazi’de küçük Asya’da ve İstanbul’da Rumlara karşı mücadeleleriyle meşhur,

korkusuz kahraman Seyyid Battal Gazi’nin türbesini ziyaret eyledi.”106

Osmanlı gazileri de Battal Gazi’ye büyük saygı duymuşlardır. Klasik kaynaklara bakıldığında

savaşa giden gazilerin onu “gazilerin ulusu” olarak görüp, yola çıkmadan önce onun türbesini ziyaret

etmeyi ve ruhaniyetinden yardım dilemeyi bir gelenek haline getirmişlerdir.107

Bu tür bir ziyareti yapan başka bir topluluk ise Hac yolculuğuna çıkanlardır. Onlar da, her Hac

seferinde Seyyid Gazi Külliyesinde veya civarında bir gecelik konaklama yapmayı bir gelenek haline

getirmişlerdir. Buranın İstanbul-Bağdat-Hicaz karayolu üzerinde böyle bir konaklama noktası olması

dini anlamda da buranın önemini artırmıştır.

Müjgan Cunbur, bir yazısında, sözünü ettiğimiz bu iki durumu şu satırlarla anlatmaktadır:

“Battal Gazi hatırasını diri tutan hususlardan biri de bu büyük kahramanın son uykusunu uyumakta

olduğu Eskişehir dolaylarındaki Seyitgazi ilçesinin Osmanlı İmparatorluğunun hükümran olduğu

sürece doğuya yapılan askeri seferlerde ordunun daimi bir gece konakladığı yer oluşudur. Aynı gelenek

özellikle Hac seferine çıkan Hacı kervanlarınca da uygulanmış, her Hac seferinde bir gece Seyyid Gazi

Külliyesinde veya yanında geçirilmiştir.”108

Seyitgazi külliyesi, içinde bulunan medresesiyle uzun yıllar İslâmi ilimlerin okutulduğu bir

merkez de olmuştur. Burası aynı zamanda bir tasavvuf merkezi görevi de yapmıştır. Konya’ya yakınlığı

sebebiyle bir süre kimi kaynaklara göre Mevlevilerin uzlethaneleri olmuş, daha sonra onların Afyon

Mevlevihanesine taşınmalarının ardından önce Kalenderi dervişlerinin XVI. Asırdan itibaren

Kalenderiliğin içinden bağımsız bir tarikat haline gelen Bektaşiliğin merkezi haline gelmiştir.109

inanç gruplarınca Hacılar bayramı denilen ritüel burada gerçekleştirilmiş ve cem ayinleri

düzenlemelerine konu olmuştur.

106 Muhiddin Aslanbay, Seyitgazi’nin Tarihçesi ve Seyyid Battal Gazi’nin Hayatı ve Bazı Menkıbeleri, s.30

107 Ahmet Yaşar Ocak, İslâm Ansiklopedisi, c.5, s.205

108 Müjgan Cunbur, II. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, s.90

109 Murat Özmen, Seyyid Battal Gazi’ye Çağdaş Bir Yaklaşım, Eskişehir II. Seyyid Battal Gazi Bilimsel

Semineri, s. 76

100

Hatta bu konuda bir de şöyle bir rivayet anlatılır: Hacı Bektaş Veli Anadolu’ya gelince burayı

ziyaret etmiş, hatta Orhan Gazi, Bursa’dan Hacı Bektaş Veli’yi görmek için buraya gelerek onunla

görüşmüş, onun ricasıyla burayı daha da imar ederek şehrini de bin adet ev halkı oturtarak

büyütmüştür.110

Kalabalık bir grupla buraya gelen Hacı Bektaş-ı Veli burada bir süre kalmış, ayinler

düzenlemiştir. İşte ziyaretin yanında bu durum, Seyyid Gazi’nin mezarının yerinin Hacı Bektaş

tarafından da onaylanması Alevi-Bektaşi topluluklarını arasında Battal Gaziye ve külliyeye duyulan ilgi

ve bağlılığı geniş ölçüde artırmış, burası bilhassa Osmanlı çağında Bektaşiler için çok önemli bir

merkezi olmuş, Battal Gazi, bu inanç gruplarının da gazi-veli olarak kabul ettikleri bir isme dönüşmüş,

türbesi bir ziyaretgâh halini almıştır. Burada bu inançlara ilişkin kimi ritüeller sergilenmekte, ziyaret ve

anma merasimleri yapılmaktadır. Bu gelerek günümüzde de devam etmektedir.

Battal Gazi, sadece Bektaşi-Alevi toplulukların değil, sünni inanışa mensup Müslümanların da

yücelttikleri bir isimdir. Onlara göre de Battal Gazi, hem evliya hem gazi sıfatıyla son derece

önemlidir. 111

Bu yüzden onlar da Battal Gazi, türbesini ziyaret ederler ve ona büyük bir saygı duyarlar.

Dolayısıyla Battal Gazi, mezhep ve tarikat anlayışları ne olursa olsun bütün Müslümanların ortaklaşa

değer verdikleri bir izim olduğu için bu zümreler arasında “birleştirici” bir isim de olmuştur.

Battal Gazi külliyesinin Battal Gazi’nin şahsında kazandığı bu değer ve önem, burayı aynı

zamanda bir edebiyat okulu haline de getirmiş, asırlar boyunca buradan çok sayıda şair yetişmiştir.

Şeyh Şücaeeddin Veli, Pir Mehmet, İlhami Dede, Gerci Abdal, Şeyh Nusrettin Özer, Hâdi, Ali

Yılmaz, Sakine Bacı, Seyyit Mustafa Şükrü Baba bunlardan bazılarıdır.112

Yine bu külliyede bir takım halk inanışları, gelenek ve görenekleri oluşmuş ve asırlar boyunca

devam etmiştir. Bunlar arasında Kurban kesme, İftar yemeği verme, kandil gecelerini ihya etme,

Hıdırellez törenleri, Sultan Nevruz törenleri, Hacı uğurlama ve karşılama törenleri, evlenme ve nişan

törenleri sayılabilir. Bu törenler içinde yer alan “Lokma geleneği”ni bu tür törenlere ışık tutması

açısından buraya alıyoruz:

110 Seyitgazi Kaymakamlığı, Tarihi, Kültürü, Turizmi ve Folkloru ile Seyitgazi, s.27

111 Ahmet Yaşar Ocak, İslâm Ansiklopedisi, c.5, s.205

112 İsmail Ali Sarar, Seyyid Battal Gazi Külliyesinde Yetişen Halk Ozanlarımız, II. Battal Gazi Bilimsel

Semineri, s.67

101

“Tarihte bir Türk boyu olarak geçen Abdallar, uzun bir zaman Battal Gazi Türbesini

kendilerine merkez yapmışlardır. Başka bir adla kendilerine Battal Gazi’nin yetimleri denilmektedir.

Eskişehir ve civarında bulunan köylerden külliyeye gelerek Cuma ve adak günlerinde kurban kesme

merasimleri yapılmaktadır.

Kurbanı kesme yerinde, kesebiliyorsa kendisi, değilse vekâlet verdiği kimse kurbanı keser.

Ciğer ve böbrekleri kavurma yapılır. İlk lokma tekkenin şeyhine, bugün şeyh olmadığına göre bu

törene en uzaktan gelen kişiye tattırılır.

Kurbanı kesen kişi, yol erkânında yani tasavvuf yolunda ise lokmayı sahibine iade eder, sahibi

de bu lokmayı kutsal kabul edip dua ve niyaz ile tadar.

Daha sonra kurbanın etinden etli bulgur pilavı pişirilir. Burada Türkmen geleneklerine göre bu

pilav yine daha önceden yapılmış yufka ile dürülür. Bir hoca veya büyük edendin başkanlığında

gülbank çekilir. Dua yapılır. Duada önce Allah’ın adı ve 99 ismi sayılır. Allah’a şükredilir. Sonra resulü

Hazreti Muhammed’e geçilir. Onun adı anılır. Hazret-i Muhammed’in Ehl-i Beyt’ine geçilir. Her

birinin adları anılır. Daha sonra da Fetih suresinin “Biz gerçekten de sana apaçık bir fetih yolu açtık”

anlamındaki birinci ayeti sekiz defa okunur. Bu duadan sonra milletimize, devletimize duada

bulunulur. Yekdir Allah, Allah denir ve merasim sona erer.” 113

Bir başka önemli ritüel ise Battal Gazi Türbesi’nin yakın mesafedeki bir köyde bulunan Şeyh

Şücaeddin’nin türbesi etrafında yapılan Hızır-İlyas Törenleri’dir. Yapılış şekline gelince; “Önce bütün

konuklar ve bu bölgenin sakinleri sabahın erken saatlerinde kalkarlar. Kırk çeşmeden su toplarlar. Bu

suları genç kızlara, oğlanlara mutlulukları için, geleceklerinin güzel olması için içirirler.

6 Mayıs'ın akşamı evi olmayanlar, tarlası, tabanı bulunmayanlar, ata, eşeğe sahip olmayanlar,

önce abdest alıp, iki rek'at hacet namazı kılarlar. Sonra niyaza, duaya varıp Allah-u Zülcelal’den bir

evlerinin, bir tarlalarının, bir canlı mallarının olmasını niyaz ederler. Bu arada Hızır'ı araya koyarlar.

Ev isteyenler bir gül ağacının altına bir kulübe yaparlar, tarla isteyenler yine gül ağacının altına toprak

koyarlar, canlı mal isteyenler de hayvan resmi yaparlar. Ayrıca çocuğu olmayan kimseler de bebek yapıp

gül ağacının altına yatırırlar. Allah’ın izni keremi, Hızır Peygamberin himmeti ile tez amaçlarına

ulaşırlar.

113 İsmail Ali Sarar, Seyyid Battal Gazi Gelenekleri, 1. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü

Sempozyumu Bildirileri, s.117

102

Evlenmek isteyen kızlar ise parmaklarına yüzük takarlar. Yüzlerini süslerle boyarlar. Ayrıca bir

çıkın içine bulgur, peynir koyarlar, Hacet namazı kılarlar Namazda Kevser süresini okurlar, bir

çeşmede su alıp, ötekine taşırlar. Bu şekilde murada ererler.

Hasta olanlar, yaşlılar o gece çimenler üzerinde yuvarlanırlar. Yumurtalar kaynatılır. Sonra bu

yumurtaları renk renk boyarlar, sonra da şifa niyetine yerler.

Bir de bu arada bu gece Hızır yoğurdu tutmak olayı vardır. O gece nebatların üzerinde özsu

toplanır, sütü kaynatıp, bu özsu ile çalarlar. Bu yoğurt tabiatın bir hikmeti olarak o kadar güzel ve tatlı

tutar ki tadına doyulmaz. Daha sonra ertesi sabah olur, önce bütün konuklar, sakinler köyün büyük

meydanında bu Velinin huzurunda toplanırlar. Önce köyün en ileri geleni bu konuda bilgin olan

kürsüye çıkar. Hıdrellezi açar Bir nutuk irad eder. Bu arada Âlemlerin varlığına sebep olarak meydana

gelen Hazreti Muhammed Mustafa'dan, Hazreti Ali'den, Ehl-i Beyt’ten bahseder. Bütün büyüklere

selâm getirir. Bu arada Battal Gazi Destanından, Hızır'ın kâfirlere Battal’a inanmalarını salık veren

bölümü okunur. Hızır ile Battal'ın ilgileri anlatılır. Sonra saz, söz semah başlar. Önce genç kızlar

başlarlar. Bu semahta 6 veya 10 kız semah yaparlar. Kırklar semahını sesli olarak okurlar:

Kalkıp arzulayın ceme gelenler

Bilesiniz cem cümleden uludur.

Govunan, giybeti dilin alanlar

Benim gibi günahkârdır, delidir.

Bu yol Ali yolu, paktur, pak otur.

Durma Muhammed'e selavat getür

Hemen gayret eyle bir cevher götür

Yardımcımız şahı merdan Ali'dir.

Bir bacı meydanda carı çalarken

Gıkıldaşman Saka suyu dönerken

Başta Dedem hayır gûlbenk çekerken

Uyuyup söz eden şeytan gülüdür...

Ceme gelmek, murat olmak ne ayet

O cemde okunur on iki ayet

Vücudun şehrini pay eyle gayet

Gerçek mümin bu dergâhta ölüdür.

103

Mümin müslüm diz üstüne gelince

Darılırlar günahlıyı sorunca

Hâk'kı seven kıyam etsin deyince

O da erenlerin-güzel halidir

Mümin müslüm sakin ola terine

Mümin murat ola münkür yerine

Girin güzel muhabbetin sırrına

Niyazi bülbüldür, irfan gülüdür.

Bu sema bittikten sonra, Turnalar semahına başlanır. Yine şiirler söylenir. Saz ve söz devam

eder. Bu arada ahali, ağaçların altında kahvaltı ederler. Beri yanda külliyenin kurban mahallinde

kurbanlar kesilir. Pilavlar pişiriler. Öğle vakti olduğunda gelenlere ikram edilir. Tören o gün akşam

vaktine kadar devam eder.”114

BEKTAŞİLİK VE BATTAL GAZİ

Bir önceki bölümde Hacı Bektaş’ın Seyyid Battal Gazi türbesini ziyarete geldiğinden ve bu

ziyaret sebebiyle Bektaşilerin Seyyid Battal Gazi’ye ve türbesinin bulunduğu bu külliyeye çok önem

verdiklerinden bahsetmiştik. Dolayısıyla bu ziyaret hakkında bilgi verilmesi de konun bütünlüğü

açısından yararlı olacaktır.

Hacı Bektaş’ın bu ziyareti Velâyetname’de bütün ayrıntılarıyla yer alır. Buna göre Hacı Bektaşı

Veli Seyyid Battal Gazi’yi ilk ziyarete geldiğinde sandukasına yaklaşarak onu selamlamış, Battal Gazi

de onun selamını “Aleyküm selam ey ilim şehri” diyerek mukabelede bulunmuştur.

Olayın Velâyetname’de yer alan şekli şöyledir:

“Hacı Bektaş, Seyyid Gazi’nin mezarını ziyarete niyet etti. Seyyid Gazi’nin mezarı, bir vakitler

belirsizdi. Sonradan Sultan Alâeddin’in anası, rüyasında gördü. Gördüğü yere büyük bir türbe yaptırdı,

bu suretle mamur oldu. Hünkâr, Sulucakarahüyük’ten yola çıktı. Yapılan türbenin Seyyid Gazi’nin

mezarı üstüne yapılıp yapılmadığı hakkında şüphe edenlerin artık şüphesi kalmadı. (…)

114 İsmail Ali Sarar, Edebiyatımızda Battal Gazi, Seyyit Battal Gazi-Bildirileri, s.36-38

104

Hünkâr, Seyyid Gazi’nin mezarına yaklaştı. Orada bir pınar vardı, adına Ak Pınar derlerdi.

Orda bâtın erenleri, Hünkâr’ı karşıladılar, hoş geldin, kadem getirdin, gelişin kutlu olsun, dediler.

Mezarı bekleyen zâhir erenleri de karşı çıktılar, merhabalaştılar, Hünkâr’ı ağırladılar.

Hünkâr, mezara gelince, orda olan erenlerin rivayeti şöyledir ki “Es-selâm aleyküm soyum

başı” dedi. Seyyid’in kutlu mezarından “ “Aleyküm selam ilim şehrim” diye cevap geldi. Derken

Hünkâr, kıyısı, ucu olmayan bir deniz oldu. Seyyid’in mezarı, o denizin içinde bir kabak gibi yüzmeye

başladı. Sonra gene Hünkâr da, Seyyid’in mezarı da eski haline geldi.

Derken bu sefer Seyyid Gâzi’nin mezarı, ucu bucağı görünmeyen bir deniz oldu. Hünkâr, o

denizde bir gemi haline geldi, yüzdü, yürüdü. Biraz sonra Hünkâr da, Seyyid’in mezarı da gene gerisin

geriye eski haline döndü.

Hünkâr Seyyid’in mezarının kapısında bir taşı ısırdı. O taş, hâlâ orda durur. Bir müddet

Hünkâr, oradan kalkıp Sulucakarahüyük’e geldi. Devletle karar etti. Fakat tacı, paşmakları, kemerleri

orda kaldı. Hâlâ oradadır.”115

Velayet-name anlatılan bu ziyaret olayı daha sonra nazma da çekilmiş

olup Hamdi isimli bir şair bunu şöyle nazmetmiştir.

Horasani Hacı Bektaş-ı Veli

Kenz-i irfan kanıdır nesl-i Ali

Raviyan-ı ahbardan nakl ettiler

Sultan-ı Seyyid Battal’ı meth ettiler

Erenler şahbazıdır Battal Gazi

Dağ ile taşlara geçirdi niyazı

Söz usanır kıssası çoktur kati

Gûş eden âşıka verir firkati

Hazret-i Hünkâr Veli ol hazrete

Ziyarete geldi ol şah-ı devlete

…

115 Abdülbaki Gölpınarlı, Vilâyetnâme, Manâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Veli, s.71

105

Hazret-i Seyyid makamına revan

Oldular ale’s-sabah cümle ayan

Akpınar nam pınara erdiler

Batın erenlerin anda buldular

Hazret-i Hünkâr’a karşı geldiler

Kadem getirdin hünkârım dediler

İzzet-ü ikram ile getirdiler

Merkad-i şerifien yetirdiler

Hazret-i hünkâr mezarı göricek

Hazret-i Seyyid Sultan’a ericek

Es-selamu aleyk soyum ulusu

Erenler şehbazı şah-ı velisi

Hazret-i Seyyid mezarından hitap

Geldi dinledi mürüvvetle cevap

Aleyke-selamü’l yevm günüm şehrim şah

Bu cevabı gûş eyledi ol rûy-ı mah

Hazret-i Hünkâr nihayetsiz deniz

Derya oldu anda Hünkârın aziz

Bir zaman deryada yüzdü türbesi

Derya içinde görünmez kubbesi

Bir bi-had derya-durur Seyyid Gazi

Yüzmeye başladı kıldı niyazı

…

Söz uzadı gelelim Sultan Veli

Bu resme görüştüler Hünkâr Veli

106

Şöyle irfan ile mülakat oldular

Birbirini nice Ahsen gördüler

Hazret-i Hünkâr murad kapısına

Bir taş asdı yadigâr-ı hasına

Battal’ı böyle ziyaret ettiler

Suyuca körahüyüğe gittiler

Ya İlahi iki sultan hakkı’çün

Çâd-yâr-i pâk-i merdan hakkı’çün

Himmet-i irfana hadim Hamdi’ye

Sahib-i isyandır velâkin kıl ata

İkisinin ruhuna bir fatiha

Eylesin mümin olan hayr dua.116

Menkıbevi bilgiler Hacı Bektaş’ın Seyyid Battal Gazi’yi ziyaretinde bir rüya olayından da söz

ederler. Bu durum, Battal Gazi’nin bilhassa Bektaşilerce neden bir “eren” olarak görüldüğünün de bir

sebebini oluşturur. Menkıbe şöyledir:

“Ahmet Yesevi, bir rüya görür. Peygamber Efendi’miz ona Hacı Bektaş’ın Anadolu’ya

gönderilmesi emreder. Ve orada velilerin bir şahı olan Seyyid Battal’a fevkalade bir minber kapısı

götürmesini de buyruğuna ekler. Hacı Bektaş Veli, çok güzel bir minber kapısı yaptırdıktan sonra

Horasan Erenleri’nden bazılarıyla Anadolu’ya yollanır. Saygı ile taşınan, beyaz mermer taşından ve

yeşil renkli mermer karışımı da bulunan bu minber kapısı Hacı Bektaş tarafından, Kırşehir’e kendisi

yerleşmeden önce, getirilip Battal’ın türbesine konulur.”117

Bektaşilerin buraya önem vermeleri, az önce de belirtildiği gibi Hacı Bektaş Veli’nin sözünü

ettiğimiz ziyaretiyle ilgilidir. Ayrıca Hacı Bektaş Veli yaranlarından Perci(Perce) Sultan da burada

oturarak tekkede hizmet yapması burayı tam anlamıyla bir Bektaşilik merkezi haline getirmiş, burası

116 Müjgan Cumbur, Seyyid Battal Gazi Üzerine Deyişler, Eskişehir Anma Günleri Dergisi yıl 2, sayı 5, s.20-21

117 Abdülkadir Karahan, Menkıbelerde ve Edebiyatta Seyyid Battal Gazi, Eskişehir II. Seyyid Battal Gazi

Bilimsel Semineri Bildirileri, s.19

107

Hacıbektaş ilçesindeki Hacı Bektaş tekkesinden sonra burası ikinci önemli Bektaşi tekkesi olmuştur.

Yine aynı şekilde Alevi zümreler de Battal Gazi’yi büyük bir evliya kabul ettiklerinden dolayı bu

merkez onlar için de önemli bir yer haline gelmiştir.

Battalnâme geleneğinde tamamen Sünni bir karakterde anlatılan Battal Gazi’nin Bektaşiler

tarafından benimsenmesi Ahmet Yaşar Ocak’a göre sosyal psikoloji ve kültür tarihi açısından son

derece önem taşır. Ona göre “Burada dikkatlerden kaçmaması gereken husus, gerçekte Hz. Ali ve

soyuna hiç de iyi gözle bakmayan bir hanedana, Emeviler’e mensup bir şahsiyetin, bu niteliğinin

unutularak en ön safta gelen bir evliya mertebesine çıkarılmış olmasıdır. Böylece tabir caizse, Emevi

komutanı Battal Gazi, heterodoks Türk zümreleri arasında yerini Hz. Ali soyundan gelen Seyyid

Battal Gazi’ye bırakmıştır.”118

5. Bölüm

EDEBİYATTA BATTAL GAZİ

“Seyyid Battal, Türk Edebiyatı ve kültürü tarihinde mübarek Anadolu topraklarında büyük hizmetleri

geçen bir kahraman olarak yaşatılmaktadır.”

ABDÜLKADİR KARAHAN

BATTAL-NÂME

Her büyük kahraman gibi Battal Gazi de edebiyatın konusu olmuş, hatta onun adını taşıyan

bir tür doğmuştur. Battalnâme adını taşıyan hikâye tarzındaki bu tür eserlerde onun hayatına ilişkin

ayrıntılı bilgilere rastlanır. Bu yüzden “Edebiyatta Battal Gazi” meselesinden bahsederken önce

“Battalnâme”ye değinmek gerekir:

118 Ahmet Yaşar Ocak, İslâm Ansiklopedisi, c.5, s.205

108

“Menakıb- Gazavat-ı Seyyid Battal Gazi”, “Hikayet-i Seyyid Battal Gazi”, “Menakıb-ı Seyyid

Battal Gazi”, “Kitab-ı Battal Gazi” gibi isimlerle de bilinen ve Battal Gazi’nin yaptığı savaşları konu

edinen destan, menkıbe yahut destanî halk hikâyelerine Battal-nâme denilmektedir.

Battalnâme, Anadolu muhitinde teşekkül eden ilk destandır. Bunu daha sonra takip eden

Danışmend-nâme ve Saltuk-nâme’ye de kaynaklık etmiştir. Kahramanı itibariyle Tük yahut

Türkleştirilmiş bir kahramanı anlattığı için “Millî bir destan” olarak kabul edilmiştir. Fuat Köprülü, bu

durumu “Bu menkıbe, hiç şüphesiz, tarihi bir esas üzerine işlenmiş ve Türklere has bir kahramanın

destanıdır.”119

şeklinde belirtir.

Fakat kimi yorumculara göre aslında Battalnâme’de anlatılan hikâyelerin kahramanı Arap asıllı

Abdullah el-Battal’dır. Bunlar daha sonra Türkçe’ye uyarlanmıştır. “Bütün Türk âleminde özellikle

Anadolu’da büyük bir ilgi ile takip edilen Battal Hikâyeleri önceleri Abdullah-el Battal ile Sahsah’ın

kahramanlıkları etrafında meydana gelmiştir. 7. asırda menkıbeler ve bu menkıbeleri içeren Zelhimme

ismi ile bilenen, iki ciltlik Arapça bir roman iken daha sonra 12. ve 13. asırda, Danışmentliler devleti

coğrafyasında vuku bulan Türk Rum savaşları sırasında geçmiş gibi gösterilerek kitap ismi ve

kahraman ismi değişmiştir. Bu değişimle Anadolu gazilerine uygun bir unvan ile Cafer’e de Seyyid

Battal Gazi denmiştir.”120

Bu durum, Türkçe Battalnâme’lerin Zatü’l-himme(halk arasındaki söylenişiyle Delhemme,

Zelhimme yahut zülhimme) adlı Arapça bir eserden tercüme edildiğini veya onun tesiriyle oluştuğu

şeklinde bir kanaati ortaya çıkarmaktadır.

Fakat bu iddia, kimi yazarlarca doğru bulunmaktadır. Onların yaklaşımı şöyledir: “Battal Gazi

menkıbeleri Arapça’dan Türkçe’ye aktarılmak şöyle dursun, Battal’ın bazı rivayetleri Mısır destanına

geçmiştir.(…) Dahası Arap dünyasında Battal Gazi etrafında kurulmuş bir destan olmadığı gibi, yazılı

ve sözlü bir edebiyatı da yoktur.”121 Yine Arapça Battal hikâyelerini XI. yüzyıldan sonra peyderpey

tamamlanarak yazıya geçirilmesi, daha önce halk arasında yaşamakta olan Emevi-Bizans

mücadelelerine ait menkıbelerin Haçlı seferleri sırasında teşekkül edenlerle tamamlanması Türkçe

Battalnâme’nin bu Arapça destanî romanın tercümesi veya adaptasyonu olmadığını göstermektedir.122

119 Mehmet Fuat Köprülü, Türk Edebiyatı Tarihi, s.257

120 Rasim Deniz, Kayseri’de Bulunan yazma Manzum Battalnâme ve İçinde Geçen Bazı Destanî Motifler, I.

Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu-Tebliğler s.79

121 Ahmet Kabaklı, Türk Edebiyatı c.2 s.174

122 Ahmet Yaşar Ocak, İslâm Ansiklopedisi, c.5. s.207

109

Yine bu bağlamda şunu da söylemek gerekir. Türk destanı Battal Gazi’nin muhtevasında, türlü

devirlere ait savaşların akisleri yer almaktadır. Olayların ağırlık merkezini de Malatya Müslüman

emirliğinin Bizans’la yaptığı çarpışmalar meydana getirmektedir. Bu çarpışmaların dayandığı bölge ve

çarpışanların kimlikleri dikkate alındığında Türk destanındaki Battal Gazi ile Zat’ül Himme’deki

Abdullah el- Battal’ın aynı kahramanlar olduğunu söylemek zorlaşmaktadır.123

Bu konuda son söz olarak olsa olsa şu söylenebilir. Arapça Battal romanı, Türkler arasında

benzer hikâyeleri anlatan yeni menkıbelerin doğmasına ve bu yüzden Battalnâme’nin oluşmasında

tesirli olmuş olabilir fakat kahramanın özellikleri, olayların geçtiği coğrafya ve esere hâkim olan ruh

dikkate alındığında Battal-nâme’nin Türk kültür sahasında meydana getirilmiş bir eser olduğunu

söylemek gerekir. Diğer eserlerle aralarındaki benzerlik ise aynı konunun farklı milletler tarafından

işlenmesinden ileri gelmiştir.

Türkçe Battalnâme’nin kim tarafından kale alındığı bilinmemektedir. Fakat eser

incelendiğinde teşekkülünün XI-XIII. Yüzyıllar arasında olduğu, yine XIII. Asırda kaleme alınmış

olabileceğini göstermektedir.

Battalnâme’nin konusunu Anadolu topraklarında Müslümanlarla Hıristiyanlar arasında yapılan

savaşlar teşkil eder. Zira o dönemde Anadolu coğrafyası bu iki dinin mücadelesine sahne olmaktadır.

Merkez Malatya’dır. Hıristiyanların lideri Kayser her fırsatta Malatya’ya sefer düzenler. Çok

güçlü bir orduya sahiptir. İslâmların lideri Halife’nin ordusu ise sayıca az olmasına rağmen Battal Gazi

önderliğindeki bu ordu her defasında zafer kazanır ve Hıristiyanları mağlup eder. Battal Gazi’nin ve

İslâm ordusunun mücadelesi sadece Hıristiyanlarla ilgili olmayıp aynı zamanda putperest kavimlerle de

yapılır.

Tabi ki savaşlarda merkez isim Battal Gazi’dir. Verdiği mücadele din ve vatan adınadır.

Başarısının temelinde ise samimi inancı, kendini hem bilek gücü hem de yürek gücüyle hareket etmesi

yatar. Eser, bu yönüyle hem o dönemler hem de sonraki zamanlar için Müslüman askerlerine büyük

bir motivasyon sağlamıştır. Dahası, asırlar boyu hem askerler hem halk her evde okunarak mili

dayanışmanın, yiğitlik duygularının yeşertilmesinde etkili olmuş, kahramanı Battal Gazi de da gençliğe

bir “rol-model” insan olmuştur. Bu yüzden bu eser defalarca istinsah edilmiş, matbu olarak da çok kere

yayımlanmıştır.

123 Hasan Köksal, Battal Gazi Destanı’nın Komşu Milletlere Ait destanlarla Olan İlişkisi, , II. Battal Gazi ve

Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu-Tebliğler- s.175

110

Battalnâmeler Türk edebiyatında hem manzum hem de mensur olarak yazılmıştır. Mensur

olanların sayısı oldukça çoktur. Manzum Battalnâme ise bir tanedir. O da Darendeli Katipzâde

Bakai’nin mensur bir nüshadan nazma çektiği tahmin edilen ve mesnevi tarzında yazılan “Hâzâ Kitab-ı

Battal Gazi Radyallahü Anh” isimli eserdir. 7000 bin beyti bulan bu eser 1769’ta tamamlanmış Bu

eser III. Mustafa(1757-1774) zamanında yazılmıştır. Sadrazam Silahdar Mehmed Paşa’ya

sunulmuştur.124

Mensur Battal Gazi destanı’nın kısaltılarak nazma çekilmiş hali izlenimini veren bu eserin pek

çok nüshaları vardır. Nüshalar arasında, ciddi sayılabilecek farklılıklar bulunmamakta, sadece beyit

sayısında kısmi değişiklikler görülmektedir. Bu eserin İstanbul nüshası içinde şu konular yer

almaktadır:

1. Battal’ın geçmişi, doğumu ve eğitimi

2. Battal’ın babası Hüseyin Gazi’nin Kayser’in adamları tarafından öldürülmesi

3. Battal’ın babasının intikamını alması ve Malatya serdarlığına kadar olan mücadeleleri

4. Kayser’in oğlu Rebi’nin ve Ahmet Tarran’ın Battal’ın cengâverliğine hayran kalıp

Müslüman olmaları

5. Battal’ın amcasının kızı Zeynep ile evlenmesi

6. Abdüsselam’ın tutuklanması ve Battal tarafından kurtarılışı

7. Battal’ın Müslümanlara zulmeden Firdevs’e haddini bildirmesi

8. Kayser’in Battal’ı tutuklattırması ve onun saka kılığına girip kurtulması

9. Ukbe’nin ihanetleri ve Battal tarafından gerçek kimliğinin ortaya çıkarılması

10. Battal’ın Hindistan’da bulunan Ak fili getirmesi ve Kara Dev’le olan mücadeleleri

11. Battal’ın Cehennem kuyusuna atılması ve sonra kurtulması, Kayser’in kız kardeşi

Ketayun’la evlenmesi

12. Battal’ın cadıları öldürmesi

13. Battal’ın Kafdağı’na kaçırılan oğullarını kurtarmaya gitmesi

14. Sahte peygamber Babek’in ortayla çıkması ve Battal tarafından yok edilmesi

15. Battal’ın son seferi ve şehit edilmesi

Battalnâme, sadece Türk araştırmacıların değil Araplar ve Batılılar başta olmak üzere pek çok

ilim adamının inceleme konusu olmuş, hakkında yerli ve yabancı yazarlara ait çok sayıda makale ve

kitap yayını yapılmıştır.

124 Saim Sakaoğlu, Eskişehir Anma Günleri Dergisi, sayı 5, s.12-13

111

Battalnâme, Osmanlı tarihçilerini de etkilemiş, Gelibolulu Mustafa Âli, Müneccimbaşı gibi

tarihçiler, eserlerine Battalnâme’deki olayları tarihi birer olaymış gibi almışlardır. Evliya Çelebi’nin

Seyahatnamesi’nde yazdıklarının neredeyse tamamı da Battalnâme’den alınmış olaylardır. Cumhuriyet

devrinde yazılan konu ile ilgili romanlarda ve çekilen filmlerin senaryolarında da asıl kaynak yine

Battalnâmeler olmuştur.

Battalnâme, bugün için de önemini koruyan bir eserdir. Battalnâme nüshaları yerli- yabancı

yazarlar ve bilim adamlarınca günümüz Türkçesine yahut yabancı dillere çevrilmekte “Başta Doğu

Anadolu olmak üzere Anadolu’nun bazı bölgelerinde bugün de eski geleneğin bir devamı olarak halk

azında hâlâ anlatılmaktadır. Ayrıca bazı köylerde zaman zaman Battalnâme nüshalarına rastlanması,

eserin Türk kültür yaşamıyla ne ölçüde bütünleştiğini göstermesi bakımından dikkat çekicidir.” 125

Battalnâme, bu anlamda, geçmişle bugün arasında bir köprü kuran bir eser durumundadır.

BATTALNÂME’DEN BÖLÜMLER

Battal Gazi’nin doğumundan hatta doğumu öncesinden şehit edilmesine kadar bütün hayatı ve

gazaları ayrıntılı biçimde mensur ve manzum Battalnâme’lerde yer alır. Okuyucuya Battalnâme’nin

muhtevası hakkında bir ön bilgi vermesi açısından manzum ve mensur birer bölümü örnek olarak

alıyoruz. Manzum kısımda Cebrail’in Anadolu’nun İslâm yurdu olacağına dair getirdiği vahiy, mensur

kısımda Battal Gazi’nin sonradan çok yakın gaza arkadaşı olacak olan Ahmer’le cengi anlatılmaktadır:

Manzum Battalnâme’den:

Bir gün oturmuş idi kim mescidinde ol Resul

Cümle ashab otururdı bileşince çar – yâr

Üç gün oldı vahiy gelmez hatırı oldı melûl

Döndi ashabına yüzin söyledi hem ol gülizâr

Didi kim gelse biriniz söylese bir hoş kelâm

Cebrail vahyi getürse olsa bu gam târumâr

125 Yağmur Say, Anadolu Kültür, Edebiyat ve İnanç Tarihinde Önemli Bir Kaynak: Battalnâme,

www.aleviakademisi.de

112

Kalkdı bir er hûb suratlu ismi hern Abdülvehhab

Geldi Peygamber katına çünki oldı payidar

Didi sana nakl ideyim ey Resûl-i Zülcelâl

Çok şehirler gezmişem gördüm acayib hem hisar

Rum gibi hergiz cihanda görmedim tuhfe - mekân

Bağçeler dürlü yimişler çok temat bir aşikâr

Hem şehirler hoş imaret birbirine key yakîn

Hubdurur ab u nevası ana uymaz bir diyar

Şol kadar medh eyledi kim Rum'a meyl itdi Resul

Geldi Cebrail hemandem didi kim ey kâm u kâr

Hak selam eyledi sana hem buyurdu Rum'ı ben

Ruzı kıldım ümmetine ta olalar ber – karar

Ehl-i İslâm olıserdür ol vilayet cümleten

Çünkü geçe iki yüz yıl devride bu rüzigar 126

Mensur Battalnâme’den:

“Yenik düşman askerleri Kayserin yanına vardılar ve ona oğlunun Müslüman olduğunu

naklettiler. Kayser tacını yere vurdu, feryat ve figan eyledi. Yedi gün tahta oturmadı. Hiç kimsenin

yüzünü görmedi. Lokma dahi yemedi. Beyler, vezirler toplanıp Kayser'in huzuruna geldiler: “Şahımız!

Ağlama ile iş bitmez, buna yürek gerek, asker toplayalım, varıp Muhammedîleri kılıçtan geçirelim”

dediler.

Kayseri tahtına getirdiler. Tahtına geçip oturdu. Ahmer adlı gayet gürbüz bir pehlivan vardı,

onu getirip yanına yüz bin er verdiler. Kayser, kendi boynundan yardım haçını çıkarıp ona verdi. Diğer

yandan Kayser, büyük oğlu Şemun ve onun küçüğü Şemmas'ın emrine elli bin asker verdi. Ayrıca

126Hasan Köksal, Anadolu Türklerinde Fütuhat Felsefesi ve Battal Gazi Destanı”, Fırat Havzası Folklor Ve

Etnografya Sempozyumu, s.201-223.

113

İlgun oğlu Mihran, Feridun ve Büyük Sercayil adlı vezirleri de askerle beraber gönderdi. Bunlar büyük

vezirlerdi. Sürdüler, geldiler ve Ahmer'le buluştular, birlikte yürüdüler. Diğer taraftan haber Emir

Ömer'e yetişti. Asker geldiğini bildirdiler. Buyurdu, bazıları şehre, bazıları da dağlara gittiler.

Mansur oğlu Yahya adında Müslüman askerlerin bir casusu vardı, gelip Emir Ömer'e Kayserin

oğlu Şemun, Şemmas ve Ahmer'in iki yüz bin kişiyle filan yere geldiklerini haber verdi. Malatya

serverleri bu haberi işitip "Gazaya hazır olun!" diyerek tellâl çıkardılar ve üç bin piyade toplandı. On iki

bin gazi, şehir önüne geldiler. Çadırlar kurdular. Cûy-ı Kavakıb denilen yere vardılar. Cafer atına

bindi, ileri gitti ve bir tepeye çıktı. Aşağı baktı ve büyük bir asker topluluğu gördü. Atın başını çekti,

durdu, düşündü ve: “Ey Allah’ım! Bütün zorluklar senin için kolaydır. Ne olaydı da bu lâinleri bu zayıf

kuluna lutf edip bana boyun eğdiriverseydin.” dedi.

Bu düşüncedeyken Cûde, dört oğluyla çıkıp geldi: “Ya Cafer! Bu seferki düşman askeri

öncekilere benzemez. Bu onun yanında deryadır. Silahlı ve hazır geldim.” dedi.

"Kâfir askerinin gözcüleri göründü!" diye haber ettiler, iki yüz bin asker dalgalandı. Atları

birbirine dokundu. Cafer: “Yârenler! Bir an ferahlayın, görün ben neylerim, dedi. Atından inip atının

kolanını çekti. Hamle etmek istedi. Tam bu sırada lalası Tevabil geldi: “Ciğer köşem! Biraz bekle, işte

asker geldi, meşveret edelim” dedi. Bunun arkasından Emir Ömer, on iki bin kişiyle çıkıp geldi. Cafer'i

düşman askeri üzerine gitmekten alıkoydu. "Vakit dardır, yerleşecek bir yer bulalım" dedi. Cafer'i

döndürdüler. Müşavere ettiler. Abdülvahap: “Gelin şu dağ kenarına çepeçevre hendek kazalım, bir iki

yerden kapı bırakalım, sonra çıkalım, savaşalım.” dedi. Bu fikri uygun buldular ve öyle yaptılar.

Kayserin oğlu Şemun bir mektup yazdı ve Bülkas adlı bir pehlivanın yanma kırk kişi katıp

Emir Ömer'e gönderdi. Emir Ömer ve kalan beyler otururlarken elçinin geldiğini haber verdiler. İçeri

aldılar. Bülkas mektubu sundu. Mektupta deniliyordu ki: “Rum Kayserinin oğluyum. Hüseyin

Gazi'nin oğlunu tutunuz ve bana veriniz. Ayrıca "Muhammed'i gördüm" diyen o koca ihtiyarı da

istiyorum. Yedi yıllık haraçla birlikte halifeniz boğazına kefen dolayıp gelsin ve Kayserin karşısında diz

çoksun. Bu teklifime karşı gelirseniz Kâbe kapısına kadar her şeyi yakıp yıkarım...”

Bu haberi Cafer işitti, yerinden kalktı. Bülkas'ın burnunu ve iki kulağını kesti ve: “Var

Şemun'a de ki: Bütün Rum ülkesini Müslümanlığa döndüreceğim, bütün kiliseleri yıkıp yerine

mescitler yapacağım. Rum Kayserini boğazından asıp İstanbul'u harap edeceğim...”

114

Bülkas döndü ve Şemun'a bu haberi verdi. Şemun'un kan tepesine sıçradı. O gece gözüne uyku

girmedi. Sabah olunca emir verdi. Davullar vuruldu, kâfir askeri at bindiler, saf oldular, savaş için

gömgök demire büründüler.

Diğer taraftan müminler de at bindiler, hendekten dışarı çıktılar. On iki bin kişi saf tuttular.

Önce Cûde Gazi meydana girdi ve er diledi. Bir kâfir karşı geldi. Cûde onu tepeledi. Birbiri ardınca

yirmi kâfir yok etti. Müminler şad oldular. Şemun çok sinirlendi. İlyas oğlu Sünbat adındaki pehlivan

Cûde'nin karşısına dikildi. Bir hayli cenk oldu. Bir ara Sünbat'ın kılıcı Cûde'nin kalkanından kurtuldu

ve atının başına dokundu. At yıkıldı. Hemen at yetiştirdiler. Cûde'nin oğlu Süleyman hamle kıldı ve

atasını kurtardı. Sünbat'ı ağır yaraladı, meydandan çekilmeye mecbur etti. Müslümanlar şad oldular.

Öğle oldu, namaz kıldılar.

Bu kez Feridun Acemî adlı biri meydana girdi. Süleyman'a gürzüyle saldırdı. Kalkan,

Süleyman'ın elinde parçalandı ve atından yere düştü. Süleyman'ın kardeşleri Evhad ve Musa hamle

kıldılar, Süleyman'ı kurtardılar. Sait oğlu Ali hamle kıldı; Feridun, Ali'ye kılıçla vurdu. Ali kılıcıyla

savdı. Kılıcını kırdı. Lâin geçmek istediğinde Ali öyle bir vurdu ki iki parça oldu. Müslümanlar

"Aferin!" dediler. Daha sonra yedi kâfir tepelendi. Kâfirler tarafından figan koptu.

Bu kez Ahmer meydana girdi. Ali'ye bir gürz vurdu ve kalkanını iki parça etti. Ali, atıyla

birlikte yere yıkıldı. Abdüsselâm atını meydana sürdü. Ahmer’e birkaç oyun yaptı, Ahmer kızdı, bir

gürz vurdu. Abdüsselâm'ın kalkanı dağıldı. Süngüyle vurunca atından yere yıkıldı. Adamları bağrıştılar,

Abdüsselâm'ı alıp meydandan dışarı çıkarttılar. Ahmer o gün meydanı tuttu ve kırk Müslüman yiğidi

mağlup etti. Kimini öldürdü, kimini de yaraladı. Yine meydana er diledi. Kimse giremedi. Ahmer bu

defa Müslüman askerleri üzerine saldırdı ve bir hayli kişiyi yaraladı. Sonra dönüp meydana geldi.

Kâfirler şad oldular.

Şemun, Ahmer'in bu başarısı karşısında onu ödüllendirdi. Ona kaftan giydirdi. Döndüler,

çadırlarına geldiler, içki meclisine oturdular. Ahmer, Şemun'a: “Yarın o Cafer'i ve "Muhammed'i

gördüm" diyen ihtiyarın ellerini bağlayıp sultanımın huzuruna getireceğim.” dedi. Kayser ona dua kıldı.

Diğer taraftan müminler çok üzüldüler. Abdest alıp akşam namazını kıldılar. Sabaha kadar

tevhidler, tekbirler getirdiler. Sabah olunca kâfir askerleri savaş yerine akın akın geldiler. Alay alay

durup saflar bağladılar. Müminler de hendekten dışarı çıktılar ve saflar bağladılar. Abdülvahap

meydana girdi ve: “Muhammed Aleyhisselâm'ı gördüm ve önünde çok gazalar eyledim. Kim ölümü

istiyorsa meydana gelsin.” dedi.

115

Ahmer, bu serzenişi duydu ve meydana girdi. Süngüsüyle hamle kıldı. Abdülvahap bu hamleyi

savuşturdu. Abdülvahap hamle kıldı. Ahmer, bir gürz darbesiyle Abdülvahab'ın kalkanını dağıttı ve

gürz göğsüne isabet etti. Ağzından burnundan kan boşandı ve atından yere yığıldı. Bu defa Emir

Ömer atını meydana sürdü ve Ahmer'in önünü kesti. Ahmer, emir giysileriyle bu zatı görünce seslendi:

“Kimsin?” Emir Ömer: “Müminlerin serveriyim.” dedi. “Tamam, ben de seni ister dururdum.” dedi.

Cenge tutuştular. Bunlar cenkteyken Abdüsselâm Cafer'in yanına geldi ve: “Ey uğursuz! Senin

yüzünden bu kadar mümin yok oldu... Sen ata bindiğin vakit ne uğursuz saatmiş. Neredeyse Ahmer,

Emir Ömer'i öldürecek... Âlemi harap ettin, durmuş bekliyorsun...” diye kötü sözler söyledi. Cafer

sabretti, hiç tınlamadı.

Ahmer, Emir Ömer'in süngüsünü ve gürzünü savdı. Sıra Ahmer'e geldi, bir gürz darbesiyle

Emir Ömer'in kalkanını iki parçaya böldü. Gürz atın başına dokundu ve at yıkıldı. Cafer'in artık sabrı

kalmadı. Bulunduğu yerden yıldırım gibi bir nara attı ki duyanlar yer gök birbirine değdi sandılar.

Müslümanlardan ve kâfirlerden ne kadar insan varsa sersemlediler. Ahmer, kendini toparladı. Karşıdan

kendine doğru heybetli bir kişinin geldiğini ördü. Bu kişinin bindiği atın ayakları yere değmiyormuş

gibiydi. Yaklaşınca yüzünden örtüsünü kaldırdı. Ahmer, baktı ki bir oğlandır, kızdı ve: “Hey!... Başka

adam yok mudur ki seni gönderdiler?” dedi. Cafer: “Gençliğime bakma, Kuşade'yi, Mihriyayil'i ve

Şameseb'i tepeleyen benim, dedi. Elindeki süngüyle hamle kıldı. Ahmer: “Ben de seni karşımda

görmek istiyordum.” dedi ve hamle kıldı. Cafer, kamçıyla çarptı ve Ahmer'in süngüsü parça parça oldu.

Ahmer, gürzüyle saldırdı. Cafer, Ahmer'in gürzüne karşı sırtını tuttu. Hakk Teâlâ sakladı ve bir kılına

zarar gelmedi. Müminlerin tekbir sedaları yedinci kat göğe erişti. Abdülvahap bağırıp "Aleyke aynullah

ey pehlivan-zâde" dedi. Tevabil de "Barekallah ciğer köşem, seni Allah kötü gözden, kötü dilden

saklasın. Allah’ım başına devlet külahı olsun, onun başına kasteden başlar kurusun, kötülük eden diller

çürüsün" dedi. Diğer yandan Şemun ve Şemmas onu görüp hayrette kaldılar ve: “Hay Allah! Bu kimdir

ki Ahmer gibi pehlivanın gürzüne sırtını tuttu.” dediler.

Bunlara korku düştü, nefes alamaz oldular. Cafer, kükredi ve Ahmer'e: “Hazır ol! Kendi

bağının koruğu tatlı mı, ekşi mi sana göstereceğim.” dedi. Yetişti ve bir darbe vurdu, Ahmer'in kalkanı

parça parça oldu. Gürz başına dokundu ve yere yıkıldı. Ağzından ve burnundan kan boşaldı.

Müslümanların sedası göklere çıktı. Cafer Gazi, atını durdurdu. Kâfirler başka bir at yetiştirdiler.

Ahmer, ata bindi. Kendini toparladı ve Cafer'in üzerine yürüdü. Cafer'in yiğitliğine hayran oldu.

Cafer'e: “Ya Cafer! Gece oldu, hele var, bu gece dinlen, ben de boş bulundum, yarın yine buluşuruz.”

dedi. Cafer: “Hoş ola!” dedi. İkisi de döndüler. Müminler Cafer'i coşku ile karşıladılar. Sevinçle

getirdiler. Bütün müminler Cafer'e aferin dediler. Kâfir askerleri de çok üzgün bir vaziyette döndüler.

116

Şemun ve Şemmas Ahmer'e: “Ya Ahmer! Sen çok uğraştın. Yoksa o nerede sen nerede!” dediler.

Ahmer: “Ben, ömrümde bunun gibi oğlan görmedim.” dedi.

Bu taraftan, müminler, abdest alıp akşam namazını kıldılar. Cafer imamlık etti. İbadetten

sonra yediler, içtiler. Sonra Cafer, kendi çadırına geldi. Rum kıyafetine büründü atına bindi, kâfir

askerlerine doğru yürüdü. Giderken lalası Tevabil'e uğradı. Tevabil: “Ya Cafer! Nereye gidiyorsun?”

dedi. Cafer: “Himmetin benimle birlikte olsun, Rum askerlerine gidiyorum.” dedi. Tevabil: “Gitme,

yakalanırsın.” dedi. Cafer: “Allah deyip gidiyorum, alnıma ne yazılmışsa görmeliyim, dedi. Yürüdü.

Atını bir yerde gizledi. Şemmas'ın çadırına vardı. Ahmer, bir kızıl altından yapılmış kürsüde oturmuş,

Cafer'in erliğinden bahsetmekteydi. Ahmer, orada bulunan beyler ve maliklere: “Ömrümde bunun gibi

oğlan görmedim. Güzel yüzlü ve iyi huylu bir yiğit...” dedi. Daima içki içip, Cafer'i hatırlayıp konuşur

ve başını salladı. Cafer, biraz durdu, gezindi. Daha sonra Ahmer kalktı, gitti. Cafer onu takip etti.

Ahmer, askerden uzaklaştı, gitti. Birkaç adamı da yanındaydı. Onlara da izin verdi, dönüp gittiler.

Cafer, "Bir görelim Ahmer nereye gider" dedi.

Ardınca bir iki dere tepe aştı. Bir sahraya çıkıp geldiler. Ahmer sahranın ortasındaki bir

bahçenin kapışma geldi. Atından aşağı indi, içeri girdi. Atını koyuverdi. Kapıyı kapattı. "Ola ki

Muhammedîlerden biri gelir" dedi, gitti. Ardından Cafer de girdi. Baktı, bağın içinde merdiven

dikilmiş bir köşk. Ahmer'in bağın içinde yürüdüğünü ve adam aradığını gördü. Ahmer, "Sakın,

Muhammedîlerden biri gizlenmiş olmaya" dedi. Yukarı çıktı. Baktı, bir taht bağlanmış, tahtın üstünde

ayın on dördüne benzer güzel bir kız oturuyor. Meclis kurulmuş, şaraplar dökülmüş, yiyecekler hazır,

altın gümüş şamdanlar yanıyor. Ahmer de geldi, kız karşıladı. Kolunu boynuna sardı, alıp tahta geçirdi

ve sordu: “Niçin geciktin?” dedi. Ahmer: “Şemmas'ın yanındaydım.” dedi.

Bir iki kadeh şarap içtiler. Kız, işaret etti, bir sıcak kuzu bünyânı getirdiler. Bir iki lokma

yediler. Ahmer birkaç kadeh daha içti ve kadehi elinde: “Bu şarabı beni meydanda zor durumda

bırakanın aşkına içiyorum.” dedi. Kız: “Seni kim zor durumda bıraktı?” dedi. Ahmer, Cafer'in erliğini

ve güzelliğini anlatmaya başladı. Bu sözleri saklandığı yerden işiten Cafer: “Acaba bu yiğit Müslüman

olmaz mı? diye düşündü. Ahmer, her kadeh kaldırışta Cafer'in ismini tekrarlayıp "O oğlanın aşkına

içiyorum." diyordu. Cafer, hemen paldır küldür merdivenden aşağı indi ve: “Sıhhat olsun.” dedi.

Ahmer'in içine korku düştü. “Kimsin?” dedi. Cafer: “Şu kadehleri kimin aşkına içtin beyim? Seninle

savaştık. Ben seni düşman sanıyordum, hâlbuki sen bana dost imişsin. Benim aşkıma kadeh

kaldırıyorsun, gel şimdi iman et, Müslüman ol ve bana arkadaş, kardeş ol. Canını cehennem ateşinden

kurtar.” dedi. Ahmer: “Hey! Sen burada ne yapıyorsun?” dedi. Cafer: “Beni nerede anarlarsa ben orada

hazır olurum.” dedi. Ahmer: “Hele hoş geldin, şimdi seninle güreş tutalım; eğer sen beni yenersen ben

Müslüman olayım, eğer ben seni yenersem sen benim dinime gir.” dedi. Cafer: “Hoş söz.” dedi.

117

Bunun üzerine Ahmer aşağı inip bir güzel tuman giydi ve durdu. Cafer'e: “Pehlivan sen benim

kuşağımı tut, ben de senin kuşağını tutayım.” dedi. Bu söze razı oldular. Ahmer üç defa zorladı, Cafer'i

yenemedi, kızdı. Cafer'e bir yumruk vurmak istedi, ancak Cafer öyle bir nara attı ki Ahmer'in ve kızın

akılları kaçtı. Cafer, Ahmer'i yavaşça yere indirdi. Şahin gibi göğsüne çıktı. Hançeri boğazına dayadı.

Ahmer gözünü açınca Cafer'i üzerinde gördü. Cafer: “Ya Ahmer! Sözünde duruyor musun?” dedi.

Ahmer: “Er olan sözünden dönmez.” dedi. Cafer, Ahmer'in göğsünden kalktı. Ahmer doğruldu ve

yüzünü yere koyup: “Ne yapayım ki Müslüman olayım?” dedi. Cafer, Kelime-i Şahadet'i okuttu.

Ahmer iman etti, Müslüman oldu. Kız dahi birlikte Müslüman oldu. Ahmer, kıza: “Çabuk bir kadeh

doldur.” dedi ve Cafer'e sundu. Cafer: “Bizim dinimizde şarap içmezler, haramdır, dedi. Kız bu sözü

işitti, içki edevatını topladı. Taze pişmiş kuzuyu ortaya getirdi. Yediler, şeker şerbetini içtiler. Ahmer:

“Ya Cafer! Sana bir lakap koymak istiyorum, bende hatırın kalmasın.” dedi. Cafer: “İyi olur.” dedi.

Ahmer: “Senin adın Battal olsun.” dedi. Battal:”Ben de sana bir ad koyayım.” dedi. Ahmer:”İyi olur.”

dedi. Cafer: “Senin adın, Ahmet Turan olsun.” dedi. Mutlu ve şen oturdular. Battal Gazi çok şükretti.

Ahmet Turan: “Ya pehlivan! Kalk şimdi yerine git. Ben de askerime varayım. Yarın bu meydana gel.

Ben de geleyim. Birbirimizle cenk edelim. Beni meydanda yere yık, ben de çaresiz kalayım. Bütün

askerler bu durumu görsünler. Sonra da kâfir askerine karşı neler yapacağımı gör, dedi. Battal: “İyi

olur.” dedi ve ikisi de askerlerinin yanına vardılar.

Sabah oldu. Her iki asker grubu karşılıklı saf bağladılar. Seyyid Battal büyük bir cesaretle

meydana atını sürdü. Çağırdı: “Ahmer nerede? Gelsin!” dedi. Ahmer de Battal’ı gördü ve meydana

atını sürdü, ancak Ahmer geceki gibi değildi, sözünden dönmüştü. Battal: “Ya Ahmer! Ahdinden

sapmışsın!” dedi. Ahmer: “Gece söylediklerim ciddi değildi, sarhoştum.” dedi. Elindeki süngüyle

saldırdı. Seyyid Battal onun süngüsünü kamçısıyla karşıladı, süngü parça parça oldu. O anda Ahmer

Battal'ın önünden kaçmak isterken Battal öyle bir ayak darbesi vurdu ki iki ayağı üzengilerden çıkıp

tepesinin üzerine yedi adım öteye yıkıldı. İslâm askerinden bir ses yükseldi ve hepsi aferin kıldılar.

Seyyid Battal tıpkı şahin gibi sıçradı, Ahmer'in göğsüne çıktı, hançerini boğazına dayadı: “Ya Ahmer!

Sözünde duruyor musun, yoksa ölür müsün?” dedi. Ahmer aman diledi. Seyyid Battal ayağa kalktı.

Ahmer de doğruldu ve başını Battal'ın ayağına dayadı. Yüzünü kâfir askerinden yana döndürdü.

Yüksek sesle ve hulus ile dedi ki “ "Eşhedü Enlailahe illallah ve Eşhedü Enne Muhammeden Abdühü

ve Resûlüh" diyerek kelime-i şahadet getirdi.

Sonra Battal'a dönüp: “Ya pehlivan! Sen biraz dinlen, gör ki bu asilere neler yaparım.”dedi ve

atını ileri sürdü. Nara attı ve: “Ey kâfirler! Sizden ve sizin dininizden soğudum. Muhammed'in dinine

girdim ve canımı cehennem ateşinden kurtardım. Şimdiye kadar Ahmer'dim, bundan sonra Ahmet

Turan oldum.” Dedi. Şemun bu sözleri duyunca feryat etti ve Cafer, Ahmer'i sihirledi. Çabuk bir çare

118

bulun!” dedi. Adı Şehlas olan bir vezir vardı. Şemun onu Ahmer'e gönderdi. Şemun: “Hey sana ne

oldu? Seni sihirlediler. Beri gel de seni vaftiz edeyim.” dedi. Ahmet (kalkarak): “Gel sen de Müslüman

ol, yoksa başını keserim.” dedi. Vezir kızdı. Ahmet ileri yürüdü. Şehlass'ı atından yere indirdi. Başını

kesti ve kâfirlere doğru fırlattı. Şemun feryat etti. Kâfir askerlerin benizlerinde kan kalmadı. Mızran

adlı bir kâfir vardı, meydana girerek: “Ya Ahmer! Sana ne oldu? Atanın, dedenin dinini terk edip ne

yapmak niyetindesin?” dedi. Ahmet onu da İslâm dinine davet etti. Çok lakırdı söyledi. Kabul

etmeyince, Ahmet bir kılıç darbesiyle Mızran'ın başını uçurdu. Birbiri ardınca kırk kâfiri öldürdü.

Artık kimse meydana giremedi ve Ahmet öne çıkıp Battal'ın önünde baş eğerek: “Ey pehlivan! Dilerim

ki bu askerlere saldırayım.” dedi.

Battal müsaade etti ve Ahmet atından inerek atının kolanını sıktı. Sonra kalabalık asker

topluluğuna hücum etti. Onun arkasından Seyyid Battal Gazi de hamle etti. Battal Gazi'yi Cûde ve

dört oğlu takip etti. Emir Ömer üç bin er ile hamle yaptı. Diğer dostları da cenge girdi. Bir gün ve bir

gece boyunca şiddetli cenk oldu. Müslümanlar zor durumda kalınca Battal yüzünü göğe döndürerek:

“Ey Allah’ım! Bu cenge ben sebep oldum, beni mahcup etme!” dedi. Hemen o anda şiddetli bir rüzgâr

çıktı. Toprak savruldu ve kâfir askerlerinin göz çukurları toprak ile dolarak gözleri kör oldu. Battal

atını sürüp safları yararak bayrağın yanına geldi. Bayraktarı iki parça etti ve bayrağı indirdi. Kâfir

askerleri korkup kaçmaya başladılar. Müslümanlar yakaladıklarını öldürdüler. Üç gün kovdular,

kırdılar, sonra geldiler. Hazine ve bayrak darmadağın edildi. Battal, gazileri bir yere toplayıp

Şemmas'ın çadırını Ahmet'e verdi. Yetmiş bin kâfir kılıçtan geçirildi. Yedi bin de esir alındı. Esir

alınanların tümü Müslüman oldular. Seyyid Battal tümüne atlar ve giysiler bağışladı.

Yeni Müslümanları Kayser’in oğlu Rabi'nin üzerine gönderdi. Ondan sonra pencik çıkardı. Geri kalanı

gazilere dağıtarak kendisine bir tane bile kabul etmedi. Sonra dönüp Malatya'ya geldiler. Fetihnâme

yazıp o pencik malı ile birlikte halifeye gönderdi. Ne zaman ki Cûde, Halife Hazretlerine geldi,

mektubu o zaman okudular. Seyyid Battal'ın bu fethine mutlu olup sevindiler ve bu haberi Şam

vilayetine bildirdiler. Yedi günden sonra halife emretti ve Cûde'ye kaftanla pahalı elbiseler verdiler.

Battal ve diğer beylere de iyi birer kaftan verildi.

Cûde Malatya'ya gelip Seyyit Battal ve Emir Ömer'in yanına vardı. Diğer beyler de

hediyelerini iletti. Halife hepsine gönül alıcı davranışlarda bulundu. Bütün beylerin hatırları hoş oldu.

Yemek, içmek ve eğlenmekle günlerini geçirdiler. Böylece bu hikâyede burada bitti. “127

127 Hasan Köksel, Battal Gazi Destanı, s.36-47

119

HALK ŞİİRİNDE BATTAL GAZİ

Battal Gazi, destanî bir halk kahramanıdır. Halk, ona herhangi bir insanın sıradan

sayılabilecek hayatını layık görmediği için ortaya halkın gözüyle Battal Gazi’yi olağanüstü bir kimlik ve

kişilikle anlatan Battalnâme türünde eserler çıkmıştır.

Bu eserlerin başkahramanı durumunda olan Battal Gazi’ye halk şairleri de ilgisiz kalmamışlar

“hemen her devirde bu büyük Gazi’nin hayatını, maceralarını, bilgeliğini anlatan şiirler söylemişler

veya fedakârlığın, kahramanlığın, gücün telmihi olarak kullanmışlar.”128 Dahası Türk saz şairlerinin

büyük bir kısmı onu kendileri için bir “pir” kabul ederek onun hakkında manzumeler yazmışlardır. “Bu

gelişim içinde Alevi-Bektaşi ozanların ağırlıklı bir yeri vardır.”129

Hakkında şiir yazanlara gelince;

Seyyid Gazi yolun diktiler nişan

Deli gönlüm oldu şimdi perişan

Tanrı kelamını her dem söyleyen

İdris cennettedir Musa Tur’dadır

Diyen Karacoğlan’dan günümüz şairlerine pek çok isimden söz edilebilir. Çünkü Battal Gazi’yi

benimseme Alevi-Bektaşi ozanları aşan bir meseledir. Hemen her şair, ona saygı duymuş, büyük bir

alp-eren olarak görüp onun hikâyesini şiir diliyle de işlenmiştir. Alevi-Bektaşi edebiyatında Abdal

Musa, Karacaoğlan, Kul Hüseyin sonraki zamanlarda Dursun Durdağı(Burhani), M. Şükrü Efendi,

Ercişli Âşık Ahmet Poyrazoğlu, Karslı Rüstem Alyansoğlu, Âşık Sefili, Feyzi Halıcı, İ. Ali Sarar,

Muharrem Kubat, Musa Tektaş gibi isimler de bu konuda şiirler yazmışlardır.

Battal Gazi’nin kabrinin de içinde bulunduğu külliye asırlar boyu bir inanış merkezine

dönüştüğü için burası da şiir bakımından adeta bir mektep olmuş ve buradan çok sayıda halk şairi

yetişmiştir. Bu dergâhtan yetişen diğer şairler arasında Şeyh Şücaeddin Veli, Pir Mehmet, İlhami

Dede, Genci Abdal, Şeyh Nurettin, Hâdi, Ali Yılmaz, Şeyh Şücaeddin, Sakine Bacı, Şeyh Mustafa

isimlerini sayabiliriz.130

128 Battalnâmelerde Tip ve Motif Yapısı, s. 31

129 İlyas Küçükcan, Nacolea’dan Seyitgazi’ye Seyyid Battal Gazi Külliyesi ve Vakfı, s. 65

130 İsmail Ali Sarar, Seyyid Battal Gazi Bildirileri, s.10

120

Battal Gazi şiirleri konusunda bir önemli örnek de Behçet Kemal Çağlar’dır. Onunki sadece

Battal Gazi’ye temas eden bir ya da birkaç şiir değil, bir destandır. “Battal Gazi Destanı”131

adını

taşıyan bu eserde Battal Gazi’nin bütün bir hayatı, mücadeleleri, kahramanlıkları anlatılmaktadır.

Sonraki yıllarda benzer nazım çalışmaları yapılmıştır. Bunlar arasında en dikkat çekici olanı

Behçet Kemal Çağlar’ın “ Battal Gazi Destanı” adını verdiği manzum çalışmadır. Bu eserde

Batttalname’deki hemen bütün olayların nazma çektiği görülür. Bu bakımdan bu esere çağdaş bir

manzum Battalnâme gözüyle bakılabilir.

Bir diğer manzum çalışma ise Haluk Nihat Pepeyi’ye aittir. “Erenler-Gaziler” adını taşıyan bu

manzum çalışmada Battal Gazi’nin Ahmet-i Tarran’la olan mücadelesine kadar olan kısım nazma

çekilmiştir.

Bu özellikteki son çalışma ise Alâeddin Sağlam’ın neşrettiği “Türk Kahramanı Seyyid Battal

Gazi” isimli çalışmadır. Bu eserde de Battal Gazi’nin kişiliği övülmüş ve bazı serüvenleri manzum

olarak anlatılmıştır.132

BATTAL GAZİ’YE ADANAN ŞİİRLER

Bu bölüme Battal Gazi için yazılmış şiirlerden bazı örnekler alacağız. Bunun en önemeli

sebebi, öncelikle Battal Gazi’nin şiirimizde nasıl bir algıyla ele alındığını göstermektir. Bu şiirlerden bir

kısmı şunlardır:

BATTAL GAZİ

Gelmedi misli cihana

Yayıldı namı her yana

Çaldı Seyfi haydarhane

Battal Gazi, Battal Gazi

Azimle küffarı kıran

Yetmiş iki lisan bilen

Kıyamette hizmeti

Battal Gazi, Battal Gazi

131 Behçet Kemal Çağlar, Battal Gazi Destanı, İstanbul, 1968

132 Hasan Köksal, Battalnâmelerde Tip ve Motif Yapısı, s. 23

121

Kudreti İslâm’a sebep

Kırdı cümle küffarı hep

İsmi Cafer sana lakap

Battal Gazi, Battal Gazi

Şükrü söyler binde birin

Ceddi ebced enverin

Hak yolunda verdi serin

Battal Gazi, Battal Gazi

MUSTAFA ŞÜKRÜ EFENDİ

SEYYİD BATTAL GAZİ

Sabahın seherinde kalktım yürüdüm

Seyyid Battal Gazi efendim medet

Gelip eşiğine yüzümü sürdüm

Seyyid Battal Gazi efendim medet

Seyyid Battal Gazi, pirim Ali’dir

On iki imam nesli gerçek velidir

On sekizbin âlem ismi doludur

Seyyid Battal Gazi efendim medet

İzin ver efendim dilim söylesin

Aşk odına ciğerim dağlasın

Bülbül olup gül dalında ağlasın

Seyyid Battal Gazi efendim medet

Sabah seherinde gelir okuruz

Bülbül olup gül dalında şakırız

Günahkâr kulunuz, biz de fakiriz

Seyyid Battal Gazi efendim medet

122

Pir Mehmed’im eder tekmil canında

Gözlerin mürşidim hub canında

Sabra takat yoktur sensiz canımda

Seyyid Battal Gazi efendim medet

PİR MEHMED DEDE

SULTAN SEYYİD BATTAL GAZİ

Erenler serveri şâhı

Sultan Seyyid Battal Gazi

Gerçekler burcunun ayı

Sultan Seyyid Battal Gazi

Ederler erdemin medhini

Cafer’e verdiler fethini

Bildirdiler aslı satını

Sultan Seyyid Battal Gazi

Hak ona etmiş ihsanı

Okur her türlü lisanı

Gezer mülk-i Horasan’ı

Sultan Seyyid Battal Gazi

Gâhî okur gâhî yazar

Kafier çok fentler düzer

Dinsizin derisin yüzer

Sultan Seyyid Battal Gazi

Suzi çok cürmün günahın

Umarım affeder şahım

İçimdeki güneşim ayım

Sultan Seyyid Battal Gazi

TOKATLI ÂŞIK SUZİ

123

GAZİ SEYİD BATTAL

Kalktı Malatya’dan huruç eyledi

İbn-i Hüseyin Gazi, Seyid Battal

Ben atanın kanın alırım dedi

İbn-i Hüseyin Gazi, Seyid Battal

Şemmas seyrde gördü ki düşünü

Dua kıldı Hak onarsın işini

İndi kesti Mihribal’ın başını

İbn-i Hüseyin Gazi, Seyid Battal

Battal da haykırdı meydana girdi

Nağranın sesi asumana erdi

Bebek’in gözünü oydu çıkardı

İbn-i Hüseyin Gazi, Seyid Battal

Otuz altı arşın kaddi kameti

Gören kâfirler de alur heybeti

Tavabil lalası Aşkar’dır atı

İbn-i Hüseyin Gazi, Seyid Battal

Hak nazar kılmıştır Seyid Gazi’ye

Kaf dağından koparır tak bazuya

Gör ne işledi Akbe cazuya

İbn-i Hüseyin Gazi, Seyid Battal

Hüseyin’im eydür dileğim budur

Öğmüş de yaratmış ol Gani kadir

Urum’u İslâm’a getüren budur

İbn-i Hüseyin Gazi, Seyid Battal

KUL HÜSEYİN

124

HAZRET-İ SEYYİD-İ BATTAL GAZİ

Hazret-i Seyyid Battal-ı Gazi

Biridi usanmadı dinin uğrunda

Dine dönmeyene vardı garazı

Kırdı usanmadı dinin uğrunda

Hüseyin Gazi’ydi çünkü babası

Din uğrunda geçti bütün kavgası

Ona yardımcıydı Ulu Mevlası

Vurdu usanmadı dinin uğrunda

Bırakmadı babasının kanını

Küffara gösterdi İslâm şanını

Hak uğruna adamıştı canını

Verdi usanmadı dinin uğrunda

Okumuştum Seyyid Battal cengini

Bir pehlivan bozamazdı fendini

Hakikat yolunda kendi kendini

Yordu sanmadı dinin uğrunda

Alyanasoğlu esirgemez varını

Bozmadı kalbinde Hak ikrarını

Resulü Ekrem’in onuncu tornu

Erdi usanmadı dinin uğrunda

RÜSTEM ALYANASOĞLU

BATTAL GAZİ

Cihan içre destanını

Saydı Battal Gazi

Zorbalığın ünvanını

Sildi Battal Gazi

125

Aşkar ile düştü yola

Mazluma dost zora bela

Küfr önünde çetin kala

Oldu Seyyid Battal Gazi

Adı Cafer özü Seyyid

Erenler elinde kayıt

Hüseyin Gazi’den öğüt

Aldı Seyyid Battal Gazi

Çok döğüştü ejder vari

Doğruluktan yana kavi

Ali tekin Zülfikari

Çaldı Seyyid Battal Gazi

AHMET POYRAZOĞLU

BATTAL GAZİ

Çekti gemini devzade Aşkarın

Kattı tozu dumana akın akın

Kurtar dedi (Allah) vatan hür halkın

Gözün kırpmadan savaşa yöneldi er

Ey Battal al düşmandan vatan öcün

Kahramanca çekti namlı kılıcın

Aksın kanın damla damla yurdum için

Haykırdı göklere şahlandı namlı er.

Açtı savaşı korkusuz cengâver

Serdi yere düşmanı birer birer

Yılmaz dedi savaşta er olan er

Fetihten fetihe koştu vatansever

126

Zaferler kazandı kanlı kılıcın

Yiğit gözünü kırpmaz alır hıncın

Vatan için ölüm bana baş tacım

Dedi mertçe Battal Gazi Seyid er

Aldı toprağımız kurdu tahtımız

Vatan bizimdir ey bizim kanımız

Düşmana yer vermeyiz biz alırız

Namlı Türk Askeri korkmaz silahşor

Bütünleştirdi bağrında sevgiyi

Bölmedi ikiliye kardeşliği

Vatan için uğraştı tek zaferi

Yendi düşmanın hızını büyük er

İslâm çağırdın (Ulu Hak) yolunda

Mertlik doğdu özüne Tan bağından

Elenardu tek gül açan bağında

Nice güzelliklere kıldı zafer

Felek vurdu sillesini ansızın

Yiğitçe akıttı bağrından kânın

Ender gül verdi topraklara canın

Koydu cihana Battal Gazi Şanın.

DURŞEN MERT

BATTAL GAZİ

Yiğitlerin mert yiğidi

Merdanı Battal Gazi’dir

Gaziler almış öğüdü

İrfanı Battal Gazi’dir.

127

Zamanın kahramanı

Sarstı İstanbul Kostan’ı

Bilirdi birkaç lisanı

İmranı Battal Gazi’dir

Asli Türkt’tür cismi Türk’tür

Sanmayın ki ismi Türk’tür

Her haliyle resmi Türk’tür

Bil tanı Battal Gazi’dir

İskender Zaloğlu gibi

Cengi Hazret’Ali gibi

Bazı gezdi veli gibi

Sultanı Battal Gazi’dir.

Vardı İstanbul’a girdi

Bizan’a çok korku verid

Dursun burhan bunu gördü

Destanı Battal Gazi’dir.

DURSUN DURDAĞI

YİĞİT KAHRAMAN

Bugün yaşıyor yine gönüllerde

Seyyid Battal Gazi, yiğit kahraman

Adı destan olmuş bütün gönüllerde

Söyleniyor beyit beyit kahraman

Gece gündüz gezmiş sahrayı çölü

Yeller olup aşmış nice engeli

Tarih yaprakları hepsi kefili

Koskocaman dünya şehit kahraman

128

Der Sefili adı sanı bilinmez

Unutulmuş gönüllerde silinmez

Kaybolmuş mezar yeri bilinmez

Yırtılmış künyesi kayıp kahraman

ÂŞIK SEFİLİ133

BATTAL GAZİ’NİN ATI

Vazgeçip şehirde sıra gütmeden

Yola çıkar bir tek baca tütmeden

Dört köyü dörtnala aşar da gider

Aşkarı kişnetir horoz ötmeden

Yâr kâkülü gibi elde yelesi

Bu at dertleşmeden derdi bilesi

Ya başında babasının beş on baş

Ya bu yolda göz kırpmadan ölesi

Gecede kimisi nifak götürür

Kimi vuslat kimi firak götürür

Beyaz atlı ak alınlı süvari

Tepeden tepeyi şafak götürür

Nal izinden çiçek açar çoraklar

Gide gide yakın olur ıraklar

Bir kaya ucunda mıhlanmış gibi

Dörtnala giden at birden duraklar

Aşağıda bir ova halıya benzer

İçinde bir şehir yeşilde yüzer

Karınca misali halk ortalıkta

Giyinmiş kuşanmış seyranda gezer

133 İlyas Küçükcan, Nacolea’dan Seyitgazi’ye Seyyid Battal Gazi Külliyesi ve Vakfı s.66 vd.

129

Battal derken “neye geldik buraya

Anlatır bir yolcu girip araya

Der ki “Mamuriye bu şehrin adı

Uç beyi girecek yeni saraya”

BEHÇET KEMAL ÇAĞLAR

BATTAL GAZİ

Şevk dökülür davullardan

Sanki Hülagu Han gider

Allah’a varan yollardan

Atlar duman duman gider

Silahşor bulutlar hırçın

Ufukları eder perçin

Yâd ellerde bir güvercin

Kanadında zaman gider

Gamdır dağılan peyderpey

Dağlar seslendikçe, hey hey

Dize gelir kaç derebey

Kaç diyara ferman gider

Sormayın, bu alev nedir

Kaderin hükmü böyledir

Düşmanı kılıç söyletir

Dereler boyu kan gider

Hak için aslan yüreklim

Bir öyle hamle eyler kim

Çalkalanır yedi iklim

Tarih dolusu şan gider

130

Nur iner günün sathına

Dil doymaz cengin methine

İstanbul’un fethine

Bir yiğit kahraman gider.

FEYZİ HALICI

BATTAL GAZİ GELİYOR

Gazidir ünvanı, seyittir soyu,

Durun, Seyyid Battal Gazi geliyor.

Toplam on metredir mezarın boyu,

Durun, Seyyid Battal Gazi geliyor.

On yaşına gelmiş hutbeye çıkmış,

Mahmuzlanmış atı, kılıcı çekmiş,

Vatan için oluk oluk kan dökmüş,

Durun, Seyyid Battal Gazi geliyor.

Türklüğü yücelten, yarını gören,

İslâm âleminde büyük alperen,

Anadolu için canını veren,

Durun Seyyid Battal Gazi geliyor.

Afyon önlerinde tutuşmuş harbe,

Kuşatmış düşmanı, indirmiş darbe,

Tük görkemi ile yükselir türbe,

Durun, Seyyid Battal Gazi geliyor.

Binmiş yağız ata, çıkmış sefere,

Dur demiş Bizans’a vur demiş ere,

Dikmiş al sancağı burca, göndere,

Durun, Seyyid Battal Gazi geliyor.

131

Pehlivandır yapısı, uzundur boyu,

Geniştir omuzu, incedir huyu,

Bakışı andırır güneşi, ayı,

Durun, Seyyid Battal Gazi geliyor.

Battal’ı görünce Kayzer’in kızı,

Yüreğine düşmüş sevdanın közü,

Aşmış hep dağları, yol etmiş düzü,

Durun, Seyyid Battal Gazi geliyor.

Yılmaz yiğidimiz, sonsuz şanımız,

Gerçek gururumuz, bitmez anımız,

Kutsal şehidimiz, akan kanımız,

Durun, Seyyid Battal Gazi geliyor.

Adını duyunca çocuklar susar,

Alınmış ülkeler, yıkılmış hisar,

Tekke bayırında kadere küser,

Durun, Seyyid Battal Gazi geliyor.

Ümmühan Hatun’a yer malum olmuş,

Üçler Tepesi’ni arayıp bulmuş,

Kutluca Çoban’dan haberi almış,

Durun, Seyyid Battal Gazi geliyor.

Türbeye çıkılır, huzur bulunur,

Dualar edilir, namaz kılınır,

Kurbanlar kesilir, dilek dilenir,

Durun, Seyyid Battal Gazi geliyor.

Hükümdarlar gelmiş, divana durmuş,

Harp meydanlarında yetmiş yıl vermiş,

Ermiş Hak katına, huzura varmış.

Durun, Seyyid Battal Gazi geliyor.134

MUHARREM KUBAT

134 Muharrem Kubat, Yaşamın İçinden, s.16-18

132

MALATYA FATİHİNE İTHAF

Malatya’nın tarihine şahitsin

Vallahi tarifin zor Battal Gazi

Peygamber soyundan ulu Seyyidsin

Doğmuş üzerine nur Battal Gazi

Aspuzu bağları otağın olmuş

Anadolu fethi atağın olmuş

Seyitgazi senin yatağın olmuş

Kahraman gönüle ser Battal Gazi

Hazreti Peygamber emanetini

Abdulvahab verdi kerametini

Kayalar üstünden sürer atını

Hızıra yoldaştır yâr Battal Gazi

Hüseyin Gazi’dir ol peder sana

Her zaman her yerde doğrudan yana

Bugün de inanca eğri bakana

Salla kılıcını vur Battal Gazi

Darende’de yatan Hasan-ı Gazi

Amcan şehitlerin haykıran sözü

Cengâver ruhundur imanın özü

Manevi kudretin var Battal Gazi

İslâm için nice dağları aşan

Unutulmaz ismin çağları aşan

Asırladır dilden dile dolaşan

Efsanende gizli sır Battal Gazi

Yüce cengâveri tüm Türkistanın

Bütün kahramanlar senin mestanın

Battalnâme menkıbevî destanın

Gazi erenlere pir Battal Gazi

133

Bizans tekfurunu vurup öldüren

Mazlumların hep yüzünü güldüren

Düşenin elinden tutup kaldıran

Bilirim er oğlu er Battal Gazi

Çatmasınlar gardaşıma bacıma

Değmesinler aksakallı hacıma

Türk askeri geçtiğinde hücuma

Düşmanına cihan dar Battal Gazi

Tektaş der zatını metheder diller

Bugün seni anar bütün gönüller

Zafer bahçesinden güller sünbüller

Bize de bir deste ver Battal Gazi135

MUSA TEKTAŞ

ROMAN VE HİKÂYELERDE BATTAL GAZİ

Sonraki zamanlarda ise bu kitaplardan ve şiirlerden hareketle onun destanî hayatı roman ve

hikâye konusu olarak da işlenmiştir. Bu eserler arasında tarihi konulu romanların önemli yazarlarından

Abdullah Ziya Kozanoğlu’nun “Seyyid Battal(1929)”, “Battal Gazi Destanı(1937)” akla ilk gelen

eserlerdir. Yine Ziya Şakir’in “Battal Gazi(1943)”, Mehmet Faruk Gürtunca, “Seyyid Battal Gazi’nin

Oğlu(1977) isimli eserler de okur tarafından çok ilgi gören romanlardır.

Battal Gazi konusunda sayıca en çok romanı bulunan yazar ise Murat Sertoğlu’dur. “Battal

Gazi(1967), “Battal Gazinin Oğlu(1968), Kanlı Takip(1970), “Battal Gazinin Torunu(1971), “Battal

Gazi’nin Oğlu’nun İntikamı”(1972) isimli eserler de onun tarafından kaleme alınmıştır.

Battal Gazi’nin menkıbeleri hikâye tarzında da işlenmiştir. Bunlar arasında Füruzan Gediz’in

“Battal Gazi yahut Alp Aslan’ın Cenk Hikâyeleri(1945)”, Nefise Akçakarlar’ın, “Battal Gazi, Anadolu

Destanı(2009)”, Vedat Can’ın, “Battal Gazi Destanı(1982)”, Mehmet Alperen’in, “Battal Gazi”(2007),

Yılmaz Daşcıoğlu’nun, “Battal Gazi Hikâyeleri(1993)", İsmail Bilgin’in “Battal Gazi

135 İsmail Ali Sarar, Edebiyatımızda Battal Gazi, Seyyid Battal Gazi Bildirileri, s.3 vd.

134

İstanbul’da(2004)” , Suat Karadağ’ın “Battal Gazi Destanı”(2005) isimli eserleri bu konuda yazılmış

hikâye kitaplardan bazılarıdır.

Battal Gazi ile ilgili yazılan bu kitapların hepsinde genel olarak Battalnâme’deki olaylar esas

alınmıştır. Buna rağmen sanatçı duyarlılığı ve hayaliyle bu olaylara bazı eklemeler de yapılmış ve

anlatımın roman ve hikâye ölçülerine uygun olmasına çalışılmıştır.

Bu tür eserlerde Battal Gazi’nin ele alınış biçimi hakkında bir fikir vermesi açısından bu

konudaki romanların en önemlilerinden biri olan Ziya Şakir’in “Battal Gazi” romanından bir bölümü

buraya alıyoruz:

“Battal Gazi, tasarladığı plânı, Beşir’e izah etti. Bu plân mucibince, en evvel Amuryon kalesine

hücum edilecekti. Çünkü Battal Malatya’ya avdet eder etmez Amuryon Tekfuru Şamas derhal

harekete geçmişti. Ve hiç bir ehli İslâm’a, on sene kılıç çekmeyeceğine dair Ömer Bey’e kitap üzerine

söz verdiği halde, meydanı boş bulur bulmaz bu ahdini bozarak, Amuryon hududundaki İslâm

köylerini talan etmişti.

Beşir, Battal’ın bu teklifini muvafık bulmakla beraber:

— Amuryon kalesi, bir sarp mahalde imiş. Kalenin muhafızları da, çetin kâfirlermiş. Acaba,

maiyetimizdeki askerlerle bunlara galebe çalmak mümkün olur mu? Bir hezimete uğrayıp da

askerlerimizi beyhude yere kırdırmayalım? diye, tereddüt göstermişti.

Fakat Battal Gazi büyük bir- celâdetle cevap vermiş:

— Bütün mesuliyeti, üzerime alıyorum. İlk zafer sancağımız, Amuryon kalesinin burçları

üzerinde yükselecektir. Demişti.

Battal Gazi’nin bu ısrarına sebep, yalnız Şamas'ın ahdini bozması değildi. Onun kalbinde

senelerden beri kanayan bir yara vardı ki, bunun ıstırabı henüz dinmemişti. Ve Şemas'tan, babasının

kanını almadıkça da, dinmeyecekti. İşte bu sebepledir ki Battal Gazi eline büyük bir kuvvet geçi¬lir

geçirmez, en evvel Amuryon kalesine hücum etmek istemişti.

Amma bu taraftan Şemas'ın casusları, Battal’ın mühim bir kuvvetle Amuryon üzerine

yürüdüğünü haber aldılar. At çatlatarak kaleye koştular. Şemas'ın huzuruna çıkarak vak'ayı anlattılar.

135

Şemas, o kadar büyük bir korkuya kapıldı ki az kalsın, aklı başından gidecekti... Derhal halkı

kiliseye topladı. Onlara ne büyük bir tehlike karşısında bulunduklarını anlattı. Erkek, kadın, yedi

yaşından yetmiş yaşma kadar herkesi silâhlandırdı. Kaleyi müdafaa etmek için, ne kadar mümkünse o

kadar hazırlandı. Battal Gazinin gelmesini beklemeye başladı.

Bir akşam güneş batarken birdenbire karşıki sırtlardan bir toz bulutu yükseldi, O anda,

Amuryon kalesinin içi de birbirine girdi. Kilisenin çanları, şiddetle çalıyor, korkulan tehlikenin baş

gösterdiğini ilân ediyor, her taraftan:

— Battal geliyor! Feryatları yükseliyordu.

Şemas, keşiş cübbesinin altına kuvvetli bir zırh giyerek ortaya atılmıştı Herkesi, vazife başına

davet etmeye başlamıştı.

Okçular, kale bedenlerine koşuyorlardı. Kadınlı erkekli halk kütleleri, zembillere, çuvallara

doldurdukları taşları, sırtlarına yükleniyorlar; götürüp kale kapılarının arkalarına döküyorlardı. Böylece,

kapıları tahkim ediyorlardı.

Kadınlar, büyük kazanlarla yağ fıçılarını, kale burçlarına sürüklüyorlar, bu yağları eriterek,

kaleye hücum edecek askerlerin başlarına dökmek için, ateşler yakıyorlardı.

Şemas ile diğer beyler ve kumandanlar da, kalenin büyük burcu üzerine çıkmışlar; gelen İslâm

askerlerinin ne vaziyet alacaklarını gözlüyorlardı.

İslâm askerleri, bağların kenarına gelir gelmez, büyük bir intizam ile ikiye ayrıldılar. Bir kısmı

sağa, bir kısmı da sola doğru giderek, kaleyi çepeçevre kuşattılar.

İki ok menzilinden hariçte durdular. Derhal her tarafa nöbetçiler çıkardılar. Ateşler yaktılar.

Akşamın alaca karanlığı içinde, şarkılar söyleyip çalgılar çalarak eğlenmeye başladılar.

Bu, Battal Gazinin plânı idi. Düşmanlarına birdenbire hücum etmeden evvel, onlara biraz

korku çektirmek, yaptıkları kahpeliğin cezasını, mânevi bir ceza ile ödetmek istemişti.

Kale halkı, etraflarının kara bulut gibi askerle çevrildiğini görür görmez korkudan çıldıracak

hale gelmişlerdi. Derhal Şemas'ın önüne dikilerek:

136

— Biz, bu askerle başa çıkamayız. Nafile yere uğraşıp da Battal’ı kızdırmayalım. Derhal teslim

olalım. Hiç olmazsa canımızı kurtarırız, diye kale kapılarını Battal’a açmak istemişlerdi. Fakat Şemas,

halkın bu talebini şiddetle reddediyordu:

— Kalemize, Vartan Zoravar’ın duası sinmiştir, Bunun beş misli düşman askeri gelse, gene bu

kaleye giremez, diye halka teminat veriyor, onların cesaretlerini arttıracak sözler söylüyordu.

Bu cesur ve pek gözlü keşiş, ne fecî bir akıbetle karşılaşacağını çok iyi biliyordu. Bunun için o

feci dakikanın mümkün olduğu kadar geç gelmesini istiyordu. . Bir hile ve desise ile Battal’ın elinden

kurtulabileceğini ümit ediyordu.

O gece sükûnetle geçti.

Ertesi gün Battal Gazi, Devzade Aşkar’a binerek, kalenin yakınındaki küçük tepeye geldi:

— Heyyy! Şemas!... Seninle konuşmak istiyorum, diye seslendi.

Koşup Şemas’a haber verdiler. O da kalenin büyük burcu üzerine geldi. O zaman Battal ile

Şemas arasında şu kısa konuşma geçti:

Battal:

— Görüyorsun ya?. Kale, her taraftan çevrilmiştir. Kuş olsan, uçup elimden kurtulamazsın...

Kale halkına acı. Bizi, beyhude yere kan döktürmeye mecbur etme. Teslim ol.

—Nâr ve nur hakkı için, bütün, azizler başı için ahdettim. Bu canım, tende baki kaldıkça,

kaleyi teslim etmem.

— Şu halde, çık meydana. Seninle yeke yek mübareze edelim... Dört kitap üzerine yemin

ediyorum ki; eğer beni katledersen, bu asker çekilip gidecektir. Bir tek Amuryonlu’nun kılına hata

gelmeyecektir.

— Yeke yek mübareze, meydan muharebelerinde olur. Kale muharebelerinde, usulden

değildir.

— Böylece inat ediyorsun amma, kalenin başına gelecek felâketi biliyor musun?

137

— Battal’ın dediği olmaz. Allah’ın dediği olur.

Konuşma, burada bitti.

Battal Gazi, bu kurnaz tilkiyi istediği yola getiremeyeceğini anlayınca, dönüp karargâha geldi.

Kumandan Beşir’in çadırına girdi:

— Şemas, teslim olmuyor. Çaresiz harp edeceğiz. Dedi.

Beşir, daha hâlâ kuvvetine güvenemiyordu. Karşısında, göklere doğru yükselmiş olan, kartal

yuvası gibi kaleyi gördükçe, birdenbire hücumu göze kestiremiyordu.

Buna binaen, tekrar Battal Gazi ile müzakereye girişti. Kalenin evvelâ muhasara edilmesine,

halkı bunaltarak teslime mecbur etmek için kaleye giden suyollarının başka taraflara çevrilmesine ve

sonra, hendeklerden bir kısmının taşlarla doldurularak oradan hücuma geçilmesine karar verildi.

Geceleri, düşman tarafından bir baskına uğratılmaması için, her tarafa nöbetçiler çıkarılıyordu.

Aradan birkaç gün geçtikten sonra, nöbetçilerden bazıları, kaybolmaya başladı.

Bu nöbetçilerin kayboldukları yerin civarında, küçük ve eski bir kilise vardı. İçi bomboş olan bu

kilisenin her tarafı arandı, tarandı. Bir tek canlı mahlûk bulunamadı.

Fakat son derecede zeki olan Battal Gazi, bu boş kilisenin gizli bir tuzak olduğunu anladı. Bir

gece sessizce kiliseye yaklaştı. Oradaki çalılıkların arasına saklandı. Beklemeğe başladı.

Uzun saatler, sükûnet içinde geçti. Lâkin sabaha iki saat kala, kilisenin avlusunda bazı hafif

sesler işitti.

Avlunun kapısı yavaş yavaş açıldı. Dışarıya bir takım gölgeler kaydı. Bunlar, etrafı araştırmağa

başladı.

Battal bunları görüyordu. Fakat yapacakları işi tamamıyla görüp anlayabilmek için ses

çıkarmıyordu.

138

Bu gölgeler, sinsi birer sırtlan gibi dolaştılar. Bir müddet, ortadan kayboldular. Sonra,

başlarından ve bacaklarından yakaladıkları birkaç nöbetçiyi kaçırarak tekrar kilise avlusuna daldılar.

O zaman Battal, yerinden fırladı. Halifenin hediye ettiği Dahhak adındaki kılıcı sıyırarak

kapıdan içeri daldı:

— Hay, düzenbaz kâfirler, meğer nöbetçilerimizi siz avlar imişsiniz... Şimdi, dayanın bakayım,

diye, bir nâra bastı. Dahhak’ı, bütün kuvvetiyle etrafına savurmağa başladı.

Kılıcın her darbesinde, acı bir feryat yükseliyor, birbirine çarpan demir sesleri, alaca karanlığın

sükûneti arasında, uzaklara kadar aksediyordu.

Bu korkunç sesleri duyan askerler, kumandan Beşir’in çadırına koştular, vak'ayı haber verdiler.

Beşir, bunu evvelâ düşmanın bir hilesi zannederek hafif bir şaşkınlık ve tereddüt geçirdi.

Sonra, meseleyi anlamak için, derhal birkaç yüz asker gönderdi.

Askerler, kilisenin avlusuna, girdikleri zaman şaşırdılar. Gördükleri manzaranın azameti karşısında,

hayrette kaldılar.

Gök demirlere bürünmüş olan bir takım düşman askerleri, Battal Gazi’yi ortalarına almışlardı.

Bir kısmı, mütemadiyen ona kılıç savuruyorlar, bir kısmı da, arkadan kementler atarak onu yere

düşürmeğe çalışıyorlardı.

Fakat Battal, hiç telâş etmiyordu. Ağır kılıcını, gözle görülmeyecek bir süratle her tarafa

sallıyor, etrafını saranların başlarına, ölüm yağdırıyordu.

Durulacak zaman değildi. Bir an şaşalamış olan askerler de, derhal hücuma geçmişlerdi. Bu

kanlı çarpışmadan kilisenin avlusu, bir maktel haline gelmişti.

Düşmanın zırhlı askerlerinden, meydanda ancak birkaç kişi kalmıştı. Bunlar da, asıl kilise

binasının içine kaçarak mihrabın arkasında birer birer kaybolmağa başlamışlardı.

Düşman askerlerinin hiç bir hareketlerini gözden kaçırmayan Battal, orada gizli bir yer

olduğunu anladı. Çevik bir kaplan gibi atıldı. Yüzüne kapanan demir bir kapıya, bütün kuvvetiyle

dayandı. Kapının kapanmasına meydan, bırakmadı. Sonra, kendisini takip eden askerlere:

139

— Çabuk, bir meşale.. diye, bağırdı. Bomboş kilisenin içinde, bir meşale bulmak mümkün

değildi. Ordugâha kadar gidip getirmek için de bir hayli vakit gerekti. Suriyeli askerlerden biri, derhal

sırtındaki gömleği çıkararak, kılıcının ucuna sardı, ateşledi. Kızıl bir alev yükseldi. Ve demir kapının

arkasında uzayıp giden dar bir yolun karanlıkları içinde aksetti.

Battal’ın kalbinde büyük bir sevinç yandı. Arkasındaki askerlere;

— Anlaşıldı. Buradan kaleye yol var... Koşun. Kumandan Beşir’e haber verin. Ben, gidiyorum.

Arkamdan, asker yetiştirsin, diye bağırdı. Ve bir hamlede, o derin karanlıklar içine daldı.

Kaleye, bu yoldan girildi. Ve Battalın heybetli narası işitildiği zaman, kalenin içi, bir mahşer

haline geldi. Battal, elindeki kanlı kılıcı savura savura oradan oraya koşuyor, ne yapacaklarını şaşırmış

olan askerleri ve halk kütlelerini yarıp geçerek:

— Şemas! Şemas! Nerede? Diye, bağırıyordu, Nihayet onunla, kalenin büyük burcu önünde

karşılaştı. Bu inatçı keşiş, maiyetindeki beş on sadık adamı ile son müdafaa vaziyetini almıştı.

Battal hiç tereddüt etmeden, doğrudan doğruya Şemas’ın üzerine atıldı. Onu adamlarının

arasından çekti, aldı. Bir hamlede, yere yuvarladı. Ve derhal göğsünün üstüne dizini dayayarak kılıcının

ucunu, gırtlağına dayadı:

— Şamas! Babam, Hüseyin Gazi’nin intikamını alıyorum, diye, bağırdı.

Şamas, acı acı gülümsedi:

— Bir dakika sabret, Battal, dedi. Ve sonra, gözleri yaşararak:

— Hakkın var. Babanın kanını, kanımla ödetebilirsin... Lâkin şu anda senin kılıcının altındaki

adam, Rahip ve Tekfur Şemas değildir. Senin Allah’ının kulu ve senin mübarek peygamberinin bir

ümmetidir... Eşhedüenlâilaheillalah ve Eşhedüenne Muhammederresulülullah, diye, yüksek sesle

tekbir getirdi.

Battal’a garip bir sersemlik geldi. Eli gevşedi. Kılıcı yana düşüverdi. Ağır ağır kalktı, geri

çekildi.

140

— Artık, seninle hiç bir davam kalmadı. Yarın ahirette Allah’ın huzurunda, babamla

hesaplaşırsın, dedikten sonra, kılıcını alıp yürüyüverdi.

Kalede, teslim olanlara aman verildi. Silahla mukabele edenler de, kâmilen kılıçtan geçildi.

Battal, Müslüman olan Şaması, doğruca Malatya’ya, Ömer Beye gönderdi. İslâm ülkesi

hududunda daima kanlı hadiselere sebep olan Amuryon kalesini de kâmilen yıktırıp hâk ile yeksan etti.

Böylece bu eski kale cihan haritasından silindi.”136

SEYAHATNAMELERDE BATTAL GAZİ

Gerek Seyitgazi ilçesi gerekse Seyyid Battal Gazi Türbesi, bu bölgeye gelen pek çok seyyahın

da ziyaret ettikleri ve gözlem ve izlenimlerini yazdıkları yerler olmuştur. Bu yüzden yerli ve yabancı pek

çok seyyahın eserlerinde Seyitgazi ve Battal Gazi türbesine ilişkin bölümler yer almaktadır.

Seyitgazi’nin ve Battal Gazi türbesinin bu eserlerin yazıldığı yıllara ait durumu hakkında bilgi

vermeleri açısından onlarda anlatılan bilgiler de son derece önem taşımaktadır. Bu yüzden bize bu

konuda bir fikir vermesi açısından bunlardan bazılarını buraya alıyoruz:

Sözünü edeceğimiz ilk eser, Charles Texier’in “Küçük Asya, Coğrafya, Tarih ve Âsar-ı

Antika’ya Ait Tarif” adlı eserdir. Bu eserde çok geniş biçimde Seyitgazi tanıtılmakta ve dolayısıyla

Battal Gazi’den de söz edilmektedir.

Eserin “Seyitgazi(Prymnesia)” başlığını taşıyan yirmi dokuzuncu bölümünde yer alan bilgiler

şöyledir:

“Eskişehir ya Eskişehir ya da Doryleé ovası, güney tarafından bir ırmakla çevrilmiştir. Batıdan

doğuya doğru akan bu ırmak, Frigya'nın merkezî platosunun bir dağ kolu olan tepeleri sırasıyla izlemek

zorunda kalınan Sakarya nehrinin kolundan başka bir şey değildir. Bu memleket çok nüfus için

istenilen bütün şartları bir araya toplar. Verimli bir toprak, bol su! Eski zamanlarda bu memleketler

çok kalabalıktı.

136 Ziya Şakir, Battal Gazi, s.92-99

141

Buradan geçmiş olan gezginler, hemen, fersahtan fersaha şehir harabelerini görmüşlerdir.

Bunların isimleri daha belirlenmemiştir. Yazarlar ise Santabaris (bugünkü Bardakçı köyü), Massissa,

Zompus (Sakarya’ya aşan Tustinramus köprüsü) vb... gibi şehir adlarında, söz etmişlerdir. Bunların

yerlerini bulmak gerekir.”

Yazar, bu giriş cümlelerinden sonra sözü Seyitgazi’ye ve oradan da Battal Gazi’ye getirmekte

ve bu vesile ile onun hayatı hakkında da Evliya Çelebi’de yer alan bilgileri tekrarlamaktadır:

“Bu eski şehir harabelerinden sonra, üzerinde yaşanmış olan tek şehir antik Prymnesia,

bugünkü adıyla Seyitgazi kasabasıdır. Bir tepenin kuzey yamacına yapılmış olan bu kasaba, eski

eserlerinden gerçekte çok az bir şey gösterir ise de Müslümanlar arasında tarihlerinin bir kahramanı

olan Seyyid Gazi’nin mezarını içine alması açısından şöhretlidir. Bu zat, önceden Seyyid el-Battal

(kahramanların efendisi), seyyid diye adlandırılmış sonra Seyyid Gazi, yani fetheden Seyyid unvanıyla

anılmıştı. Malatya'da doğmuş ve halife Harun er-Reşîd zamanında Rumlara karşı 739 yılında yapılan

bir savaşta şehit olmuştur. Eski Prymnesie’nin dinî görüntüsü, onu harap olmaktan kurtarmıştır.

Yazar, külliye hakkında da bilgiler vermektedir:

“Eski zamanlarda bu şehir, Tanrılar Anasıyla tanrı sırasına geçirilmiş Kral Midas'ın diniyle

meşhurdu. Bu şöhret, Prymnesie'nm madalyalarının işaretiyle anlaşılmıştır. Bu putperest tapınağının

yerini, Bizanslıların bir kilisesiyle manastırları almıştır. İşte Seyitgazi'nin türbesi, bugün bu binadır ve

VIII. yüzyıldan beri dikkatle korunmuştur.(...) Seyitgazi, bugün Eskişehir yönetimine bağlı bir

voyvoda merkezidir. Halkının büyük bölümü çiftçidir; yaz mevsiminin bir kısmını yaylada geçirirler.

Seyitgazi'nin türbesi, tepenin yamacından yükselerek kasabaya hâkim bir konumdadır. Burada minareli

bir cami, bir tekke ve Müslüman kahramanının türbesi olmak üzere bir binalar grubu vardır. Binalar,

farklı dönemlere aittir; bu binanın en önce bir Bizans manastırı olması muhtemeldir. Daha sonra

Selçuklular, buna bir okul ve Konya'nın Mevlevîleri de bir tekke eklemişlerdir. Seyitgazi'nin mezarı, bir

türbenin ortasındadır, büyük bir lahit şeklinde olan mezara, Bursa'dakiler tarzında bir halı ile bir örtü

örtülmüştür. Bunun yanındaki diğer bir mezar, Kral Kızı unvanı verilen bir prensesin kemiklerini

içerir. Türkler, kral unvanını Moskof ve Sırp hükümdarlarına verirlerdi. Bunun da Müslüman

emirlerinden biriyle evlenmiş bir hükümdar kızı olduğunda şüphe yoktur.” 137

137 Caherles Texier, çev. Ali Suat, “Küçük Asya, Coğrafya, Tarih ve Âsar-ı Antika’ya Ait Tarif”, s.371

142

Mehmet Ziya Bey’in “Bursa’dan Konya’ya Seyahat” isimli eseri de Seyitgazi’den ve Seyit Battal

Gazi Türbesi’nden söz eden seyahat eserlerindendir. Yazar, Bursa’dan Konya’ya giderken Seyitgazi’ye

de uğrar ve o zamanlar bir köy hükmünde olan bu yer hakkında şu bilgileri verir:

“Eskişehir'in güneydoğusunda bulunan ve iki çıplak dağ arasında kurulmuş Seyitgazi

(Naeoleia) köyü Eskişehir'e dokuz, Kütahya'ya on altı saattir. Köyün 3146 hane ile 15.108 nüfusu ve

35 köy ile 55 cami, 6 medrese, 66 değirmen, 5 han, 62 dükkân, 50 mektebi vardır. Köye bakan

Üçlerbayırı denen yüksek bir tepe zirvesinde Seyyid Battal Gazi Hazretleri'nin gayet mamur ve süslü

türbesiyle dergâhı ve civarında da bir manastır olduğu gibi köyde de eski eserlerden olarak harabesi

vardır.

Eskişehir Ovası güney tarafından, Sakarya Nehri'nin güney kolu demek olan ve batıdan

doğuya doğru akan bir ırmakla çevrilidir. Bu ırmağın mecrası Frigya kıtasının merkez yaylasın dayanak

oluşturan sıradağ hattını takip ederek akıp gider.

Bu bölgenin arazisi verimli ve toprakları sulak olduğundan çok fazla sayıda insanın

yerleşmesine pek uygundur. İşte bu doğal müsaitlik nedeniyle eski zamanlarda buralarda pek çok şehir

ve kasaba varmış. Buralara zaman zaman uğrayan eski arkeologlar ve araştırmacı gezginler, birtakım

eski şehirlerin harabelerine rastlamışlarsa da henüz isimleri malum olmamış ve Zompus, Massissa,

Santabaris gibi şehir isimlerinin söylenmesiyle yetinilmiş; fakat yerleri belirlenip gösterilememiştir.

Sözkonusu kasabalardan zamanımıza kadar ayakta kalanı Seyitgazi (Prymnesia) nahiyesidir.

Bu eski yerleşim yeri önceki asırlarda, buralarda yaşayan putperestler için hürmet gösterilmesi gereken

bir yer imiş. Kral Midas adına hediye edilen bir mabet, sonradan Bizanslılar zamanında manastıra

dönüştürülmüş ve yanına da bir kilise inşa edilmiştir. Seyyid Gazi Hazretleri bu yapıda gömülüdür.

Ermişlerden sayılan böyle bir zatın kabri olan bu yer, miladi sekizinci asırdan beri hakkıyla

korunmaktadır. (…)

Seyitgazi nahiyesinde bulunan binaların inşa tarzlarına bakılınca bunların muhtelif zamanlarda

yapıldıkları anlaşılıyor; büyük ihtimalle Seyyid Gazi türbesi eski bir bina olduğu hâlde Selçuklular

yanına bir medrese, Mevleviler de bir tekke ilâve etmişler. Seyyid Gazi'nin gayet süslü olan

sandukasının yanında oralarca meşhur olduğu üzere bir kabir daha vardır. Adı cesur anlamına gelen

"Battal Gazi" Malatya'da doğmuş ve Abbasi Halifesi Harun Reşid zamanında bu bölgeye gelerek

Rumlarla yapılan bir muharebede şehit düşmüştür.(M.739)” 138

138 Mehmed Ziya, Bursa’dan Konya’ya Seyahat, Yayına hazırlayanlar: Mehmet Fatih Birgül, Levent Ali Çanaklı,

s.211-212

143

Battal Gazi hakkında çok daha detaylı malumat veren Seyehatname ise meşhur seyyahımız

Evliya Çelebi’nin eseridir.

Evliya Çelebi, Battal Gazi’yi tarihi kişiliğinden çok destanî kişiliğiyle ele alır. Buna göre o da

Battal Gazi’yi tıpkı diğer Osmanlı tarihçileri ve yazarları gibi Abbasiler devrinde halife Harun Reşid

zamanında yaşamış biri olarak gösterir.

Seyahatname’de Battal Gazi’den ilk olarak Abbasilerin İstanbul kuşatmalarını anlattığı

bölümde söz eder. Ona göre Emeviler devrinde başlayan ve Abbasiler devrinde de devam eden

kuşatmaların dokuzuncunda Battal Gazi de ordu içinde yer almıştır. Seyahatname’deki ilgili bölüm

şöyledir:

“Harun El Reşid, (bir önceki kuşatmadan bir yıl sonra) şehit edilen sahabenin ve

Müslümanların kanının öcünü almak üzere, büyük bir ordu ile Bağdat’tan çıktı. Malatya’ya geldi.

Burada Cafer Gazi’yi-ki Battal Gazi’dir-yüz yetmiş bin asker ile öncü olarak Konstantiniye’ye

gönderdi. Harun Reşid de arkadan gelerek İstanbul Boğazı’nın tuttu.”

Karadan ve denizden yapılan bu kuşatmada Abbasi orduları ve Battal’ın kuvvetleri İstanbul’a

girmeyi başarır. Çelebi’nin diliyle “şehrin dört bir yanı yağma ve talan edilir.”Şehirde açlık ve kıtlık

başlar. Dışarı kaçamak isteyenlere ise Battal Gazi “aman vermeyip” hepsini kılıçtan geçirir. İslâm

orduları, daha sonra bol miktarda ganimet alıp Bağdat’a dönerler.

Bu ifade Evliya Çelebi’nin Battal Gazi’yi menkıbevi anlatıma uygun olarak Malatyalı

gördüğünü gösterir. Nitekim Seyahatname’nin ilerleyen sayfalarında bu konuda daha geniş malumat

verecektir.

Battal Gazi’ye, Seyahatnâme’de bir de Üsküdar bahsi anlatılırken temas edilir. Çelebi, önce

Emeviler ve diğer padişahlar zamanında yapılan kuşatmaları kısaca anlattıktan sonra sözü yine Halife

Harun Reşid’e getirerek şöyle der:

“Kostaniye’de Herakl adlı kral ölüp yerine Eline(Eleni) kral olunca Abbasilerden Halife Harun

Reşid yüz elli bin asker ile Üsküdar’dan geçerek İstanbul’u kuşattı. Nihayet ‘fetihsiz dönmek ayıptır’

diye bir sığır derisinde genişliğinde yer alıp, Silivrikapısı yakınında Koca Mustafa Paşa cami yerinde bir

kale ve Müslüman mahallesi yapıp, kale içinde bin kadar muhafız koyarak her sene kâfirlerden elli bin

altın haraç almak üzere peşin üç yıllık haraç alıp Bağdat’a döndü.“

144

Battal Gazi, olayın içine bundan sonra girer. Halife Badat’a dönerken Battal Gazi’yi Üsküdar

önlerinde gözcü olarak bırakır. Battal Gazi, Bizanslılardan haraç ve ganimet almakta ve bu yüzden

onlara saldırmamakta, sadece gözcülük görev yapmaktadır. Fakat halifenin dönüşünden bir süre sonra

Bizans kralı, İstanbul içindeki Müslümanları kılıçtan geçirip hepsini şehit eder.

Battal Gazi, bunu duyunca üç bin kadar bahadırıyla saldırıya geçer. Pek çok Bizanslıyı öldürür.

Ardından da Bağdat’a giderek İstanbul’daki durumu anlatır. İstanbul’a yeni bin saldırı düzenlenir ve bir

önceki katliamın öcü alınır. Olayın içinde bahadırlarıyla birlikte yine Battal Gazi vardır. Dahası

Üsküdar’da Kız kulesi karşısında bir tepe üzerine çadırlarını kurup orada muhafız olarak kalır.

Evliya Çelebi’ye göre Battal Gazi, burada yedi yıl boyunca “sükûnetle durup oralarda bağ ve

bahçeler yetiştirir. Şimdi o bağlar (Battal bağları, Âl-i bahadır bağları, Gazi köyü bağları) derler ki

yanlış olarak (Kadıköy bağı) da diyorlar. İşte bu yedi sene zarfında ilk defa olarak Üsküdar’ı ve

Kadıköyü’nü Battal Gazi imar ettirmiştir.”

Evliya Çelebi’nin anlattığı bir husus da Kız Kulesi’nin yapımıyla ilgilidir. Ona göre Battal

Gazi, yedi yıl süren imar hareketinden sonra Şam gazalarına memur olunca Bizans kralı Kanator

“Kadıköyü’ne sağlam bir kale bina ettirir. Sonra Üsküdar’ın kara tarafına ta Çamlıca dağlarına kadar bir

hendek açtırır. Çamlıca dağı üzerinde bir karakol kalesi, Toygar tepesinde, Yassı tepede, Piyale Paşa

tepesinde ve daha başka on iki yerde büyük karakollar yapar. Üsküdar’ın dört tarafına kırk bin kadar

bekçi tayin eder. Üsküdar’ı bu şekilde ele aldıktan sonra Battal Gazi korkusundan deniz yüzünde

büyük bir kale yaptırıp Üsküdar Tekfurunun kızını ve diğer kıymetli ve lüzumlu insanı içine koydurur.

O kuleye de Prigos Tiskuris diler ki Kız Kulesi demektir.”

Evliya Çelebi daha sonra şöyle devam eder: “ Bu sırada Battal Gazi de Şam fethini bitirerek

Üsküdar’ın böyle tahkim edildiğini işitince yanına yedi yüz serdengeçti alıp gelir ve birdenbire

Üsküdar’ı basar. Oradan kayıkla Kız kulesine geçip kralın kızını, hazinesini ve diğer lüzumlu şeyleri

alıp Üsküdar’a gelir.”

Çelebi’nin İstanbul’un imarını da Battal Gazi’ye bağlar. Ona göre Battal Üsküdar’a gelince

orada “iki rekât namaz kılar ve “İlahi burayı Muhammed ümmetine nasip et ki mamur olsun” diye dua

edip yalvarır. Sonar Üsküdar’a dokunmadan ganimetlerini alıp Medayin şehrine(İran’da) yönelir. Sonra

Battal Gazi’nin ayağının bereketi olarak Kanator kralı Üsküdar’ı öyle mamur ettirir ki burası bir cennet

bahçesi olmuştur. Fakat asıl tam mamur olması Kanuni Sultan Süleyman Han zamanındadır.

Günümüze kadar Battal Gazi’nin duası bereketiyle mamur olmaktadır.”

145

Evliya Çelebi, bu nakilden sonra Battal Gazi hakkında biyografik bilgilere de yer verir. “Seyyid

Battal Gazi ki mübarek isimleri Hüseyin Gazi oğlu Caferdir. Cafer bin Hüseyin Seyyid Gazi’nin

doğdukları yer, Murad nehri kenarına yakın Malatya şehridir.

Çelebi, Battal’ın doğduğu ev hakkında da bilgiler verir: “Aspozo bağları içinde Seyyid Battal

Gazi’nin evi, Horasani bir küçük ev idi. Battal’ın ruhaniyeti ile yedi yüz yıldan beri binası zerre kadar

bozulmamıştır.”

Çelebi’ye göre Melek Ahmet Paşa, muhibbi hanedan olduğu için “burayı dört tarafından

genişletip yeni baştan bir yüksek kubbe ve çeşitli maksureler ve gezmeğe gelenler için mutfaklar yapıp

nice yüz bin adet bakır kab ve kacakları vakfedip türbedarına teslim ile vilayet halkını ve gözetici tayin

edip şer’i sicillere kaydolundu. Hâlâ bu tekke, âşıkların ziyaret yeridir.”

Çelebi’nin Battal Gazi ile ilgili anlattıkları bunlarla sınırlı değildir. Kabrinin bulunduğu

Seyitgazi hakkında da bilgiler verir:

“Eskişehir’e ardından buradan kalkarak 8 saatte Seyyid Battal Gazi kasabasına geldik.

Selçuklular Mahan diyarından Danışmendliler ile çıkıp 476 tarihinde Rum ülkelerinden Karaman

şehrini aldığı vakit burayı da alıp üzerlerinde Selçuk beyleri kubbe, mutfak, imaret ve diğer şeyler

yaptırmışlardır.”

Çelebi, bu bilginin ardından Hacı Bektaş Veli’nin Anadolu’ya geldiğinde Seyyid Battal Gazi

mevkiinde oturduğunu, hatta o zaman Orhan Gazi’nin Bursa’dan Hacı Bektaş’ı görmek için Seyyid

Battal’ın bulunduğu yere gelip burada görüştüklerini ve onun ricasıyla burayı imar ederek şehrine de

bin adet ev halkı oturtarak büyüttüğünü de söyler.

Çelebi’nin Battal Gazi’nin Bektaşi tekkesi olarak verdiği hizmet konusunda verdiği bilgiler de

son derece önemlidir:

“ Hacı Bektaş Veli halifelerinden Pirce sultan da burada tekkeye oturmuştu. Hâlâ büyük bir

yer olup iki yüzden fazla haluk, halim selim derişleri vardır. “Kâfir de olsa ikram ediniz.” anlamına göre

her gelene ikram ederek gece ve gündüz, gelip gidene can ve gönülden hizmet ederler. Bunlar sanatlı

kaşıklar, cevkan ve çeşitli, sihirli gibi, güzel şeyler icad edip hırka bahası gelip gidene hediye verirler.

Her bir derviş burada mutlaka bir iş sahibidir. Meydan faraşlığından başlayarak yükselir, türbedarlığa

kadar çıkar. Türbedarlıktan sonra buranın şeyhliğine kadar yükselir.”

146

Evliya Çelebi, daha sonra, “Seyid Gazi Kasabası” başlığı altında şu satırları da yazar ve

türbenin o günkü hali hakkında şu bilgiler verir:

“…Bu yüksek mevkinin bir tarafında büyük bir kubbe içinde Seyyid Battal yatar. Eşiğinde ve

kapısın kapaklarında gümüş pullar, gümüş kakma güller, kılıf ve anahtarlar vardır. Bu kapıdan içeri

giren ziyaretçi dehşet ve hayrette kalır. Gösterişli uzun bir kabri olup boyu tam on adımdır. Dört

çevresi çeşitli meşaleler, buhurdan, gülsuyu kapları ve şamdanlarla doludur. İçinde ve dışında yazılı

yetmiş ayet vardır. Baş tarafında def, kudüm, nefir, zil, yimtir, berdeste, palheng, davudi sapan, keşkül

ve daha pek çok eşyalar asılıdır. Ayrıca her gelen âşık duvarlara birçok yazılar yazmışlardır. Hatta ben

de küstahane “Şefaat ya Muhammed, evliya” diye yazdım.

Bu türbeyi Murtaza Paşa ile ziyaret ederek mübarek zatın ruhları için bir yasin-i şerif okuduk.

Paşa Efendimiz oranın bütün fakirlerine yüz altın sadaka verip avlusunun ortasındaki şadırvanda üç

kurban kesti.

Burada Gizlice Baba türbesini de ziyaret ettik. Bu zat da Horasan’dan yetmiş okka sof hırka ile

yaya olarak gelip buraya ayak basınca, aşk ve muhabbetinin fazlalılığından Seyid Battal’ın eşik

mermerini öperken dişleyip ısırınca mermeri kırmış, dişi de kırılarak kanamıştır. Sonra o diş ile kırık

mermeri koparırlar. Gizlice baba türbesinin duvarında durur. Bu ziyaret yeri burada yokuş yukarı

çıkarken kapı arkasındadır. Baştanbaşa mavi renkle kurşun ile örtülü olup bir konaklık yerden mavi

kurşunların parıltısı, dreniz dalgası gibi parıldar.

Çelebi kasaba hakkında da bilgi verir.

“Kasabanın kalesi bir tepe üzerinde olup haraptır. Varoşu yüz elli evli, bağlı bahçeli, cami, han,

hamam ve küçük çarşılı bir kasabacıktır. Hatta aşağı derede kiremit örtülü yetmiş ocak büyük bir han

vardır ki Bağdat fatihi Dördüncü Murat Han’ın silahdarı ve musahibi Mustafa Paşa Bağdat seferine

giderken yaptırmıştır. Bunun yakınında Tacuddin’in mezarı vardır. Bu zat Saruhanlı’dır. Bu Seyyid

Gazi şehrinde fetva sahibi iken şehit olmuştur. Han yakınında bir sed üzerinde gömülüdür. Bu zattan

sonra Seyyid Gazi yüz elli akça payeli bir şerif kaza olmuştur. Yetmiş altı parça nahiye köylerinde

kadısına dört kese geliri vardır. Kale dibinde ise caddeden uzak bir yerde Battal’a âşık olan kral kızı

gömülüdür.”

Bu konuda sözünü edeceğimiz son eser ise Şair Nabi’nin Tuhfet’ül Harameyn (Hicaz

Seyahatnamesi) isimli kitabıdır. Adından da anlaşılacağı üzere bir Hac seyahatnamesi olan bu eserde

147

kısa da olsa Battal Gazi hakkında malumata rastlanır. Bu eserin bir önemi de Seyitgazi’nin hacıların

yol güzergâhlarında ziyaret ettikleri bir yer olduğunu göstermesidir.

“…Ertesi gün Seyyidgazi’ye doğru yola çıkıldı. Bir yüce dağ üzre parlak yontulmuş mermerden

yapılmış duvarının taşlarının cilâsı, asılı aynadan müstağni bir yüce tekke ki sanatla yapılmış görüntüsü

ve basılmış süslemeli desenleri devrin mühendislerinin uzaktan gören fikirlerinin gök ölçen ölçeğini

kırar. Bilhassa su üzerinde olan hava kabarcıklarını sayan kubbeler arasında Hz. Seyyid Gâzî’nin

medfeni üzerindeki gökyüzü gibi kurulmuş kubbe ki bakış kuşuyla defalarca en yüksek yerine kanat

açmaya güç yetirmek mümkün değildir, hayret bakışının ölçeğiyle ölçülüp feyizli mezarı ziyâret ile

gönül gözü aydınlandı.” 139

SİNEMADA BATTAL GAZİ

Türk sineması da bu konuya ilgisiz kalmamıştır. Bu kahramanın sinema seyircisiyle tanışması

ilk olarak Sami Ayanoğlu'nun senarist ve yönetmeni olduğu “Battal Gazi Geliyor” ile 1955 yılında

gerçekleşti. 140

Bundan 11 yıl sonra Battal Gazi'yi Muharrem Gürses’in yönettiği Atilla Gürses'in

canlandırdığı ikinci film geldi.141

Bundan sonraki filmlerin tamamında Alpaslan’ın Fedaisi Alpago, Horasan’ın Üç Atlısı, Kara

Murat, Malkaçoğlu gibi tarihi filmlerin vazgeçilmez oyuncusu Cüneyt Arkın oynadı.

Seri, 1971’de Atıf Yılmaz’ın yönettiği ‘Battal Gazi Destanı’ ile sürdü. Bu filmde Battal

Gazi'yi Cüneyt Arkın canlandırdı. Arkın, 1972’de ‘Battal Gazi’nin İntikamı’, 1973’te ‘Battal Gazi

Geliyor’, 1974’te ‘Battal Gazi’nin Oğlu’ adlı yapımlarda rol aldı.142

Battal Gazi daha sonraki yıllarda çizgi roman olarak da hazırlandı. “Battalgazi Destanı”,

“Savulun Battal Gazi Geliyor”, “Battal Gazi’nin Oğlu” bu tarz çalışmalardan bazılarıdır.

139 Evliya Çelebi, Seyahatname, Hz. Zuhuri Danışman, c.3 s.138-208.

140 http:/wikipedia.org//Sami_Ayanoglu+battal+gazi

141:www.turksinemasi.com/filmler/battal+gazi

142 http://www.cuneytarkin.com.tr/cuneyt-arkin-filmleri.aspx

148

BİLİMSEL TOPLANTILAR

Battal Gazi, bilimsel çalışmalara da konu olmuş, onunla ilgili zaman zaman Eskişehir ve

Malatya’da sempozyumlar düzenlenmiş, makale ve inceleme kitapları yayımlanmış, kimi dergiler özel

sayılar yayımlamıştır.143

Battal Gazi ile ilgili ilk seminer, Eskişehir Valiliğince 23-25 Eylül 1977 tarihinde düzenlenen

seminerdir. Bunu yine aynı kurum tarafından 15-17 Eylül 1978 tarihinde düzenlenen II. Seyyit Battal

Gazi Bilimsel Semineri takip etmiştir.

Battal Gazi, Battalnâme’ye göre doğum yeri olan Malatya’da da İnönü Üniversitesi tarafından

ilki 22-24 Ekim 1986, diğeri 19-21 Ekim 1987 tarihinde düzenlenen “Battal Gazi ve Malatya Çevresi

Halk Kültürü Sempozyumu” başlığındaki iki sempozyuma konu olmuştur. Sözünü ettiğimiz bu dört

bilimsel toplantıda sunulan tebliğler, Battal Gazi’nin ilmi manada ele alınıyor olmasından dolayı önem

taşımaktadır.

Battal Gazi, seminer ve sempozyumların dışında, hakkında tezler yapılan, makaleler hazırlanan

bir isim durumundadır. Bu tezler arasında H. Turan Dağlıoğlu’nun Battal Gazi Hakkında(1928),

Feridun Sezer’in Seyyid Battal Gazi(1975), Mehmet Köse’nin “Min Menakıb-i Gazavat-ı Seyyid

Battal Gazi(1979), Cemil Gülseren’in “Kitab-ı Battal Gazi”(1979)isimli çalışmaları sayılabilir.

KİTAP ÇALIŞMALARI

Kitap yayını olarak söz etmemiz gereken çalışmalardan bazıları da şunlardır: Mehmet Şimşir/

Yaşar Candemir “Seyyid Battal Gazi(1966), Muhiddin Aslanbay, “Seyyid Battal Gazi’nin Hayatı ve

Bazı Menkıbeleri(1953), ”Yağmur Say, Seyyid Battal Gazi ve Külliyesi(2006), İlyas Küçükcan,

“Naceola’dan Seyitgazi’ye Seyyid Battal Gazi Külliyesi ve Vakfı”(tarihsiz).

Battalnâme ile ilgili akademik çalışmalar da yapılmıştır. Bunlardan önem taşıyan iki çalışma ise

Battalnâme’yle ilgili olanlardır. Bunlardan biri “Battal-nâme” adıyla Prof. Dr. Necati Demir ve Dr.

143 Eskişehir 1. Seyyid Battal Gazi Semineri Bildirileri, Eskişehir, 1977

Eskişehir II. Seyyid Battal Gazi Semineri, Eskişehir, 1979

1. Batatl Gazi ve Malatya Çevresi Halk Klütürü Sempozyumu, Malatya, 1986

II. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk kültürü Sempozyumu, Malatya, 1987

Eskişehir Anma Günleri Dergisi, Seyyid Battal Gazi Özel sayısı, Eskişehir, 1978

149

Mehmet Dursun Erdem tarafından gerçekleştirilen “Battal-nâme(2006)”, diğeri ise Dr. Hasan

Köksal’ın hazırladığı “Battalnâmelerde Tip ve Motif Yapısı(1984) ve “Battal Gazi Destanı”dır.144

Yabancı dillerde de Battal Gazi konulu yayınlar bulunmaktadır. Bunlar arasında Fleischer’in

“Über den türkischen Volksroman Sireti Sejit Battal(1848), Hartman’ın “Martin Der Alttürkische

Volks-und Sittenroman von Seyyid Battal Gazi(1899), Husing’in George Zur Rostahmsage, Sajid

Battal(1913), Melikov’un Irene Al-Battal, (Sayyid Battal Gazhi), (1960), Yorgos Dedes’in Battalnâme

“Part 1 Introduction, English Translation, Turkish Transcription, Commentary and Facsimile”

isimli(2008) eserleri sayılabilir.

144 Necati Demir/ Mehmet Dursun Erdem, Battal-Nâme(Eski Türkiye Türkçesi) Ankara, 2006

Dr. Hasan Köksal, Battal Gazi Destanı, Ankara, 2007

150

KAYNAKÇA

KİTAPLAR

Abdülbaki Gölpınarlı, Vilâyetname, İstanbul, 1995

Abdülbaki Gölpınarlı, Alevi Bektaşi Nefesleri, İstanbul,1992

Ahmet Kabaklı, Türk Edebiyatı, c.2 İstanbul, 1997

Ahmet Yaşar Ocak, Türk Halk İnançlarında ve Edebiyatında Evliya Menkıbeleri, Ankara, 1984

Arzu Kahraman, Anadolu Erenleri ve Anma Törenleri, İstanbul, 2002

Behçet Kemal Çağlar, Battal Gazi Destanı, İstanbul, 1968

Caherles Texier, çev. Ali Suat, “Küçük Asya, Coğrafya, Tarih ve Âsar-ı Antika’ya Ait Tarif”, İstanbul,

1923-1924

Cladue Chan, Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi, Ankara, 1992

Eskişehir Valiliği, 1. Uluslar arası Seyyid Battal Gazi Semineri Bildirileri, Eskişehir, 1990

Eskişehir Valiliği, Eskişehir II. Seyyid Battal Gazi Bilimsel Semineri-Bildirileri- Eskişehir, 1978

Gülağ Öz, Aleviliğin Tarihi Kökleri ve Anadolu Erenleri, İstanbul 1996

Hakkı Dursun Yıldız, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, c.2, Konya, 1994

Hasan Köksal, Battalnâmelerde Tip ve Motif Yapısı, Ankara, 1984

Hasan Köksal, Battal Gazi Destanı, Ankara, 2007

Nabi, Tuhfet’ül Harameyn, Hz. Menderes Coşkun, Ankara, 1972

Necati Demir-Mehmet Dursun Erdem, Battalnâme, Ankara, 2006

İlyas Küçükcan, Nacolea’dan Seyitgazi’ye Seyyid Battal Gazi Külliyesi ve Vakfı, Eskişehir (Tarihsizİnönü

Üniversitesi, I. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu-Tebliğler-,

Malatya, 1986

İnönü Üniversitesi, II. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu-Tebliğler-,

Malatya, 1987

İsmail Ali Sarar, Seyyit Battal Gazi-Bildiriler- Eskişehir, 1997

Mehmet Fuat Köprülü, Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul, 1980

Mehmet Önder, Şehirden Şehre Anadolu, Ankara 1997

Mehmet Şimşir-Yaşar Candemir, Seyyit Battal Gazi, Eskişehir, 1996

Mehmed Ziya, Bursa’dan Konya’ya Seyahat, Yayına hazırlayanlar: Mehmet Fatih Birgül, Levent Ali

Çanaklı, Bursa, 2008

Muharrem Kubat, Yaşamın İçinden, Eskişehir, 2006

Muhiddin Aslanbay, Seyitgazi’nin Tarihçesi ve Seyyid Battal Gazi’nin Hayatı ve Bazı Menkıbeleri,

Eskişehir, 1953

Necati Demir/ Mehmet Dursun Erdem, Battal-nâme, Ankara, 2006

151

Nihat Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul, 2001

Yağmur Say, Seyyid Battal Gazi ve Külliyesi, İstanbul, 2006

Ziya Şakir, Battal Gazi, İstanbul, 1943

Zuhuri Danışman, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, İstanbul, 1972

DERGİLER

Eskişehir Anma Günleri Dergisi, sayı 2- 5 Seyyid Battal Gazi Özel sayısı, Eskişehir, 1979

Folklora Doğru Dergisi, Şubat 1970

ANSİKLOPEDİLER

Türk Ansiklopedisi, c. 5 İstanbul, 1952

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, c. 1, İstanbul, 1977

İslâm Ansiklopedisi, c. 2 İstanbul, 1997

Yeni Türk Ansiklopedisi, c. 1, İstanbul, 1985

TDV. İslâm Ansiklopedesi, c. 5, İstanbul, 1992

WEB SİTELERİ

www.cuneytarkin.com.tr/cuneyt-arkin-filmleri.aspx

www.turksinemasi.com/filmler/battal+gazi

http:/wikipedia.org/Sami_Ayanoglu+battal+gazi

www.millifolklor.com

http://www.hbektasveli.gazi.edu.tr/

www.aleviakademisi.de

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

e- kitap.

18 Şubat 2021 Perşembe

Hiç yorum yok: